ЗАКЛЮЧЭННЕ. У канцы XVIII ст. у выніку падзелау Рэчы Паспалітай беларускія землі апынуліся пад уладай Расійскай імперыі

У канцы XVIII ст. у выніку падзелау Рэчы Паспалітай беларускія землі апынуліся пад уладай Расійскай імперыі. Аднак гэта не стала канцом іх палітычнай гісторыі. У XIX - пачатку XX ст. на тэрыторыя Беларусі адбы-валіся падзеі агульнарасійскага, еўрапейскага і нават сусветнага маштабу. Тры паустанні (1794,1830 - 1831,1863 - 1864 гг.), якія мелі яскрава вызва-ленчы характар, недвухсэнсоўна напаміналі царызму аб неабходнасці па іншаму, чым у так званых "велікарускіх" губернях, будаваць свае адносіны з "нованабытымі землямі". Нярэдка гэта адбывалася праз увядзенне надзвычайных і абмежавальных законаў, якія закраналі ўсе бакі сацыяльнага, на-цыянальнага, рэлігійнага, культурнага і эканамічнага жыцця краіны.

У часы Расійскай імперыі працэсы трансфармацыі ахапілі ўсе слаі грамадства. Для былога набілітэту Рэчы Паспалітай няпросты працэс ува-ходжання ў склад расійскага дваранства, які суправаджаўся так званым "разборам шляхты", супаў з нялёгкім пошукам свайго месца ў эканоміцы у новых гаспадарчых умовах, асабліва пасля адмены прыгоннага права. Беларускія сяляне, якія набылі ў выніку рэформы 1861 г. асабістую свабоду, пра-цягвалі сваю спрадвечную барацьбу за зямлю і лепшую долю. Гарадскія сас-лоўі трапілі пад жорсткі дыктат расійскай бюракратыі. Беларускае грамадства паступова пазбаулялася рыс традыцыйнага аграрнага ладу і набывала аблічча грамадства індустрыяльнага.

Эканамічнае развіццё Беларусі, як і ўсёй Еўропы, адчула на сабе відавочныя ўплывы прамысловага перавароту. Яго звёнамі былі новыя паліўна-энергетычныя крыніцы, у першую чаргу паравыя рухавікі, узнікненне фабрык і заводаў, значнае паляпшэнне шляхоў зносін, працэсы урбанізацыі. Да новых формау эканамічнай актыунасці адносіліся банкі і іншыя крэдытна-фінансавыя ўстановы, акцыянерныя таварыствы і гандлёвыя дамы. На беларускай гістарычнай арэне ў якасці самастойнай часткі грамадства сталі прыкметны прадпрымальнікі і рабочыя, тэхнічная інтэлігенцыя, чыноўніцтва.

XIX стагоддзе пачыналася як век пары, а завяршалася як век электрычнасці. Чыгункі, параходы, тэлеграф, тэлефон, аўтамабілі, грамадскі транс­парт і камунальная гаспадарка ў гарадах - усё гэта прыйшло да нас з XIX ст. і таксама з'яўляецца часткай беларускай гісторыі. Такім чынам, пашыралася камунікацыйная прастора, на якой разгортваліся падзеі айчыннай гісторыі. У параунанні з папярэднімі эпохамі ў гэты час значна ўзраслі патокі інфармацыі, пачала працаваць рэгулярная пошта.

У складаных умовах працякала рэлігійнае жыццё ў Беларусі. За гады знаходжання беларускіх зямель у складзе Расійскай імперыі канфесіянальнае становішча тэрыторыі значна змянілася. Каталіцкі касцёл саступіў свае пануючую ролю праваслаўнай царкве, якая была накіравана ў палітычную сістэму Расіі, з'яўлялася структурным элементам яе сацыяльна-эканамічнага ладу. Зыходзячы з гэтага, яна сваімі спецыфічнымі метадамі аказвала вялікі ўплыу на усе бакі жыцця грамадства. Новая ўлада забараніла уніяцкую (грэка-каталіцкую) царкву на беларускіх землях. 3 адносінамі ца­рызму да іўдзейскай рэлігіі былі звязаны абмежавальныя законы для яўрэй-скага насельніцтва. Разам з тым дзейнічала і агульнасусветная гістарычная тэндэнцыя - свецкае жыццё значна парушыла рэлігійныя асновы грамадства.

Навука, мастацтва, літаратура, тэатр таксама змагаліся за "валоданне людскімі душамі". На час далучэння да Расійскай імперыі Беларусь мела багатую культурна-гістарычную спадчыну і сталыя культурныя традыцыі. Уключэнне ў новы дзяржаўны арганізм не магло не паўплываць на далейшае культурнае развщцё Беларускага краю. Гэтыя уплывы былі далека не адназначныя. Але прагрэсіўныя тэндэнцыі паступова перамагаль Узрос узровень адукаванасці насельніцтва. Вядома, што магчымасці атрымаць адукацыю былі неаднолькавымі для прадстаўнікоў розных саслоўяў, але ж нягледзячы на гэта, нават у сялянскім асяроддзі пісьменны чалавек перастаў быць выключнай з'явай.

Развщцё капіталістычных адносін запатрабавала ўдасканалення прафесійна-тэхнічнай адукацыі. Да пачатку XX ст. сетка сярэдняй і ніжэйшай спецыяльнай і прафесійна-тэхнічнай адукацыі складалася з сярэдніх і ніжэйшых вучылішч, рамесных вучылішч і школ, настаўніцкіх і духоўных семінарый. Асобнае месца ў сістэме прафесійна-тэхнічнай адукацыі займалі сярэднія спецыяльныя навучальныя ўстановы - фельчарскія школы, настаўніцкія семінарыі інстытуты. Пры адсутнасці вышэйшых навучальных устаноў яны з'яўляліся мясцовымі цэнтрамі падрыхтоўю кадраў спецыялітаў.

Далучэнне беларускіх зямель да Расійскай імперыі дало імпульс развіццю гуманітарных навук. Абумоўленае палітычнымі і эканамічнымі інтарэсамі расійскіх улад, распачалося комплекснае даследаванне гісторьй, мовы, матэрыяльнай і духоунай культуры беларускага этнасу. Ужо з канца XVIII ст. з'яуляюцца першыя навуковыя публікацыі пра Беларусь.

Асновай духоўнага, нацыянальна-культурнага развіцця беларусаў з'яўляліся найбагацейшы фальклор і гісторыя краю, якія прыводзілі да высновы аб існаванні самастойнага беларускага народа, а мастацкая апрацоўка вуснай народнай творчасці садзейнічала зараджэнню новай беларускай літаратурнай мовы і станаўленню нацыянальнай літаратуры. Нягледзячы на цэнзурныя забароны царскіх улад, з кожным дзесяцігоддзем пашыралася кнігадрукаванне. У пачатку XX ст. узнікла нацыянальнае кнігавыданне, пачалі выходзіць газеты, часопісы, разлічаныя на беларускага, галоўным чынам вясковага, чытача.

Сацыяльная мадэрнізацыя грамадства на рубяжы ХІХ-ХХ стст. прывяла да абвастрэння палітычнай барацьбы, з'яўлення шматлікіх палітычных партый, арганізацый, агульнага ўздыму грамадскага руху. У сацыяльна-палітычных умовах беларускай рэчаіснасці эканамічныя пытанні былі цесна звязаны з нацыянальнымі праблемамі. Так званае "польскае пытанне", а потым і яурэйскае, і беларускае вызначалі асноўныя кірункі палітычнага крызісу расійскага самадзяржаўя.

Новыя з'явы у грамадска-палітычным жыцці пачатку XX ст. абумовілі з'яўленне новых ідэй і вобразаў у нацыянальнай літаратуры. Галоўнымі тэмамі беларускай літаратуры гэтага перыяду былі сацыяльнае і нацыяналь­нае вызваленне, барацьба супраць самадзяржаўя, адраджэнне Бацькаўшчыны і роднай мовы, сцвярджэнне чалавечай годнасці, правоў народа на вольнае гістарычнае развіццё.

Разбуральнымі войнамі адзначаны пачатак і канец знаходжання Беларусі ў складзе Расійскай імперыі. Спачатку гэта была эпоха напалеонаўскіх войнаў, а потым - Першая сусветная вайна, якая прывяла да краху царызму ў ходзе Лютаўскай рэвалюцыі 1917 г. Беларусь, знясіленая вайною, пасечаная лініяй фронту, апынулася перад новымі гістарычнымі выпрабаваннямі.