Жер сілкінісі кезінде үйде (пәтерде), ғимараттардағы қауіпсіз жерлерді атаңыз

Жер сілкінісі — жер асты қыртыстарындағы дүмпулер мен жердің жоғарғы бедерінің тербелуі. Ғимараттың тербелгенін сезген соң, шамдардың шайқалғанын, заттардың құлағанын көрген соң, үдеп келе жатқан шуды сынған шынының сыңғырын естіген соң байбалам салмаңыз (бірінші дүмпулерді сезгеннен бастап ғимарат үшін қауіпті тербелістерге дейін Сізде 15-20 секунд уақытыңыз бар). Жылдам құжаттарды, ақша және қажетті заттарды алып ғимараттан шығыңыз. Жайлардан шыққан кезде лифтіні пайдаланбай басқышпен түсіңіз. Көшеге шыққаннан кейін ғимараттардан алшақтау, ашық кеңістікке барыңыз. Сабырлық сақтап, өзгелерді де тыныштандыруға тырысыңыз! Егер Сіз еріксіз бөлмеде қалып қойсаңыз, қауіпсіз жерге тұрыңыз: ішкі қабырғада, бұрышта, ішкі қабырға ойығында. Мүмкіндік болса үстелдің астына тығылыңыз – ол Сізді құлаған заттар мен сынықтардан қорғайды. Егер де Сіздермен балалар болса – оларды өзіңізбен қалқалаңыз!.

47. Құлаған, қираған ғимараттардың астында қалған адамның іс-əрекеті

Ұлпалардың ауыр затпен ұзақ жаншылған кездегі ағзаның жалпы жауабы ұзақ басылу, жаншылу синдромы деп аталады. Оның мынадай 4 түрлі клиникалық түрлері болады:

1- өте ауыр – егер адам құлаған, қираған ғимараттардың астында 6 сағаттан артық басылып жатса, мұндай жағдайларда дам 1-2 күнде өледі 2-ауыр түрі - егер адам құлаған, қираған ғимараттардың астында 6 сағат басылып жатса

3-орташа - егер адам құлаған, қираған ғимараттардың астында 6 сағаттан аз қалса, онда адамды құтқарып қалуға болады, мұндай жағдайларда өлім аз 4-жеңіл түрі - егер адам құлаған, қираған ғимараттардың астында 4 сағат қалса, адамды түгел құтқаруға болады Мұның кезеңдері бар:

1 Бастапқы – ауырсыну болады, басы айналады, құсқысы келеді

2 Аралық – бүйрегі бұзылады, несеп-дәрет денеге жиналады

3 Соңғы –аяқ-қол, нерв, қанайналым бұзылады, мұнда өлім болады.

Егер адамның қолы ауыр затпен ұзақ жаншылған болса, онда оны емдеу орнына жіберу алдында оған көрсетілетін; алғашқы көмек, құтқару жолы: -жгут салу -қолдың басынан бастап иыққа дейін бинт басу-укол салу(мысалы аналгин сияқты)-емдеу орнына жіберу

48 Жер сілкінісінің сипаттамалары (ошақ, гипоцентр, эпицентр, толқындар)

Жер сілкінісінің басты себептері ретінде жер қыртысы платформаларының қозғалысы мен қимылдауын айтуға болады. Мұндай қозғалыстар орын алған аймақ жер сілкінісінің ошағы деп аталады Жер сілкінісі – геологиялық құбылыс. Олар– кез-келген жерде пайда болуы мүмкін. Жер сілкінісінің ошағы жер қойнауында қалыптасады.Геологиялық ортадағы жылжулар, бірігулер, жарылулар,ортаюлар секілді тез өзгерістер жер сілкінісінің пайда болу себебіне жатады.Әрбір жер сілкінісі кезінде осы жарылыс нәтижесінде жер қойнауында жинақталған энергияның бір бөлігі сыртқа шығарылады.Жер бетінің шайқалуы сейсмикалық толқындардың нәтижесінде болады.Осындай толқындар көлемді(жер денесіне таралады) және үстінгі беттегі (жердің үстіңгі қабатын қамтитын) секілді 2 түрлі болады.Көлемді толқындар жердің үстіңгі қабатындағы толқындарға қарағанда шапшаң жүреді және де жер сілкінісінің болғандығын хабарлайтындай бақылау нүктесінде алғашқы серпіліс байқалады.Жердің үстіңгі қабатындағы толқындар бірнеше секунд кеш болады.Олар әдетте келесі қатты соққыны әкеледі.
Сейсмикалық энергияны бөліп шығаратын жер аймағы жер сілкінісінің ошағы деп аталады.
Гипоцентр – алғашқы сейсмикалық толқынның басталуы болған ошақтың негізгі нүктесі. Қазақстан аймағында жер қабатының сілкініс ошағының ең жоғарғы тереңдігі 50км аспайды.
Эпицентр – бұл гипоцентрдің тікелей үстіндегі жер қабатының негізгі нүктесі.
Жер сілкінісі жиі жағдайда жердің жоғарғы қабатындағы жарық-жарылыстармен қоса қабат жүреді.Сілкіну көлемінің шамасы (жер сілкінісінің үдемелілігі) ғимараттардың бүліну деңгейімен жер бетінің өзгеру сипатымен анықталады және балмен есептеледі.

49. Жер сілкінісінің магнитудасы және қарқындылығы.өлшемдері.

. Жер сілкінісінің магнитудасы дегеніміз жер сілкінісі күш-қуаты және шыққан энергияның шама мөлшері.

1935жылы Рихтер жер сілкінісі энергиясын өлшейтін шкала ойлап тапты,ол Рихтер шкаласы деп аталады.Бұл шкала 9 баллдық приборлармен тіркеледі.

Жер сілкінісі қарқындылығы дегеніміз жер сілкінісінің күші және сейсмикалық толқындардың таралу қарқындылығы,ғимараттардың қиратылу дәрежесі.

MSK-64(Меркали) шкаласы 1964 жылы ойлап табылған,12 баллдық,толқындардың қарқындылығын өлшейді.

Рихтер шкаласы	MSK-64 шкаласы	Нәтижесі
		Аздап сезіледі
	4-5	Жақсы сезіледі,люстралар,жиһаздар тербеледі.Ыдыс-аяқ шылдырлайды.
	6-7	Ғимараттар аздап зақымданады.
	7-8	Үйлер орташа зақымданады.
	9-10	Ғимарттар үлкен зақымданады.
8-9	11-12	Толық қирау.

 

50.. Авариялық- химиялық қауіпті заттар тобын сипаттаңыздар.АҚӘУЗ шығаратан, сақтайтын немесе пайдаланатын шаруашылық обьектілерін химиялық қауіпті обьектілер(ХҚО) деп аталады.

Химиялық авария – химиялық қауіпті обьектілерде апат болуынан қатты әсер ететін улағыш заттардың сыртқы ортаға шығуы, нәтижесінде адамдардың ауыл шаруашылық жануарлары мен өсімдіктерінің өлуі мен

зақымдануына әкеліп соғуы.

Химиялық авария болуының негізгі себептері:

· Улы заттарды сақтау және тасмалдауда техника қауіпсіздігінің сақталмауы;

· Құбырлардың, улы заттарды сақтайтын ыдыстардың, огрегаттардың істен шығуы;

· Нормадан тыс сақтау;

· ХҚО-де терроризмнің өсуі;

· ХҚО-де техника жуйелерінің тозуы;

· ХҚО-де орналастыру ережелері мен қабылданған нормалар бұзылуы;

Химиялық қауіпті обьектілердегі апатар мен зылзаларнәтижесінде химиялық зақымдағыш ошағы пайда болады.

Адамдардың жапай зақымдану мүмкіндігі немесе зақымдануы болатын аймақты химиялық зақымдағыш ошағы деп атайды. Зақымдағыш аймақта химиялық заттар тамшы - сұйық, бу, аэрозоль, газ куйінде болуы мүмкін. Химиялық заттар адам ағзасына әсер ету қауіпімен уыттылығына байланысты 4 классқа бөлінеді:

1. Төтенше қауіпті – 50% өлімге әкелер дозасы. 0,5 г/м³ төмен;

2. Аса қауіпті - 5г/см³ дейін;

3. Орташа қауіпті - 50г/см³ дейін;

4. Қауіпі аз - 50г/см³ жоғары;

ХҚО-де болған авриялар кезіндегі кезек күттірмейтін жұмыстар:

· Авариялық құтқару-іздестіру жұмыстарын жүргізу;

· Жеке бастың қорғаныс құралдарын қолдану;

· Ұжымдық қорғаныс құралын(панахана) қолдану;

· Эвакуациялау;

· Зақымдандарға алғашқы медициналық көмек көрсету;

· Санитарлық тазалау, дегаздау жүргізу;

· Химиялық заттардың таралған аймағына барлау жүргізу;

· Химиялық заттарды жою;