Дәріс. Әлеуметтік жұмыс құзыреті шегінде әлеуметтік проблемаларды зерттеу ұғымдарының түсініктемесіӘлеуметтік заңдылықтар жеке ұйым болып табылмайды, бірақ қоғамдық өмірдің процестері мен құбылыстарына әрекет етеді.Әлеуметтік процестер қызуғышылығы мен мақсаттары әр түрлі адамдардың ара-қатынасымен сипатталады. Көзқарастары,қажеттіліктері мен мүдделерінің көптүрлілігі әлеуметтік процестің жалпы орташа бағытын қалыптастырады. Әлеуметтік жұмыс м Әлеуметтік жұмыс мамандарының өз қызметінің тәжірибесінде жағдайды талдау мен зерттеулерге жүргізуге, түжырымдар мен олардың қолданылу талаптарын айқындауға мүмкіндіктері жоқ. Сондықтан, олар көріністері объективті әлеуметтік заңдарды, қызметінің бастамасы,принципі, ережесі болып табылатын алдыңғы әлеуметтік тәжірибедегі жалпылама нәтижелерді пайдаланады. Әлеуметтік жұмыс принциптері мазмұнына қарай объективті және субъективті болып келеді. Әлеуметтік заңдарға күнделікті тәжірибелік жұмыстары кедергі келтірмеу мақсатында адамдар жұмыс принциптерін қалыптастырады. азмұнының орталық орындардың бірі субъектінің объіктіге әсерінің принциптеріне жатады. Әлеуметтік саладағы байланыстар мен қарым-қатынастардың күрделілігі мен алуан түрлілігі жауапты саяси, ұйымдастырушылық, психологиялық-педагогикалық салалар бөлінетін әлеуметтік жұмыс принциптерінің кең жиынтығымен түсіндіріледі. Әлеуметтік-саяси принциптер мыналар: әлеуметтік жұмыс шешілетін мәселеге мемлекеттік көзқарас; әлеуметтік жұмыс гуманизмі, демократиясы; адам, әлеуметтік топтың өмір ерекше жағдайлары бар мазмұны мен әлеуметтік жұмыс нысандарымен тығыз байланыс; әлеуметтік жұмыстағы заң мен әділдік. Әлеуметтік жұмыс негізінде әлсіз қорғалғандардың қызуғышылықтарын теория мен практикада білдіретін әлеуметтік саясат болып табылады.Әлеуметтік жұмысқа практикалық мемлекеттік көзқарасты қамтамасыз ету кіреді: талдау және анықтау үрдістерін әлеуметтік-саяси дамуында қоғамдық өмірінің және әлеуметтік жұмыс мәселелерінің нақты және ең тиімді жолдарын анықтау мүмкіндігі; әлеуметтік әл-ауқаттың мүдделеріне бағынған, бүгінгі күннің проблемаларын шеше білетін әлеуметтік жұмыстың болашақ дамуын пайымдау. Әлеуметтік жұмыстың гуманизм принципі жеке тұлғаны ең жоғарғы құндылық деп санап, оның мүддесін және азаматтық құқығын қорғауға, еркін және әржақты дамуына жағдай жасауға мүмкіндік береді. Адамгершілік, адамсүйгіштік-әлеуметтік жұмыстың ажырамас сипаттамасы. Әлеуметтік жұмыстағы гуманизм критерийлері адамдар арасындағы адамгершілік, әлеуметтік теңдік, әділдік сипатталатын адамгершілік білімі мен тұлғалардығ қарым-қатынасын талап етеді. Демократия принципі әлеуметтік қызметкер мен клиенттің қарым-қатынасында бейресми сипатты ұсынады. Ресми түрде қадағаланып жүргізілетін, бұйрықтар мен лауазымдық нұсқаулықтармен жүргізілетін іс-шараларға қарағанда, әлеуметтік қызметкер мен клиенттің арасында жеке тұлғаның психологиялық үйлесімділігі, қызығушылықтары, симпатия мен антипатия негізінде бейресми қарым-қатынас туындайды. Әлеуметтік жұмыстағы демократия клиент пен әлеуметтік қызметкер арасындағы психологиялық байланысты орнатуды, нормалар мен ережелерді ұстануды, клиенттің тұлғасына құрметпен қарауды, оның жеке проблемаларының шешу жолдарын белсенді іздеуді талап етеді. Әлеуметтік жұмыстың негізгі принциптері ретінде барлық мемлекеттік органдардың, лауазымды тұлғалардың, азаматтық қоғам ұйымдары мен азаматтардың заң ережелеріне бағынуын қатаң қамтамасыз етуді қалыптастырады.Әлеуметтік саясат қандай жағдайда адамның қызуғышылықтарын айқындаса да, ол ол іс жүзінде жүзеге асырылып, және оның нәтижесі адамдарға септігін тигізсе ғана пайдалы бола алады. Ұйымдастырушылық принциптері жатады: әлеуметтік және технологиялық құзыреттілік, насихаттау және мониторинг және бағалау, өкілеттіктер мен жауапкершілік бірлігі. Әлеуметтік және технологиялық құзыреттілік - проблема шешу жағдайлары мен сауатты іс жүзінде өз білімін іске асыру мүмкіндігі жөнінде әлеуметтік қызметкердің жан-жақты хабардар болуы. Әлеуметтік қызмет көрсетуде, клиенттермен жұмыс істеу кезінде бұл принцип әлеуметтік жұмыста жан-жақты білім алуды және оны терең басқаруды, басқарудың барлық деңгейлерінде қызметкерлерді жүйелі даярлауды, талдау және болжау қызметін,олардың топологиясы мен сипаттамаларын, тиімділігін және ұйымдастырушылықты жақсартуды көздейді. Осы топтың ең маңызды принциптерінің бірі әлеуметтік жұмысқа ықпал ету болып табылады.Әлеуметтік көмек жүйесінің тиімділігі клиентке әрқашан көмек көрсететін және олардың қызығушылықтары мен сұраныстарына жауап беретін әлеуметтік қызметкерлердің белсенділігіне байланысты.Олардың қызметінде ынталандыру болмайынша, әлеуметтік жұмыскерлердің клиенттің мүдделері мен қажеттіліктерің қанағаттандырбай оң нәтиже күту мүмкін емес. Ынталандыру-бұл белгілі бір мақсатқа жету үшін адамның өз энергиясын іске асыру қызметімен жүзеге асырылатын адамгершілік және ері қуаты.Әлеуметтік жұмыстағы ынталандыру принципі идеологиялық және моральдық нысандарының материалды комбинациясын талап етеді; ынталандыру жеке тұлғаның жеке, кәсіби білім беру, мәдени және психологиялық ерекшеліктерінің құралдары мен әдістерінің жеткіліктілігі; жағдайда адамның өз өмірінің әлеуметтік маңызын бағалау объективтілігі мен ашықтығы. Дәріс. Кейбір әлеуметтік және әлеуметтік-психологиялық көзқарастар тұрғысында әлеуметтік жұмыс құзыреті шегінде әлеуметтік мәселелерді талдау XIX ғасырдың соңы-XX ғасырдың басынан бастап әлеуметтік жұмыс кәсіби қызметтің түрі ретінде қалыптасты. Мамандық ретінде әлеуметтік жұмысты ресми тану, әлеуметтік қызметкер лауазымдарын ресми үкімет құжаттарына енгізу әр елде әртүрлі уақытта жүзеге асырылды. Кәсіби қызмет ретінде пайда болуына қарай әлеуметтік жұмыс XIX ғасырдың аяғына жатады, және тікелей Мэри Ричмондтың әлеуметтік жұмыс идеялары мен ұғымдарының жүзеге асуымен байланысты. 1898 жылы М.Ричмондтың бастамасы арқасында бірінші ұлттық қайырымдылық мектебі(қазіргі таңда Колумбия университетінің әлеуметтік жұмыс факультеті) құрылып, өз қызметін бастады 1899 жылы Мэри Элен Ричмондтың әлеуметтік жұмыстың дәлелді әдістері көрсетілген «Кедей адамдар үшін достық сапары: қайырымдылық ұйымдарындағы қызметкерлер үшін нұсқаулық» бірінші кітабы жарық көрді. Өзінің кезекті 1917 жылы жылы шыққан «Әлеуметтік диагноз» кітабында М.Ричмонд кейінірек әлеуметтік жұмыстың жеке әдісі ретінде белгілі болған әдістерді егжей-тегжейлі көрсеткен. Шамамен сол уақытта, кәсіби жұмысшыларды даярлайтын алғашқы мектеп ашылды. Даралық американдық идеология негізінде кедейлір аурудың түрі ретінде қарастырылады, яғни өзінің тәуелсіз өмірін ұйымдастыруға жеке тұлғаның қабілетсіздігі. Клиенттер науқастың бірегей бөлігі болып табылғандықтан, әлеуметтік қызметкердің міндеті жағдайы нашар жеке тұлғаға өз проблемасын шешуге қабілетті болуға жағдай жасайтын «әлеуметттік дәрігер» ретінде қарастырылады. Әлеуметтік жұмыстың негіздері медициналық моделіне негізделген болатын-әлеуметтік қызметкер мен клиент арасында мынадай құрылымдық элементтер комбинациясы бар:фактілерді жинау-әлеуметтік диагноз-әлеуметтік терапия. «Әлеуметтік диагноздарда» М.Ричмонд әлеуметтік жұмыста ең бастысы- әлеуметтік диагноз қоя білу және оны жеке тұлғамен немесе отбасымен жұмыс барысында дұрыс қолдану екендігін атап көрсетті. Нақты жағдайдарда қойылған диагноз проблеманың шығу себебін ашады және онымен күресу шараларын ұйымдастырады.Әлеуметтік диагноз клиенттің жеке басын және әлеуметтік жағдайын бағалау ретінде ұсынылады.Ричмонды әлеуметтік көмекті жеке тұлғаның және оның әлеуметтік ортасын өзгертетін іс-шаралар жиынтығы ретінде қарастырды. Ричмонд әлеуметтік іс-шараларды бірін-бірі өзара толықтыратын екі санатқа бөледі: *жанама емдеу әдісі *тікелей әдіс Жанама әдіс клиентке қолайлы жағдайларды тудыратын өмір жағдайына ықпал ету үшін қоршаған ортаны өзгерту арқылы жүзеге асады. Тікелей әдіс клиентке тікелей ұсыныстар, кеңес арқылы әсер етіп, шешім қабылдаудың ұтымды жағын талқылау арқылы жүзеге асады. Әлеуметтік жұмыс теориясы клиентпен жанама және тікелей әдіс арқылы жұмыс істеу психологиялық және әлеуметтік екі негізгі үрдістерді одан әрі дамытуға әкеледі. Ричмонд идеялары тек қана жаңа мамандықтың ғылыми негіздерінің дамуына үлес қосқан жок, сонымен қатар әлеуметтік жұмыс мектептері мен теориялық тұжырымдамалардың дамуының көрінісі болды.Тарихи жағынан, әлеуметтік жұмыс теориясында ең атақты мектеп диагностикалық және функционалды болған. Диагностикалық мектеп 1918 жылдан бастап әлеуметтік қызметкерлерді даярлайтын Нью-Йорктағы Смит колледжімен тікелей байланысты болып табылады. Осы уақытта Бірінші дүниежүзілік соғыс ардагерлері мен олардың отбасы мүшелеріне эмоционалдық күйзелістерді жеңуге көмектесетін мамандар қажет болған. Әлеуметтік қызметкер мен клиенттің арасындағы өзара әрекет үшін медициналық модель қарастырылды, бірақ Ричмонд идеясы өзінің көзқарасына қайшы қарама-қарсы жол болды. Әлеуметтік қызметкерлердің ішінде диагностикалық мектептің өкілдеріне З.Фрейд теориясы әсер еткен. Басты назарға клиенттің ішкі әлемі алынған, ал әлеуметтік процестер мен әлеуметтік орта кейінгіге жылжыған. Психоанализ әсерімен клиенттің балалық шағы туралы, тұлғалық мәртебесі туралы ақпарат алу басты назар аударылған. Клиент пен әлеуметтік қызметкердің арасындағы қарым-қатынас ең соңғы міндеті клиенттің өңделуі, яғни тұлғалық өзгерісі және қоршаған ортаға бейімделуі болып табылатын авторитарлық деңгейге айналады. Дәріс. Әлеуметтік жұмыс теориясын тағайындау және гипотезаны дәлелдеу. Әлеуметтік жұмыс құзыреті шегінде әлеуметтік мәселелер бойынша ғылыми-зерттеу әдіснамасын талдау және синтездеу Атаулы әлеуметтік көмек - олардың әлеуметтік мәртебесі мен толыққанды өмір сақтап, өмір қиындықтарын еңсере немесе азайту үшін жеке шынымен мұқтаж адамдарға немесе топтарды көмек көрсету іс-шаралар жүйесі. Аномия - нормалар мен, олар бар, онда әлеуметтік жүйесінің адамгершілік құндылықтарды тұлғаның қатысы білдіреді, және білдіреді тұжырымдамасы: оның мүшелері әлеуметтік нормалар маңыздылығын жоғалтқан, онда қоғамның) мемлекеттік; б) стандарттарды болмауы, басқа адамдармен салыстырғанда стандарттары, олардың әлеуметтік жағдайын бағалау және мінез-құлық үлгілерін таңдау үшін; с) сәйкессіздік, әмбебап мақсаттары мен үміттерін арасындағы алшақтық, осы мақсаттарға барлық қолжетпейтін арқасында оларды жету заңсыз жолмен көптеген адамдарды итеріп, деп берілген қоғамда бекітілген және оларды жету әлеуметтік қолайлы құралы болып табылады. Кедейшілік - халықтың аз қамтылған бөлігі мен санаттарының тұрмыс деңгейі өте төмен стандартты көрсеткіші, олардың материалдық және рухани қажеттіліктерін қанағаттандыру емес. Ресми кедейлік деңгейі азаматтың нақты табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен болғанда орнатылады. Жұмыссыздық;– елдегі еңбекке қабілетті тұрғындардың бір бөлігі өзіне пайдалы еңбекпен айналысатын кәсіп таба алмай дағдаратын әлеуметтік-экономикалық құбылыс. Экономикалық әдебиеттерде кез келген қоғамдағы жұмыссыздық құбылыстары сипатына байланысты фрикциялық жұмыссыздық, құрылымдық жұмыссыздық, циклдік Жұмыссыздық болып ажыратылады. Фрикциялық жұмыссыздық – қызметкерлердің жұмыс орнын ерікті түрде ауыстыруымен және жұмыстан уақытша босау кезеңдерімен байланысты (қызметкерлердің бір жұмыстан екінші жұмысқа ауысқан кездегі уақытша жұмыспен қамтылмауы) құбылыс. Құрылымдық жұмыссыздық – елдегі тұтыну тауарларына сұранымның құрылымында және өндіріс технологиясында болатын өзгерістер салдарынан пайда болатын құбылыс. Бұл жағдайда қызметкер не өзінің кәсібіне (мамандығына) сұранымның жоқтығы салдарынан‚ не жұмыс алу үшін жеткілікті біліктілігінің жоқтығы салдарынан жұмыссыз қалады Қайырымдылық; - көмекті қажет етушілерге (адам және барлық жандыларға) білдірілетін сүйішпеншілік пен нақты көмек. Қайырымдылық ізгіліктің анық көрінісі болып табылады.Қайырымдылық— адамның асыл қасиеттерінің бірі. Кісінің айналасындағы адамдарға деген ықыласы мен көмегін адамгершілік қарым-қатынастарын білдіреді. Қайырымдылық ұғымының екі қыры бар. Бірі — рухани-экономикалық жағы (басқаның басына түскен ауыртпалықты қабылдау), Екіншісі — іс-тәжірибелік жағы (іс жүзінде нақгы көмек беруге үмтылу). Аштық пен тоя тамақтанбау - әлеуметтік құбылыс, азық-түлік жетіспеушілігінен туындаған. Мүгедектік - адам қоғамға кірігуіне мүмкіндік бермейді, физикалық, психологиялық, әлеуметтік, құқықтық және өзге де кедергілерге байланысты мүмкіндіктерді шектейді. Ктитор - ғибадатхана немесе шіркеу жасаушысы, салымшысы, қамқоршы, шіркеу басшысы. Маргиналдық;- өз тобынан тыс жалпыға ортақ қабылданған ережелер мен түсініктерден басқа бірегейлік нормаларын табу, өз тобына тән белгілерден айырылып дүбәрә күй кешу Патронаж -әрекет етуге бейім азаматтарға қамкорлык жасау нысаны. Халықтың көші-қоны -бір елден екіншісіне ерікті немесе еріксіз қоныс аудару, ішкі жылжуы (ішкі), (сыртқы) Қайырымдылық; - ауқатсыз азаматтарға немесе заңи тұлғаларға мүлік, соның ішінде ақшалай қаражат нысанында, сондай-ақ бейкоммерциялық ұйымдарға олардың жарғылық қызметін қолдау мақсатымен тегін әлеуметтік қолдау (көмек) көрсету Қайырымдылық көмек - ақша немесе азық-түлік түрінде нищий қайыр беру. Нашақорлық;-наркомания– есірткі заттарға патологиялық дағдыланудың нәтижесінде пайда болатын созылмалы ауру. Қайыр сұрау - қалыпты өмір жүргізу қаражаттың жетіспеушілігінен, мүлікті, жұмыс дағдыларын, әлеуметтік жұмыс істеуі мүмкін емес болғандықтан, онда жағдайы садақа жинау арқылы қамтамасыз етіледі.
Кедейлік – жеке адамның, отбасының немесе әлеуметтік топтың қажетті игіліктер құнын өзі төлей алмайтын экономикалық жағдайы, яғни өзінің өмірлік қажеттерін қамтамасыз етуге жағдайының жетіспеуі немесе негізгі тұрмыстық қажеттерін қанағаттандыру мүмкіндіктерінің жоқтығы
|
