Тақырып. Мұнай және газ өндірудің экологиялық проблемалары
Жоспар: 1. Мұнай және газ өндірудің экологиялық проблемаларыын зерттеу 2. Мұнай өндірудің қоршаған ортаға тигізер әсерін анықтау Каспий, Қазақстан және Орта Азияның мұнай және газ кен орындарын меңгерудің экологиялық проблемаларының өзіндік аймақтық ерекшеліктері бар-географиялық, геологиялық, геодинамикалық, сондай-ақ әлеуметтік. Оның үстіне қазіргі кезге дейін қоршаған ортаны қорғау мәселесі мұнай мен газды өндіру бойынша жобалық тапсырмалардан кейін тұрғаны және жобаларда дұрыс шешім таппауы экологиялық жағдайға ерекше із қалдырды. Мұнай мен газды өндіру және өңдеу кезінде табиғатты қорғау бойынша маңызды бағыттар болып экологиялық таза үрдістер игеру және қалдықтарды азайту, мұнай-химияық өндірістердің газды қалдықтарын тазарту, бұралқы суларды тазарту, қоршаған ортаның мұнаймен және мұнай өнімдерімен ластануын қадағалау және т.б. болып табылады. Мұнай өндіру, мұнай өңдеу және мұнай-химиялық кешенде қоршаған ортаның ластануы іздеу-барлау және газ өндіретін ұңғымалар құрылысынан басталады. Ұңғымалардың құрылысы кезіндегі негізгі ластану көздері: бұрғылау қондырғыларының дизелдерінің түтіндері (выхлопы), бұрғылау сұйығының дегазаторлары, ұнтақ тәріздес сусымалы материалдарды сақтайтын ыдыстар, өндірістік- технологиялық қалдықтары бар қоймалар, сондай-ақ циркуляциалық жүйелер. Көп жағдайларда, бұрғылау қондырғыларында топырақ пен су қоймаларын ластанудан қорғау шаралары жүргізілмейді. Қондырғылар аймақтары қатты жабынмен жабдықталмаған және құм төгілмеген. Осының салдарынан, жақын жатқан жерлер бұрғылау сұйығымен және мұнай өнімдерімен ластанады. Кейін бұл зияндызаттарды еріген сулар жақын жатқан жерлерге және су қоймаларына қарай шайып кетеді. Топырақтың ластану үрдісі топырақтарда өнімді қабаттар мен сіңіретін қабаттарға қабат қысымын көтеру мақсатында айдалатын минералдығы жоғары қабат және бұралқы сулардың болуымен күрделенеді. Бұрғы мұнарасынан 500-800 м. радуста өсімдіктер 70-80%, ал 100 м. радиуста бұрғылау сұйығымен ластанудың нәтижесінде толығымен жойылады. Бұрғылаудың өнеркәсіптік қалдықтары бұрғылау алаңындағы қоймаларда жиналады және оларды кейін арнайы қалдық сақтау орындарына алып келіп, орналастыруды талап етті. Бұл кезде қалдықтардың ластау шамасын (дәрежесін) бағалау маңызды орын алды. Жер асты суларында ластағыш заттардың мөлшері мен улылығы тәуелді болады. Бұрғылау жұмыстарындағы ең негізгі және күшті ластағыш- бұрғылау сұйығы. Оны дайындау үшін жиырмаға жақын химиялық реагенттер қолданылады, олардың көбінің мүмкін болатын шектік концентрациясы орнатылғаннан жоғары. Ұңғымалар құрылысы мен бұл кезде жиналатын қалдықтар өндірістің басқа түрлерінен бұрғылау кешендерінің шашыраңқылығы мен қалдықтардың сипаттарының әртектілігімен және олардың уақыт өте өзгеретіндігімен ерекшеленеді. Бұрғылау жұмыстарын орындау мен ұңғымаларды пайдалану кезінде қолданатын қалдықтоспа қондырғылардың (ҚҚ) сапасы мен құрамы біршама маңызды. Ол үш рет (1975,1980 және 1990) қайта қарастырылған МЕСТ 13862-90-пен орнатылады.Бұл шаралар отандық ҚҚ әлемдік үздік стандаттар деңгейіне, мысалы Америка мұнай институтының АР-1-16А стандартына сәйкесиендіруге бағытталған. Оған 30 жылдан астам қалдық-қоспа қондырғылардың көптеген түрлерін игерумен айналысатын «Азнефтемаш» көп үлес қосты. «Азнефтемаш» концернінің зауыттары барлық отандық ҚҚ өлшемдерінің 75%-ын шығарады. Достастықтың бұрғылау кәсіпорындарына бұл концерн жабдықтың 90%-ын ұсынады. Конверсиялану нәтижесінде превентер жасау (превентеростроение) саласына әскери-өнеркәсіптік кешен кәсіпорындары қосыла бастады. «Атоммаш» өндірістік бірлестігі тотығуға тұрақты орындаудағы ҚҚ өлшемдері қатарын меңгеруге кірісті. Олар скважина өнімінің 30%-ын күкірт сутек пен көміртек диоксиді болатын, Каспий маңы ойпатының кен орындарын игеруге арналған. Қазіргі кезде бұрғылау жұмыстарының экологиясын көтеру проблемасын бұрғылаудың өндірістік-технологиялық қалдықтарын: бұрғылау бұралқы суларды, істен шыққан бұрғылау сұйығын, бұрғылау қрқыстарын тазалайтын, зиянсыздантыратын және азайтатын арнайы жабдықтар емес. Мұндай жабдық бұрғылау қондырғысының құраушы бөлігі. Кен орындарын пайдаланғанда үлкен жер массивтері бұзылады. Мысалы, Қарашығанақ кен орнын игеруде 3000 га.- ға жуық егіс, жайлым және орман жері пайдаланылымақ. Теңіз кен орнының ауданы 200км2. Аэрологиялық жағдайдың тұрақсыздығынын зиянды заттардың таралуы кездейсоқ сипатқа ие. Атмосфералық күкіртті газдардың концентрациясын аэрокосмостық әдісін игеру үшін ұсынылған атмосферадағы ластануларды кешенді тәжірибелік зерттеулер жолы қанағаттанарлық нәтижелер беруде және жер үстіндегі және аэрологиялық өлшеулер бекеттерін жеткілікті де дұрыс орналыстырса, сондай-ақ жердің жасанды серіктеріне орнатылған ең жаңа спектрлік апараттарды қолданса, қазірдің өзінде-ақ атмосфераны ластаудың ірі көздерінің маңындағы үлкен территорияларды аэрокосмостық қадағалаудың әдістемесін құруға мүмкіндік береді, ал ластаудың ірі көздеріне күкіртсутегі көп кен орындарындағы газ және мұнай өңдеу зауыттары, жылу және атом электр станциялары,металлургиялық және химиялық зауыттар кіреді. Көрсетілген әдістер әрбір кешен үшін қорғау аймағын анықтап береді. «Казгипроград» институтының есептеріне сәйкес тұрақты мекендеуге экологиялық қолайсыз қорғану аймағы Теңіз кен орны үшін 50 км. Бірақ, айта кететін жағдай, санитарлық-қорғану аймағы үлкен болған сайын шектік рұқсат етілген қалдықтар көлемі өседі, яғни, атмосфера ластануы ұлғаяды. НӘ /5/, ҚӘ /5/
|
