Оғамдық – саяси өмірі. Алтын Орданың билеушісі, барлық қарулы күштердің қолбасшысы хан болса
Алтын Орданың билеушісі, барлық қарулы күштердің қолбасшысы хан болса, атқарушы өкімет диван деп аталды («диуан» басқа мемлекеттерде сот органы қызметін де атқарған.). алтын ордада маңызды мәселелерді шешу үшін құрылтай шақырылған. Елде азаматтық билікті уәзірлер жүргізсе, тайпа көсемдері нояндар болған. Алтын Ордада азаматтық басқару билігін жүзеге асырған түрік әулетінен шыққан жергілікті әкімдер «мәлік» деген титулды иемденді. Алтын Ордадағы дипломатиялық, әскери мәселелерді беклербек шешті. Алтын Ордада салық жинаушылар даруғалар мен басқақтар деп аталған. Алтын Ордада қалалар мен бағынышты ұлыстарға басқақтар тағайындалды. Алтын Ордадағы іс-қағаздарын жазушыларды «білікшілер» деп атады. Алтын Ордада тілі де, діні де әр түрлі халықтар тұрды, ең азшылықты моңғолдар құраса, ең көп халық қыпшақтар болды. Алтын Орданың негізгі тілі қыпшақ тілі болды, ислам дінінің енуіне байланысты араб жазуы да келді. Алтын Орда, Ақ Орда дәуірінде ресми әдеби тіл ретінде қыпшақ тілі қолданылған. Қазақстан аумағында ХІІІ – ХІV ғ.ғ. халық ауыз әдебиеті мен әдебиет қыпшақ тілінде тарады. Алтын Орда ыдыраған кезде Ер Тарғын, Орақ Мамай, Ер Қосай сияқты тарихи батырлық жырлар пайда болды. Алтын Орда дәуірінен бері келе жатқан күй-аңыздар: «Сағыныш», «Жошы ханның жортуы», «Ақсақ құлан», «Ел айрылған». «Ақсақ құлан», «Жошы хан» күйлерін найман Кетбұға шығарған.
|
