Дәріс. Социологиялық ақпарат жинаудың негізгі әдістерінің сипаттамасы

Логикалық реттелген білім жүйесінің ең маңызды құрамдас бөлігі болып ғылымның ұғымдық аппараты табылады-осы ғылым арқылы зерттелетін, сондай-ақ олардың арасындағы қарым-қатынасты зерттеп көрсететін жалпыланған нысанының рұқсат санаттары мен терминдері, құбылыстар мен олардың маңызды қасиеттері, ұғымдардың жалпы жиынтығы. Ұғымдық аппарат зерттеу процедуралары абстракцияның, идеализации, жинақтау, салыстыру және басқа да логикалық операциялардың когнитивті қызметінің пайдалану арқылы эмпирикалық бақылау және эксперимент нәтижелерін қорытындылау процесінде қалыптасады. Ұғымдық аппарат оның тиімділігі критерийлерін анықтағанға дейін оның сипаты анықтайды, соның ішінде әлеуметтік жұмыс құрылымы теориясын, обьектіні функцияларын қалыптастырады. Ғылыми теориясы ретінде әлеуметтік жұмыс ұғымдары мен санаттарын үш топқа бөлуге болады: маңызды аспекті көрсететін ұғым; технологиялық аспекті көрсететін ұғымдар; әлеуметтік жұмыстың сапалы жай-күйін сипаттайтын ұғымдар.

Тұжырымдама әлеуметтік жұмыстың құбылыстары мен процестері арасында елеулі, ең тұрақты және қайталанатын байланыстарын анықтауға мүмкіндік береді және ең маңызды логикалық формасы болып табылады.Әлеуметтік жұмыс арқылы әлеуметтік шындықтың дамудағы заңдылығы мен тенденциясын білдіруге, құбылыстардың сипатын түсінуге біркелкі қол жеткізуге болады.

Екі деңгейді ажырату қабылданған. Біріншіден, бұл әлеуметтік жұмыстың эмпирикалық тәжірибесін, бақылаулар мен эксперименттердің нәтижелерін көрсететін ұғым болып табылады. Бұл әдетте бастапқы ұғым болып табылады. Екіншіден, бастапқы ұғымды пайымдау және оларға логикалық операция жүргізу арқылы жинақталған ұғымдар. Олар екінші ретті деңгейді құрайды және теориялық ұғымдарға жатады.

Кез-келген ғылым саласындағы маңызды ұғымдар категория деп аталады. Әлеуметтік жұмыс категориясы туралы айту өте күрделі, себебі олар әлеуметтік білімнің әр түрлі салалары бойынша түсіндіріледі, ғылымдар арасындағы шекараны салыстырмалық және өткізгіштік етеді, әлеуметтік ғылымдар мен процестерді көрсетеді. Сондықтан, олардың алуан түрлілігін оңтайландыру мақсатында әлеуметтік жұмыс түсініктері мен категорияларын келесі топтарға бөлуге болады:

1)Басқа да санаттағы ғылымдармен зерттелетіндіктен, әлеуметтік жұмыс теориясының нақты емес құбылыстары мен процестері(құбылыстар, оның пәні және әрбір қолданылатын әдістері ғылым призмасы арқылы қарастырылады).Мысалы: «әлеуметтік қатынас», «әлеуметтік қызмет», «әлеуметтендіру», «тұлға», және т.б.

2)Әлеуметтік жұмыс теориясының озық номиналды санаты, сондай-ақ басқа білім салаларында қолданылатын категориялар.Мысалы:, «психоәлеуметтік жұмыс», «әлеуметтік оңалту», «отбасылық жанжал», және т.б.

3)Әлеуметтік жұмыс теориясының меншікті категориялары.Мысалы: «әлеуметтік қызметкер», «әлеуметтік қызмет көрсету», «атаулы әлеуметтік көмек»,т.б.

Әлеуметтік жұмысты категория тұрғысынан саралап қана қоймай, мазмұны жағынан да талдау қажет.Осы мағынада, бірінші топқа әлеуметтік жұмыстың қоғамдық тәжіибенің түрлі салаларындағы нақты ұйымдастырылуын көрсететін ұғымдар бөлінуі тиіс. Мысалы, білім беру мекемелерінде әлеуметтік жұмыс ұғымдық аппараты шарттарында және денсаулық сақтау параметрлерінде әлеуметтік жұмысты сипаттайтын категориялар жүйесі ішінара әр түрлі болады.Сондай-ақ, мүмкіндігі шектеулі, тәуекел, егде жастағы адамдар, босқындар, отбасылар мен балаларға арнайы әлеуметтік жұмыс ерекшеліктері бар.Сонымен қатар әлеуметтік жұмысты экологиялық апат аудандарында,соғыс жағдайларында арнайы қарастыруға болады.

Екінші топты кәсіби және ерікті әлеуметтік жұмыстың және әлеуметтік көмек көрсетудің технологиялық тәсілін көрсететін ұғымдар құрайды. Осы ұғымдарға әлеуметтік жұмыс және басқару, әлеуметтік қызмет экономикасы,психоәлеуметтік әдістер кіреді. Әлеуметтік жұмыстың эмпирикалық зерттеулерін орналастыру ретінде, әлеуметтік жұмыс санаттарының теориялық жүйесінің өз білімін тереңдету және нақтылау байытылған болады.

Әлеуметтік білімнің кез-келген өзге саласы секілді, әлеуметтік жұмыстың да басты құрылымы-оның заңдылықтары. Халықты әлеуметтік қорғау мәселелерін шешу тиімділігі мен негізінен әлеуметтік қызмет органдарының құрылымы мен жұмыс істеуі оңтайлы деңгейде, клиенттермен өзара іс-қимыл мазмұны және технологиялық әдістерін таңдау үшін ғылыми негіздемесі назарға алынады,тікелей және жанама қарым-қатынас арқылы адамдармен жұмыс тәжірибесін ескере отырып, қажеттіліктері мен қызығушылықтары, көңілі мен себептері,әр түрлі жағдайлардағы жеке тұлғалардың мінез-құлқы анықталады. Әлеуметтік жұмыс заңдары неғұрлым толық жиынтықта болса,клиенттің әлеуметтік жағдайға байланысты әлеуметтік қатынастар мен құбылыстарының кешенді сипаты мен бағыты түрінде беріледі.

Әлеуметтік жұмыс тиімділігін байланысты білім, оның ең маңызды, тұрақты қарым-қатынас, сондай-ақ заңдардың сәйкестендіру мен тұжырымы - атап айтқанда, ғылыми жалпы теориясы, ғалымдар мен әлеуметтік қызмет практик оның ең маңызды міндеті. Ол нақты әлемде объективті қазіргі заңдар мазмұны және ғылым бекітілген сол заңдарға, бекіту түрінде тұрғысынан әр түрлі болуы мүмкін екенін атап өткен жөн. Мұнда ол кез-келген берілген сәтте толығымен құбылыстардың мәнін ашып емес, бұл біздің білім жинақты емес. Әсіресе нақты әлеуметтік жұмыс тәжірибесі оған үлгілері әр түрлі аспектілерін және элементтерді тоғысында тығыз өзара, кешеннің көрсетеді, олардың әрқайсысы басқа оқшаулау таныта алады. Ал тек біздің ойлау теориясы, өйткені қазіргі уақытта маңызды психикалық абстракцияның қабілетін тараптар талдау қарым-қатынастардың логикалық оқшаулау бізге «таза» түрінде заң зерттеу және тұжырымдауға мүмкіндік береді. Бұл әлеуметтік жұмыс теориясы заңдарына келгенде, олар көбінесе әлеуметтік көмек қалыптастыру мен жұмыс істеуі орташа тренд тамаша көрініс ұсынылған, сондықтан бар.