Бейбітшілік және соғыс кезінде елді-мекенді инженерлік қорғау.

Халықты авария, апат, зілзала салдарынан, сондай-ақ осы заманғы зақымдау құралдарының зақымдағыш факторларынан қорғаудың ең негізгі тәсіл.ң бірі бұл оларды ұжымдық қорғау құралдары болып табылатын қорғаныс ғимараттарына жасыру. Қорғаныс ғимараттары- ол инженерлік құрылыс. 1.Қорғау қасиеті бойынша- панахана, радияциядан қорғау орындары, қарапайым жасыру орындары. 2.Мақсаты бойынша- халықты жасырып сақтау үшін, басқару және байланыс тораптарын орналастыру үшін. 3.Орналастыру бойынша- үй-астында, ғимараттан бөлек орнату. 4.Салыну мерзімі б\ша – алдын-ала бейбіт уақытта салынған, қауіп төнген кезде жылдам тұрғызылған 5 Панаханалар коргайтын денгейи 4 сыныпка болинеди.

1-шы сынып А-И, DDP_ф=500 кПа, К₃=5000, ерекше тапсырыс бойынша салынады (Укиметти баскару нуктелери).

2-шы сынып А-ИИ, DDP_ф=300 кПа, К₃=3000, аса манызды жане АК бойынша 1 топтагы калаларда салынады.

3-шы сынып А-ИИИ, DDP_ф=200 кПа, К₃=2000, АК бойынша 1 мен ИИ топтагы калаларда салынады.

4-шы сынып А-ИV, DDP_ф=100 кПа, К₃=1000, категорияланган калалардын шетинде орналаскан аса манызды объектилерде салынады. Мунда А-(И, ИИ, ИИИ, ИV) - панахана сыныбын билдиреди, DDP_ф - сонгы толкынынын майданындагы артык кысымды тежейди - кПа. К₃-ионданушы саулелену радиация дозасын алсирету коэффициенти (дозаны канша рет алсиретеди).

Панахана толкын соккысынан, жарык саулесинен, откиш радиациядан жане радиоактивти закымданудан - ядролык жарылыстын закымдагыш факторларынан, сондай-ак улагыш заттардан (УЗ), бактериялык куралдар мен катты асер ететин улы заттардан (КАУЗ) ыкпалынан сенимди коргауды камтамасыз етеди.

Панаханалар жан-жақты қымталған, радиациялы сәулелердің жолына бөгет бола алатын арнайы салынған баспана. Олардың көмегімен адамдар типті қираған панахананың өзінде үзақ уақыт бола алады, олардың қауіпсіздігі бірнеше төулік бойы қамтамасыз етіледі. Панахананың кіретін және шығатын жерлері болуы керек.

Панаханалар су баспайтын учаскелерде тереңдетілген топыраққа берік материалдардан салынады. Жамылғының төменгі жағы, әдеттегідей, жер бетінен биік орнатылмайды. Панахана еденінің деңгейі жер асты суының деңгейінен барынша жоғары болғаны дүрыс (кем дегенде 0,5 м).

Панахананың сыйымдылығы отыруға (бірінші деңгей) жөне жатуға арналған (екінші және үшінші деңгей) орындардың санымен анықталады. Шағын панахана дегеніміз - 300 адамға дейін, орташасы - 300-600 адамдық, үлкені - 600 ден астам адамдық. Бейбіт уақытта панахана олардың қорғаныс ерекшеліктерін бұзбай, өндірістік және шаруашылық-түрмыстық мақсаттарға пайдалануы мүмкін.

Қорғалған кіретін және шығатын есіктер.

Есіктердің саны панахананың сыйымдылығына байланысты, алайда екеуден аспауға тиіс. Сыйымдылығы 300 адамға дейінгі панаханада бір кіретін есік ұстауға рүқсат етіледі, алайда екіншісі тоннель түрінде апатттық шығатын есік ретінде қызмет етуі қажет. Кіретін есік жасырынатындардың негізгі тобының қозғалысын ескере отырып, панахананың қарсы жағына орнатылады.

Панаханаға өтетін барлық кірер есіктер (тамбур-шлюздері барынан басқалары) ол жер арқылы радиоактивен және улағыш заттардың, биологиялық құралдар және өрт кезінде жанатын өнімдердің түсуінен қор-ғайтын тамбурлармен жабдықталуға тиіс. Тамбурдың сыртқы қабырғасына қорғағыш қымталған есік, ішкі қабырғасына қымталған есік орнатылады. Панахананын ишки болимдери (дизель электростанцияларын, тамбур-шлюздерди жане кенейту камераларын коспаганда) бир жасырынушы ушин 1,5м² кем болмауга тиис. Бир жасырынушы ушин негизги болме едени аланынын нормасы еки ярусты нар кезинде 0,5м² жане уш ярусты нар кезинде 0,4м² болуга тиис. Болменин бииктиги бейбит уакытта оны пайдалану талаптарына сайкес болуы кажет, алайда жабыннын мандайынан еденин томенги жерине дейинги белгиде 2,15м … 3,5м болуга тиис (шект жол берилетин бииктик кеминде 1,85м).

Жатуга арналган орын нар еки ярусты болып орналасканда панаханада жалпы орынын 20%-ин, ал уш ярусты орналаскан кезде 30%-ин курауга тиис.

Панахана желдеткиши, адеттегидей, еки режим бойынша камтамасыз етиледи: таза желдеткиш (И режим) жане сузгилик желдетккиш (ИИ режим). Таза желдеткиш режими кезинде панаханага берилетин сырткы ауа радиоактивти шаннан, ал сузгилик желдеткиш режими кезинде УЗ мен БК-дан тазартылады.

Жылу орталыгынан панахананы жылыту карастырылады (гимараттын жылыту жуйеси).

Панаханадагы ауыз су коры арбир адам ушин таулигине 3л есеппен жасалады.

Коргалган киреберистер мен шыгаберистер. Олардын саны панахананын сыйымдылыгына байланысты, алайда екеуден кем болмауы тиис. Сыйымдылыгы 300 адамга бир киреберис устауга руксат етиледи, алайда екиншиси тоннель туринде авариялык (коширу) шыгабериси ретинде кызмет етуи кажет. Сырткы кабыргасына корганыш кымталган есик, ишки кабыргасына кымталган есик орнатылады.

Жылдам тургызылатын панаханалар дер кезинде салынган панаханалдын жеткиликти саны жок жагдайда согыс барысында немесе шабуыл кауипти кезинде калалар мен ондирис объектилеринде салынады. Олар кыска мерзимди (15 тауликтен 1 айга дейин) темир бетон жиналмалы курылгысынан сыйымдылыгы (жататын орынды ескергенде) - 50… 200 адам.

Радиациядан коргайтын орын (РКО) ауылды жерлердеги жане ядролык соккы беру ыктималдылыгы оте томен шагын калалардагы, сондай-ак ири калалардан ауылды жерлерге коширип-коныстандырылган халыкты радиоактивти закымданудан коргау ушин пайдаланылады. РКО-ын сыйымдылыгы 10-15 адам, кейбир жагдайда 100-500 адам. Еки таулик бойында жасырынган адамдар уздиксиз болады. Киреберистер саны панахананын сыйымдылыгына байланысты, алайда екеуден кем болмауга тиис. Сыйымдылыгы 50 адамга дейинги бир киреберис устауга руксат етиледи.

Панаханада негизги жане косалкы болмелер жасау козделеди. Негизги болмелерге баскару жане санитарлык нуктелери бар болмелер жатады.

Бир жасырынушы ушин негизги болме едени аланынын нормасы екиярусты нар кезинде 0,5м² жане ушярусты нар кезинде 0,4м² болуга тиис.

РКО-да табиги желдеткиш немесе механикалык желдеткиш карастырылады. Табиги желдеткиш ауа устагыш жане соргыш шахталар аркылы жумыс истейди, келетин ауаны беруге арналган санылау болменин томенги жагына, ал соргыш санылау жогары жагына орналасады. Механикалык жумыс истейтин желдеткиш жуйесинин ауа устагыш кондыргысы жерден кеминде 2м бииктикте орнатылып, радиоактивтик шаннан коргайтын калпакшамен жабдыкталады.

Панаханалардагы ауыз су коры арбир адам ушин таулигине 3л есеппен жасалады. РКО-ны ауыз су корымен жабдыктау ортак су кубырынан жургизиледи.

РКО курылысы оте кыска мерзимде, 12 сагатка жетпей аякталуы тиис.

Карапайым улгидеги панаханалар (КП)

Панахана мен РКО жетпеген, сондай-ак уакыт ен каражат болмаган жагдайда енбекке жарамды букил халык карапайым панахана-куыстарды (ашык жане жабык) салады.

Карапайым панахана жагдайда панахана мен РКО сиякты халыкты корганыс гимараттар мен камтамасыздандыруда аралык кезен болып табылады.

Олар халыкты ядролык жарылыстан соккы толкынынан, жарык саулесинен жане откиш радиациядан коргайды, шыгын ашык жермен салыстырганда 1,5 есеге азаяды. Сауле тию ыктималды 2,3 есеге азаяды.

Егер куысты жапса, онда жарык саулесимен толык коргануга болады, соккы толкыннан коргану 2,5-3 есеге, откиш радиациядан коргану 200-300 есеге артады. Куыстарды жабу, сонымен катар, киимге радиоактивти заттардын жугуынан, сондай-ак кираган гимараттардын сыныктарынан закымданудан коргайды.

 

 

Билет-14.1)Күшүті әсер ететін улы заттардан түзілген ошақтар сипаттамасы./ Бірқатар шаруашылық обьектілерінде күшті әсер ететін улы заттарды өндіру, пайдалану, сақтау және тасу жүзеге асырылады.Бұл – химиялық мұнай өңдеу мекемелері және соларға еншілес басқа да салалар, сондай ақ тоңазытқыш қондырғылары, су құбырлары және тазарту құрылыстары бар, хлро, және т.б. пайдаланатын кәсіпорындар.

Қарсыластың осындай обьектіге жасаған ядролық немесе қарапайым соққылары нәтижесінде табиғат апаттары немесе өндірістегі апаттар кезінде күшті әсер ететін улы заттардың төгілуі және онымен жергілікті жердің улануы, зақымдану мүмкін.

КӘУЗ – бұл белгілі бір мөлшерде адамдарға, жануарлар мен өсімдіктер әлеміне зақымдағыштық әсер ете алатын химиялық құрамалар.6 млн-нан астам химиялық құрамалар белгілі,оның ішінен бірнеше жүздеген КӘУЗ бізді қоршап тұр.

КӘУЗ уыттығы жағынан төмендегіше жіктеледі:

1 класты – өте қауіпті;

2 класты – жоғары қауіпті;

3 класты – орташа қауіпті;

4 класты – аз қауіпті.