Дыферэнцыяцыя дысцыпліны
Вывучаючы прыродныя сувязі, якія забяспечваюць функцыяніраванне кліматычнай сістэмы, метэаралогія і кліматалогія ў сваіх даследаваннях апіраецца на навуковыя вынікі шматлікіх прыродазнаўчых дысцыплін. У метэаралогіі асабліва шырока выкарыстоўваюцца законы фізікі, хіміі і асновы матэматыкі, такіх іх раздзелаў, як вучэнне аб цеплаце і оптыцы, аб электрамагнітных выпраменьваннях, цепла- і масаабмене, аб будове рэчыва, законы тэарэтычнай механікі, геаграфіі і астраноміі. Паколькі атмасферныя працэсы залежаць ад працэсаў, якія адбываюцца ў літасферы і гідрасферы, то метэаралогія і кліматалогія цесна звязана з такімі навукамі, як геамарфалогія, тэктоніка, геафізіка, фізіка мора, акіяналогія, гідралогія, гляцыялогія і інш. Развіццё метэаралогіі прывяло да вылучэння і фарміравання шэрагу самастойных навуковых дысцыплін. Выкрышталізаваліся наступныя з іх. Фізіка атмасферы – вучэнне аб агульных заканамернасцях атмасферных з’яў і працэсаў. Яна даследуе сувязі паміж метэаралагічнымі элементамі і з’явамі пры дапамозе фізічных і матэматычных метадаў, выяўляючы колькасныя фізічныя заканамернасці атмасферы. Фізіка атмасферы вывучае тэрмадынамічныя працэсы ў атмасферы, хімічны і калоідны склад паветра, працэсы кандэнсацыі і сублімацыі вадзяной пары, утварэнне воблакаў, туманаў і ападкаў, радыяцыйныя, аптычныя, электрычныя, акустычныя з’явы ў атмасферы. Аэралогія – вучэнне аб метадах даследаванняў свабоднай атмасферы. Сярод гэтых метадаў інтэнсіўнае развіццё атрымалі дыстанцыйныя метады, якія ўяўляюць наземныя і касмічныя вымяральныя сістэмы, што ўжываюцца для назірання за атмасфернымі працэсамі на значнай адлегласці. У аснове развіцця дыстанцыйных метадаў ляжаць навуковыя дасягненні радыёметэаралогіі, прадметам вывучэння якой, з аднаго боку, з’яўляецца ўплыў атмасферы і метэаралагічных умоў на распаўсюджванне электрамагнітных хваляў, а з другога – выкарыстанне электрамагнітных хваляў для даследавання атмасферы і вызначэння яе стану на розных вышынях. У радыёметэаралогіі выкрышталізавалася дыстанцыйная спектраскапія,якая з’яўляецца асновай ўкаранення звышадчувальных лазерных спектрометраў. Дыстанцыйныя вымяральныя сістэмы ў аўтаматычным рэжыме фіксуюць метэаралагічныя элементы. Гэтыя сістэмы пабудаваны на прынцыпе пераўтварэння вымяраемых велічынь метэаралагічных элементаў у закадзіраваныя электрычныя імпульсы, якія перадаюцца ў эфір пры дапамозе радыёперадатчыка, а потым улоўліваюцца прыёмнымі прыладамі. Спадарожнікавая метэаралогія ў якасці тэхнічнага дыстанцыйнага сродка даследуе атмасферныя і гідрасферныя працэсы ў глабальным маштабе. Даследаванні праводзяцца пры дапамозе штучных спадарожнікаў, абсталяваных дыстанцыйнымі радыёметрычнымі прыборамі, выведзенымі на палярную, ці геастацыянарную арбіты. Галоўнай задачай спадарожнікавай метэаралогіі з’яўляецца атрыманне інфармацыі аб фізічным стане атмасферы і гідрасферы і выкарыстанне гэтай інфармацыі для аналіза атмасферных працэсаў, прагноза надвор’я і вывучэння клімату. Атмасферныя працэсы на ўсім працягу паветранай абалонкі ўзаемазвязаныя і працякаюць узгоднена. Вучэнне аб фізічных і хімічных працэсах у высокіх слаях атмасферы, якія ўплываюць на стан ніжняй атмасферы, атрымала назву аэранамія (фізіка верхняй атмасферы). У верхняй атмасферы назіраецца паглынанне ўльтрафіялетавай і карпускулярнай сонечнай радыяцыі, якая выклікае іонізацыю паветра і надае яму ўласцівасці электраправоднасці, што вызначае ўмовы распаўсюджвання радыёхваляў. Метэаралогія найбольш цесна звязана з гідралогіяй – навукай аб фізічных з’явах і працэсах, што працякаюць у гідрасферы. Гэта сувязь паміж атмасферай і гідрасферай ажыццяўляецца бесперапынным абменам энергіяй, рэчывам, рухам і інфармацыяй. З боку акіяна атмасфера атрымлівае цяпло і вадзяную пару, а акіяну перадае кінетычную энергію руху. Фізічныя працэсы ўзаемадзеяння атмасферы і гідрасферы вывучае гідраметэаралогія. Метэаралогія аэразолі даследуе фізічныя і статыстычныя характарыстыкі аэразольнага кампанента атмасферы, а таксама распаўсюджванне аэразолі прыроднага і антрапагеннага паходжання ў розных пагодна-кліматычных умовах. Сінаптычная метэаралогія вывучае заканамернасці размеркавання і змяненні надвор’я на вялікіх плошчах (кантынентах, паўшар’ях) з мэтаю яго прадказання. У аснове гэтай дысцыпліны ляжыць сінаптычны метад, які заключаецца ў аналізе атмасферных працэсаў пры дапамозе сінаптычных карт, або карт надвор’я. Сінаптычныя карты ўяўляюць сабою геаграфічную аснову, на якую нанесены дадзеныя метэаралагічных элементаў, атрыманыя на шырокай сетцы метэастанцый агляднай тэрыторыі ў тэрмін назірання. Сінаптычны метад дапаўняецца вылічальным (гідрадынамічным) метадам прадказання метэаралагічных палей шляхам вырашэння ўраўненняў атмасфернай гідратэрмадынамікі на электронна-вылічальных машынах. Дынамічная метэаралогія. Паводле вызначэння С.П. Хромава пад ёй разумеецца метэаралагічная дысцыпліна, задачай якой з’яўляецца вывучэнне рухаў атмасферы і звязаных з імі пераўтварэнні энергіі ў атмасферы шляхам рашэння ўраўненняў гідрадынамікі і тэрмадынамікі, выкарыстоўваючы тэорыю турбулентнасці, радыяцыйных працэсаў і інш. Асноўнай задачай дынамічнай метэаралогіі з’яўляецца распрацоўка метадаў лікавага прагноза атмасферных працэсаў. Эканамічная метэаралогія – новы навуковы напрамак, які вывучае метады выкарыстання метэаралагічнай інфармацыі для ўстойлівага развіцця прыроды, эканомікі і грамадства. Эканамічная метэаралогія даследуе эфектыўнасць выкарыстання метэаралагічнай інфармацыі ў розных галінах гаспадарчай дзейнасці, а таксама эканамічную рызыку праяўлення неспрыяльных з’яў надвор’я. Крыніцай неабходнай інфрмацыі для эканамічнага аналіза пэўнай тэрыторыі з’яўляецца гідраметэаслужба, галоўная задача якой – забеспячэнне прагнозамі надвор’я. Без метэаралагічнага забеспячэння (прагнозы, інфармацыя) не можа эфектыўна развівацца ні адна галіна народнай гаспадаркі. Для задавальнення патрэбы народна-гаспадарчага комплексу ў межах агульнай метэаралогіі ўзнік шэраг прыкладных дысцыплін, такіх, як аграметэаралогія, авіяцыйная, марская, лясная, ядзерная, ваенная, будаўнічая, медыцынская метэаралогія і інш.
|
