Сорғылар

Биологиялық мембраналардың құрылысы макромембраналардың ақуыз және нуклейн қышқылын кеңінен зерттеуде екіншілік люминесценттік байланыстың яғни флюреценттік сорғылар кеңінен қолданылады. Бұл сорғылар ретінде олардың параметрлері қоршаған орта әсеріне байланысты тез өзгеретін заттарды: полярность, вязкость, поверхность заряды.

Зондттардың 3 типі болады:

· Зарядтталған

· Зарядталмаған

· Заряды,Диполі ешқандай болмайтын

болып бөлінеді.

Ереже бойынша флюреценттік сорғылар ретінде суда флюреценсиялмайтын молекулалар қолданылады. Олардың молекуласы мембранамен байланысқаннан соң оның люминестенциясы 10 есе жоғарылайды. Осындай зондтың көмегімен биологиялық мембраналардың көмірсутектік бөлімінің мембраналық бөлімін анықтауға мүмкіндік береді. Осы зонд көмегімен молекулалар компонентінің және биологиялық мембраналардың когнформациясының өзгерулерін анықтауға болады. Нуклейн қышқылы құрылысын зерттеуде күлгін қызыл зонд қолданылады.

 

 

Қысқа толқынды УК сәулеленудің летальді және мутагенді әсерлерінің нысанасына ДНК жататыны белгілі. Бұл фотобиологиялық спектрометрияның max –на сәйкес яғни 260-265, ДНК жұту спектріндегі max –на сәйкес келетіндігін дәлелдейді Фотодимулизация реакциясы.

Бұл реакцияның нәтижесінде 2 азоттық негіздер циклдегі 5-6 байланыстары бойынша циклобутан тәрізді шеңберді құрайды. УК сәулелендіру кезінде димерлер мен негіздер арасындағы динамикалық тұрақтылық құрылады.

Дотогидратация реакциясы нәтижесінде ДНК пиримидмндік негіздерінде су молекуласыың пиримидмндік шеңбер көміртек атомының арасындағы байланысмты үдеуі де, шеңберге су қосылады. Қайтымды емес реакция, бірақ гидраттар темпераментінің мәндері жоғарылайды.Ерітіндінің иондық күші немесе ортаның қышқылдығы өзгергенде ыдырауы мүмкін. Пиримидмннің гидратының құрылуының алдында олар сингретті қозған қалыпқа келеді. Ерекшелігі: Реакция тек қана 1 тізбекті ДНК ағады. ДНК ақуызбен тігілуі 5-S цистейн 6-гидро урацил.

УК жарықтың акцептор және ақуыздарда пиримидиндік негіздер жатады. Барлық қарастырылған фотохимиялық реакциялар ДНК мен УК жарығының 1 квантын жұтқаннан кейін пиримидиндік негіздің төмендігі қозған қалыптардың қатысуымен ағады.

Құрамындағы жоғары УК сәулеленудің ДНК-ға тигізетін әсерінің ерекшеліктері 2 кванттық реакцмялар.

Нуклеин кышқылының азоттық негізі ультракүлгін (~260 нм) жұтады. Сол себепті олар УК сәудемен сәулелендіргенде фотохимиялық түрленуге мәжбүр болады. УК сәулемен әсер еткенде жүретін реакциялардың ішіндегі ен маңыздысы мыналар: фотохимиялық түрлену, фотохимиялық сулану және фотодимеризация.

Сулану және тотығу негіздері жинакталмай тұрғаннын өзінде ДНК-нын белсенділігі арта бастайды. ДНК-ның қос спиральдегі тиминнің екі молекуласы қатар тұрмайды, тіпті олар қарама-қарсы да орналаса алмайды. Сондықтан осы реакцияны димеризациялану деп атайды. УК сәуленің әсерінен ДНК талшықтарының жергілікті таралу процесі басталады. Содан кейін талшықтар иіле келіп тимин негіздерін жақындастырады.

УК сәуле бактерияларды тұрақтандыруда және бактерияларды жоюда үлкен әсер етеді. УК сәулемен сәулелендіргенде бактериялар мен вирустардың белсенділігі басылады, көбеюге мүмкіншілігі болмай, соңында қырылады. УК сәуленің бактериялар мен вирустарға әсері осы организмдердегі белсенділік процесінің әсерлік спектрін зерттеген кезде аныкталады. Олардын спектрі нуклеин қышқылының жұтылу спектріне өте ұқсас. Сондықтан УК сәуленің әсерінен бактерияның өлуі нуклеин қышқылдарының бұзылу әсерінен болады деп тұжырымдалған.

УК сәуленің бактерицидтік әсері емдеу ісінде және аурудың алдын алу ісінде кеңінен колданылады.Ультракүлгін сәулемен сәулелендірудің ролі адам денесінің инфекцияға ұшыраған бөлігін емдеуде түрліше заттарды залалсыздандыруда, тағам өнімдерін өндеуде және т.б. аса зор.

Адам ағзасын қысқа толқынды УК сәулемен үлкен дозада сәулелендіру зиянды әсер етеді. УК сәулемен белгілі бір шамамен сәулелендірсе, онда ағзаның иммунитетін арттырады.

Ультракүлгін сәулемен сәулелендіргенде 7,8-дегидрохолестерин мен эргостериннен Д витаминінін құрылуы аса маңызды. Адам терісін сәулелендіргенде сақинаның кос байламын үзеді. Соның нәтижесінде сол витаминнің мешелдікке қарсы касиеті пайда болады.

Жасушада нуклеин кышқылының зақымдануымен катар басқа да манызды фотобиологиялық процесс өтеді. Ол процесті фотореактивация дейді.

Толқын ұзындығы 300-500 нм жарықпен әсер еткенде ультракүлгін жарықтың әсерінен "зақымдалған" бактериялардың жасушалары қалпына келе бастайды. Қалпына келудің жоғарғы фазасы көрінетін күлгін жарык пен көрінбейтін ультракүлгін сәуленің шекарасына сәйкес келеді.

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.»Медицинская и биологическая физика»Дрофа Москва 2004г.

А.Н.Ремизов,А.Г.Максина,А.Я.Потапенко.

2. «Медициналық биофизика» (Оқулық) Бират Көшенов.

Алматы Қарасай 2008ж.

3. «Физика және астрономия» (Оқулық) Мектеп баспасы.

4.Журнал неврологии и психиатрии 8,2001г