Сурет 2.

Содан кейін атом жаңа толқындар топтарын сәулелендіреді, олардың жарық векторының бағыты мен фазасы алдыңғы толқындар топтарымен сәйкес болмайды.

Жалпы дененің сәулелендіретін жарық толқыны жарық векторының бағыты уақыт өтуімен әртүрлі, ретсіз өзгеретін көптеген атомдар сәулелендіретін толқындардың

қосындысынан тұрады. Соған сәйкес қорытынды толқынның жарық векторының бағыты да өзгереді. Осы кезде жарық векторы үшін барлық бағыттар бірдей болады, яғни жарық толқыны табиғи не поляризацияланбаған болады. Барлық табиғи жарық көздері поляризацияланбаған жарық шығарады. Табиғи жарықтың сызықтық поляризациясы, әсіресе жарым- жартылай (бірен- сарандап) поляризациясы жарықтың шағылуы, сынуы, шашырауы кезінде орындалады. Бұл түскен жарықтың әсерінен зат атомдары сәулелендіретін 2-ші ретті жарық толқындары микровибраторға ұқсас, түрлі бағытта бірқалыпсыз жарық шығаратындығымен байланысты. Сол себепті шағылған не сынған (әсіресе шашыраған) жарық толқыны кезінде ондағы тербелістер амплитудасының мәні белгілі бір бағыттарда аса үлкен, ал басқа бір бағыттарда едәуір кіші болады. Поляризацияланған жарық- кең таралған құбылыс, бірақ біз бұны сезінбейміз, өйткені адамның көзі поляризацияланған

Сурет 3. жарықты табиғи жарықтан ажырата алмайды. Ендеше жарықтың поляризациясымен байланысты болатын барлық бақылаулар сәйкес құралдар көмегімен жүргізіледі және осы жарықты түрлі әдістермен алуға болады. Осындай әдістердің бірі қосарланып сынуына негізделген. Бұл құбылыс анизотропты орталарда байқалады. Анизотропты орта дегеніміз түрлі бағыттарда физикалық, оптикалық қасиеттері әртүрлі болатын орта. Осындай ортаға мысалы, кварц кристалдары мен исландық шпат кристалдары жатады. Поляризаторлар құрылысында жарық үшін сәуленің кристалдарда екінші ретті сынуы қолданылады. Оптикалық анизотропия, жарықтың таралу жылдамдығының әртүрлі болуы түскен жарықтың электрондарының еріксіз тербелістері белгілі бір бағыттарда басқа бағыттарға қарағанда оңай қозуымен байланысты, сонда кристалдың қосынды толқынының жылдамдығы осы бағыттарда бірдей болмайды. Кристалдың оптикалық қасиеттері аса өзгеше болатын бағыт кристалдың оптикалық осі деп аталады. Оны кристалдың кезкелген нүктесі арқылы жүргізуге болады. Түскен сәуле мен түсу нүктесінен жүргізілген оптикалық ось арқылы жүргізілген жазықтық кристалдың негізгі жазықтығы деп аталады. Кристалдарда сәуленің қосарланып сынуының мәні мынада: кристалдың бетіне түскен жіңішке жарық шоғы (3- суретте АБ) кристалл арқылы бірнеше әртүрлі бағытта өтетін және әрқайсысының интенсивтілігі түскен сәуле интенсивтілігінің жартысына тең болатын екі шоққа бөлінеді (3, а- суретте БД мен БЕ). Егер осындай кристалл арқылы затты қарасақ, онда заттың контурлары қабаттасып көрінеді (сурет 3, б). Гюйгенс принципі тұрғысынан сәуленің екінші ретті сынуы былай түсіндіріледі, анизотропты кристалға жарық толқыны түскен кезде

кристалл бетінің әр нүктесінде элементар екі толқын бір мезгілде қозады (сурет 4), оның бірі- сфералы, ал 2-сі эллипсті. Осыған байланысты кристалда қорытқы екі толқын пайда болады, олар қарапайым және қарапайым емес деп аталады,

Сурет 4. олардың фазалық жылдамдық-тары мен кристалда таралу бағыттары әртүрлі болады (4- суретте: АВ - түскен жазық толқынның фронты, MN - оптикалық ось, оське салыстырмалы эллипсті элементар толқын бағытталады. DC – кристалдағы қарапайым, FC – қарапайым емес толқындар фронты).

Осы екі толқын толық поляризацияланған болады, қарапайым емес толқынның жарық векторының тербелістері кристалдың басты жазықтығында жүреді, ал қарапайымдыкы- оған перпендикуляр жазықтықта. Осы толқынның біреуі (көбінесе қарапайым емес) поляризациялық құралдарда поляризацияланған жарықтың көзі ретінде қолданылады (2-ші жарық толқыны қандайда бір әдіспен өшіріледі). Поляризация құралдарында осы мақсатта кальцит (исланд шпаты) кристалынан жасалатын Николь призмасы қолданылады. Дихроизм (тербеліс жазықтығының бағытына байланысты жарықтың әртүрлі жұтылуы) қасиеті болатын екінші ретті сындырушы кристалдар бар. Осы кристалдарда қарапайым сәулелер толығымен жұтылады және кристалл арқылы өткен жарық толық поляризацияланған болады. Осы құбылысқа поляризациялық сүзгілер не

поляроидтар құрылысы негізделген. Олар жарықты поляризациялайтын дихроисті заттың кристалдарынан (мысалы, герапатип, көмірқышқылды йодхинин) тұратын мөлдір пленка болып табылады. Пленканы дайындау кезінде кристалдар олардың оптикалық осьтері параллель болатындай етіп бағытталады. Нәтижесінде олар тербелістері белгілі бір жазықтықта болатындай поляризацияланған жарық береді.

Дат ғалымы Эразм Бартолинус 1669 ж. «қосарланып сынуды» ашты. Ол жарық шоғын (п) исланд шпатынан (СаСО₃) жасалған пластинкаға қалыпты түсуге мәжбүр еткен (сурет 5). Осы кезде ол жарық шоғының екіге ыдырағанын байқаған. Оның бірі (о) кристалл пластинкадан өзінің бастапқы бағытын өзгертпей өткен. Жарықтың осы шоғы кезкелген шыны пластинкаға тік бұрышпен түскен жарықтың шоғы сияқты таралған. Сол себепті оны «қарапайым» деп атаған. Ал 2-ші шоқ (ао) қалыпты түсуіне қарамастан, сынып, кристалдан бастапқы шоққа параллель ығысып өтеді. Бұл «қарапайым емес» деп аталады. Осы шоқтың біреуін жою үшін диафрагма (В) қолданылады. Ол тек қарапайым шоқты ғана өткізеді. SS -кристалл орнатылған диск, ол RR

сақинасында п - о осін айнала бұрыла алады.