Дәріс 3. Қазақстан мен шет елдегі әлеуметтік-медициналық жұмысқа салыстырмалы талдау

Қай мемлекетте болмасын әлеуметтік-медициналық жұмыс сол мемлекеттің тарихи жағдайларын есепке ала отырып қалыптасады. Қарастыратын мәселелерінің ұқсастықтары мен пен біртиптілігіне қарамастан, олардың әдістерінде, жолдарында және ұйымдық рәсімдеуінде өзіндік ерекшеліктері бар. Әртүрлі мемлекеттердегі әлеуметтік-медициналық жұмыстың мазмұнын салыстырмалы түрде талдау – осы қызметтің теориясы мен тәжірибесін одан әрі байыта түсетіндігін барлығын білеміз.

Мысалы, АҚШ-та әлеуметтік-медициналық жұмыстың басты ерекшелігі орталықсыздандыру (децентрализация) болып табылады. Бұл әртүрлі әлеуметтік-медициналық бағдарламалардың федералды, штаттық және жергілікті сияқты әртүрлі деңгейлерінде жүзеге асырылуы арқылы көрінеді. Мемлекеттік сақтандыру жүйесі екі түрлі формада болатын – ұжымдық және индивидуалды жеке сақтандыру жүйелерімен толықтырылады. Соңғы жылдары интернат-үйлерінде, күндізгі ауруханада, сауықтыру курстарындағы, стационарлы және диспансерлік қызметтердің үйлесімділігі сияқты қызмет түрлері кеңінен қолданылуда. Әсіресе, қарт және мүгедек адамдарға тұрмыстық қызмет көрсетуге ерекше назар аударылуда. Үйге тамақ әкеліп беру, шомылдыру, шаш қырқу, кір жуу және іш-киім ауыстыру, нұсқаушының көмегі арқылы гимнастика жасату сияқты қызмет түрлері көрсетілуде.

Канадада әлеуметтік-медициналық жұмыс жүйесі адамдардың өз еркімен көмек көрсетуіне негізделеді. Дегенмен, ол мемлекетпен де басқарылып отырады. Заңды түрде белгіленген әлеуметтік-медициналық қызметтер тұрғындардың келесі категорияларына көрсетіледі, олар: қарт адамдар; жұмыссыздар; ата-аналары тастап кеткен балалар; зорлық зомбылыққа ұшырағандар; эмоционалдық және психологиялық қиындыққа шалдыққан балалар; физикалық және ақыл-ойы кем балалар; заңға қарсы келетін жасөспірімдер; эмоционалдық мәселелері бар жасөспірімдер; маскүнемдікке салынған немесе есірткі қабылдауға бейім жасөспірімдер.

Канаданың денсаулық сақтау жүйесін мемлекет қаржыландырады және медициналық сақтандыру карточкасы бар әрбір мемлекет азаматы тегін медициналық қызметке жүгіне алады. Сонымен қатар, әрбір жұмыс істейтін азаматқа айлықпен бірге сақтандыру өтемақы пакеті ұсынылады, ол өз кезегінде тіс емдеу, окулист және т.б. қызметтердің басым бөлігін жауып отырады.

Англия аймақтық принципке байланысты оңтүстік және солтүстік болып екіге бөлінеді. Негізінен әлеуметтік-медициналық жұмыс солтүстік аймаққа бағытталған, себебі бұл аймақтағы тұрғындардың әл-ауқаты төмен дәрежеде. Әлеуметтік-медициналық көмек көрсету орындарына тек ауруханалар ғана емес, сонымен қатар қарттар үйі, мүгедектер үйі, жетімдер, қарттар паналары, психикасында ауытқулары бар адамдар мен мүгедектерге арналған қонақ үй іспеттес жатақханалар жатады. Әлеуметтік-медициналық көмектегі басты жауапкершілік жергілікті өкіметке тапсырылады. Оларға қаржылық қаражаттың көп бөлігі бөлініп отырады.

Германияда әлеуметтік-медициналық жұмыс мемлекеттік сипатқа ие, бірақ ерікті және жеке ұйымдар да жоқ емес. Әсіресе, әлеуметтік-медициналық патронаж кең түрде қолданылады. Клиенттер өздерінің қажеттіліктері мен ауру деңгейлеріне байланысты әлеуметтік қызметтерді өз бетінше таңдай алады, олар кеңес беру, дәрігерлік, ақпараттық, жалпы күтім бойынша, ұжымдық сияқты әлеуметтік-медициналық қызмет түрлерін пайдалана алады.

Германия үшін әлеуметтік шаралардың дәстүрлі саласы денсаулық қызметі болып саналады. Ол өз кезегінде салыстырмалы биік стандартқа жауап беретін әлеуметтік көмек пен денсаулық сақтау жүйесінен тұрады. Германиядағы денсаулық қызметі мен әлеуметтік қызметтер екі радикалды бөлінген секторлар болып табылады. Бұл екеуінің жұмыс істеу барысында, мысалы, әлеуметтік медицина саласында бірігуі кезінде, әлеуметтік шаралар қажетті бірігудің звеносын құрайды. Сондықтан, денсаулықтың қоғамдық қызметі әлеуметтік қызметтердің, соның ішінде, әлеуметтік саладағы жұмысшылардың маңызды жұмыс істеу ортасы болып табылады.

Скандинавиялық мемлекеттер бюджет қаражатынан мұқтаж жандарға ұзақ мерзімді әлеуметтік-медициналық қызмет көрсетуде биік дәрежеге жетті деуге болады. Мысалы, Швециядағы медициналық және әлеуметтік қызмет мәселелері муниципалды және облыстық билік құзырларына қарайды. Азаматтарға әлеуметтік қызмет көрсетудің негізгі міндеті сол азаматтың тұрақты тұратын аймағындағы муниципалитетке жүктелген.

Швеция ауруханаларында дағдарыс жағдайлары кезінде көмек көрсету қызметі жақсы дамыған. Бұл жерде әлеуметтік жұмыскерлер бірнеше міндеттер атқарады. Атап айтқанда, ауру адамның емдеудің стационарлық шарттарына және режиміне бейімделуіне көмектеседі; ауру адамдарды операцияға дайындап, операциядан кейінгі жағдайда да көмек көрсетеді; жақындары мен балалары емделмейтін ауруға душар болғандардың ата-аналарына, туысқандарына қолдау көрсетеді; аурудың отбасылық жағдайы туралы және оның туыстарының ауруға көмектесу мүмкіндіктері туралы дәрігерлерді хабардар етеді; балалары қайтыс болған ата-аналар мен ауруханада қайтыс болған жандардың жақын туысқандарымен жұмыс істейді; балалары ауыр науқасқа ұшыраған ата-аналармен жұмыс істеу бағдарламаларын құрайды.

Даниядағы қарт адамдарға көмек көрсету жүйесі ерекше қызығушылық тудырады. Әлеуметтік және медициналық қызметтер қолжетімді болу үшін муниципалды билік қарттарға арналған денсаулық орталығын ұйымдастырды. Әрбір ықшам аудандарда орналасқан мұндай орталықтар әлеуметтік қамтамасыз ету мен денсаулық сақтауға байланысты барлық мәселелерді қарастырады. Сонымен қатар, қарт адамдарды күту мен емдеудегі барлық қызмет түрлері ұсынылады.

Батыс Еуропа мен Солтүстік Америка елдерінде жоғары білікті медбикелік күтім үйлері бар. Медбикелік күтім үйлері қарт адамдардың әлеуметтік және тұрмыстық қажеттіліктерін қамтамасыз етіп қана қоймай, сонымен қатар білікті медициналық әмбебаптық қызмет көрсету орталықтары болып қалыптасуда.

Көптеген елдерде егде адамдарға әлеуметтік-медициналық көмек түрін дамытуда көмексіз өмір сүре алмайтын қарт адамдарға ұзақ мерзімді көмек көрсетуге басты назар аударылып отыр. Ұзақ мерзімді көмек көрсету қызметі денсаулық сақтау, әлеуметтік бағдарламалар және күту сияқты қызметтерді қамтуы тиіс. Ұзақ мерзімді көмек көрсетудің маңызды компоненті – үйге келіп көмек көрсету, ол – егде адамдардың қажеттіліктерін қамтамасыз ететін және үйде отыруға мүмкіндік беретін: медициналық, әлеуметтік, тәжірибелік қызметтердің комбинациялар жиынтығы.

Үйге келіп көмек көрсету қызметі – бұл қауіпті ауруларға, түрлі кеселдерге, функциялардың бұзылуына, терминалды ауруларға ұшыраған пациенттерге үйіне келіп көрсетілетін кәсіби көмек, сонымен қатар, барлық мұқтаж адамдарға қысқа немесе ұзақ мерзімде көрсетілетін кәсіби қызметкерлердің көмегі. Үйге келіп көмек көрсету қызметіне: қызметшілердің үйге келуі; үйдегі инфузионды терапия; медициналық аппараттарды үйге қою; хоспис; патронажды қызметкерлердің жұмысы жатады.

Үйге келіп көрсетілетін көмекті екі түрге бөліп қарастыруға болады, олар: ресми – бригадамен немесе жекелей жұмыс істейтін кәсіби мамандар тобымен қамтамасыз етілетін түрі; ресми емес – ол көршілердің, достардың немесе туысқандардың көмегі. Үйге көрсетілетін көмек түріне үйге тамақ әкеліп беру, жергілікті транспорт, қаржылай көмек, медициналық және әлеуметтік мекемелер базасындағы күндізгі бағдарламалар сияқты қосымша көмек түрлерін жатқызуға болады. Отбасындағы қарт адамдарға күтім жасау да үйде көрсетілетін көмек түріне жатады.

Еуропалық Одаққа мүше-елдерде денсаулық сақтау жүйесі келесідей модельдерге бөлінуі мүмкін:

1. Әмбебап модель (Ұлыбритания, Ирландия, Дания)

- салық салу негізінде қаржыландырылатын денсаулық сақтаудың ұлттық жүйесі қызмет көрсету кешенінің тең және жалпыға бірдей қол жетімділігі қағидаларына негізделеді. Медициналық қызмет көрсету негізінен мемлекеттік мекемелерде ұсынылады.

2. Әлеуметтік сақтандыру моделі (Германия, Австрия, Франция, Нидерланды, Бельгия, Люксембург) кәсіпкерлік пен әлеуметтік ынтымақтастық принципі дәстүріне негізделген. Денсаулық сақтауға кеткен шығындардың пайызын құрайтын жалақыдан аударулар мен басқа да мемлекеттік қорлар арқылы қаржыландырылады. Басқару жүйесінде әлеуметтік серіктестік маңызды рөл ойнайды.

3. Медициналық көмек көрсетудің «оңтүстіктің моделін» (Испания, Португалия, Греция, Италия) негізінен мемлекеттік мекемелер (ауруханалар) мен жеке дәрігерлер ұсынады. Алайда, адамдардың көп бөлігінің әлеуметтік-медициналық қызмет көрсету жүйесін қолдануға құқықтары болмағандықтан жалпы салық салу негізінде қаржыландырылатын тек әлеуметтік жәрдемақыларға сенім артуға тура келеді.

Әлеуметтік-медициналық жұмыстың шетелдік тәжірибесін Қазақстанның қазіргі жағдайында қолдану мақсатында оны сараптай отырып, ұқсас әлеуметтік құбылыстар мен процесстерге теоретикалық-әдістемелік ыңғайлардың ерекшелігін, жекелей, тұлғалық деңгейде әлеуметтік көмек көрсету технологиясын, сонымен қатар көмекке мұқтаж жандарға өмір сүрудің қолайлы жағдайларын қалыптастыру әрекетіндегі әдістерді есепке алу керек.

Сонымен қатар Қазақстанда әлеуметтік институттармен тығыз байланысты, өзінің дәстүрлерімен ерекшеленетін әлеуметтік жұмыс пен әлеуметтік-медициналық көмектің үлкен тәжірибесі бар деп айтуға болады.

Осылайша, Қазақстан мен шетелдегі әлеуметтік-медициналық жұмысты салыстыра отырып, келесі жағдайларды қарастыруымызға болады:

1. Шет елдердегі территориясы жағынан шағын елдерде елдің барлық аймағына әлеуметтік-медициналық көмек көрсету мүмкіншіліктері бар. Қазақстанның әр аймағына өзіндік ерекшеліктер тән. Соған қарамастан, Қазақстанда елдің барлық тұрғындарына мүмкіндігінше тегін әлеуметтік-медициналық қызмет көрсетуге тырысып бағуда.

2. Қазақстандағы әлеуметтік-медициналық қызметтердің барлық жүйесі мемлекеттік сипатқа ие, ал шет елдерде көбінесе жеке ұйымдар басым және ерікті түрде көмек көрсететін ұйымдар баршылық.

3. Шет елдерде ақылы қызмет көрсету түрі басымырақ. Қазақстанда да ақылы қызмет көрсетулер күннен-күнге өсіп келеді, бірақ бұл әлеуметтік-медициналық көмек көрсету жүйесі мен тұрғындардың кірісіне жатпайды.

Тұрғындардың науқастарының алдын алу (профилактика)

Әлеуметтік жұмыстың денсаулықты нығайтуға және аурудың алдын алу мәселелеріне деген қызығушылығы ең алдымен, әлеуметтік қызметкерлердің кәсіби практикалық іс-әрекет шеңберінің әлеуметтік денсаулық пен әлеуметтік хал-ахуал мәселелерін қамтитындығымен түсіндіріледі. Әлеуметтік медицинаның түп-тамырын практикалық әлеуметтік жұмыстың құрылымынан іздеу керек деген де пікір қалыптасқан. Дәл осы саладан медицина мен әлеуметтік ғылым аурулар мен олардың алдын алу шараларын дәлелдеу үшін ортақ негіз тапқан.

Профилактика ұғымының негізінде тұрғындар тобы мен жеке индивидтердің мүмкін болатын физиологиялық, психологиялық және әлеуметтік-мәдени қиындықтарын шешуге; адамдардың денсаулығы мен өмір сүру деңгейін қорғауға, сақтау мен қолдауға; алдыға қойған мақсаттарына жетуге және ішкі өмірлік потенциалын ашуына көмектесуге бағытталған ғылыми дәлелдемелер мен уақытында орындалатын әрекеттер түсіндіріледі.

Әлеуметтік медицина мен әлеуметтік жұмыс төңірегіндегі ғылыми зерттеулер көптеген созылмалы аурулардың әлеуметтік факторлар мен науқастардың өмір сүру стиліне байланыстылығына негізделіп, көпсалалы бағыт алуды болжайды. Практикалық әлеуметтік жұмыскерлердің кәсіби қызметі үшін денсаулық сақтаудағы профилактика мәселелерінде әлеуметтік қорғау мекемелерінің рөлінің маңыздылығын мойындау да үлкен мәнге ие. Психо-әлеуметтік технологиялар мен әлеуметтік-терапевтік әдістерді қолдана білетін әлеуметтік жұмыскерлер клиентпен құмыс жасау кезінде оған өз денсаулығын есепке ала тұрып, өмірлік жоспарларын айқындауға көмектеседі.

Профилактика (грек тілінен prophylaktikos – алдын ала сақтау, ескерту) - бұл адамдардың денсаулығының жоғары деңгейін және олардың шығармашылық ұзақ өмір сүруін қамтамасыз етуге, науқас себептерін жоюға, еңбек, тұрмыс, тұрғындардың демалысы және қоршаған орта шарттарын жақсартуға бағытталған іс-шаралар кешені.

Әлеуметтік жұмыста бірінші реттік және екінші реттік профилактика түрлерін бөлу қабылданған.

Бірінші реттік профилактика – бұл аурудың пайда болу себептерін жоюға бағытталған (вакцинация, еңбек пен демалыстың рационалды режимі, рационалды тамақтану және т.б.) іс-шаралар жүйесі. Бірінші реттік профилактиканың міндеті болып барлық өмір циклі бойында ересектер, жасөспірімдер мен балалардың денсаулығын жақсарту табылады. Бірінші реттік профилактикаға сонымен бірге, қоршаған ортаны, тәрбие мен өмір сүру салтын қалыптастыру бойынша мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық іс-шаралары жатады.

Екінші реттік профилактика – бұл аурудың клиникалық деңгейге дейінгі күйін ертерек анықтауға, адамдардың тұқым қуалаушылыққа бейiмділігі көрсеткiштерiн белгілеуге, аурулардың себептері мен қауіптілігін анықтауға, сонымен қатар, аурудың асқынып кетуінің алдын алу мен ескерту мақсатында емдiк сауықтыру шараларын дер кезiнде өткiзуге бағытталған іс-шаралар жүйесі.

Екiншi реттік профилактиканың өте тиiмдi әдiсi ретінде диспансеризациялауды атауға болады. Бұл – аурулардың ерте анықталуы, динамикалық бақылау, тиiмдi емдеу мен жүйелі сауықтырудың кешендi әдiсі болып табылады. Диспансеризациялаудың негізгі мақсаты тұрғындардың денсаулығын сақтау және нығайту, адамдардың өмір сүру ұзақтығын арттыру және аурудың бастапқы формаларын анықтап, емдеу, аурулардың пайда болуы мен таралуына әсер ететін себептерді зерттеп, оларды жою, сонымен қатар, әлеуметтiк, емдiк-сауықтыру және санитарлық-гигиеналық профилактикалық шараларды кеңінен жүргiзу.

Ерекше назар балалар, жасөпірімдер мен әйелдерді және еңбекке жарамсыз тұрғындарды диспансеризациялауға бөлінеді.

Әлеуметтік жұмыста сонымен бірге, қоғамдық (әлеуметтік) және индивидуалды (жеке) профилактиканы бөліп қарастыруға болады.

Қоғамдық профилактика әлеуметтік және гигиеналық сипаттағы іс-шаралар кешені. Олар мемлекет, аймақ, қала, аудан, тіпті әрбір ұйым шеңберінде мемлекеттік деңгейде жоспарланып, өткізіледі. Негізінен, бұл шаралар қоғамдық денсаулықты қамтамасыз етудің жоғары деңгейіне; ауруды туғызушы себептерді жоюға; еңбек, демалыс, материалдық қамтамасыздандыру, тұрмыстық, халықтық тұтынуға қажетті тауарлар мен қызметтерді кеңейтуге, сонымен қатар, денсаулық сақтау, мәдениет пен білім, дене шынықтыру салаларын дамытуға жағдай жасауға бағытталады.

Қоғамдық профилактика іс-шараларының тиімділігі көбіне, азаматтардың өз денсаулықтарын қорғауға деген саналы көзқарасына, тұрғындардың қоғамдық профилактикалық шараларға қатысуына, әрбір азаматтың өз денсаулығын қорғауға жасалынып жатқан қызметтерді қаншалықты пайдаланып жатқанына байланысты.

Индивидуалды профилактиканың; негізін салауатты өмір салты құрайды, себебі, адамның денсаулығы, оның белгілі бір науқасқа бейімділігі, аурудың қиын түрде емделуі белгілі бір деңгейде адамдардың жұмыс пен тұрмыстағы мінез-құлығының жеке ерекшеліктері арқылы анықталады.

Профилактиканың басты өлшемдері болып әлеуметтік жұмыскердің кәсіби қызметінде жетекші орын алатын гигиеналық тәрбие мен санитарлық ағарту табылады.

Тұрғындар арасында профилактикалық жұмыс жасаумен әкімшіліктік денсаулық сақтау орындарының қарамағындағы медициналық профилактика орталықтары айналысады. Олардың қызметінің басты бағыттары: тұрғындарға денсаулық сақтау мен аурудың алдын алу туралы кеңес беру; сауатты гигиеналық мінез-құлық пен дағдыларды қалыптастыру; зиянды әдеттермен күрес; профилакикалық емдеу; тұрғындарды салауатты өмір салтын ұстануға шақыру.

Медициналық профилактика орталықтары денсаулық сақтаудың барлық мекемелерiндегi медициналық және әлеуметтiк қызметкерлер өткiзетiн алдын алу жұмысын үйлестiреді.

АҚТҚ-ның (ВИЧ) алдын алу, диагностикалау және емдеуде аймақтық ЖҚТБ-мен (СПИД) күрес және профилактика орталықтары үлкен рөл атқарады. Орталықтың басты міндеттері:

· АҚТҚ мен ЖҚТБ-ның алдын алу бойынша іс-шараларды ұйымдастыру және өткізу;

· АҚТҚ жұқпалы ауруын жұқтырғандарға медициналық және психологиялық қажетті көмек түрлерін ұйымдастыру және өткізу;

· Тұрғындар арасында ЖҚТБ және АҚТҚ-ның алдын алу шараларын ұйымдастыру мен насихаттау;

· ЖҚТБ-мен ауыратын адамдар мен АҚТҚ инфекциясын жұқтырғандардың реабилитациялық және әлеуметтік-құқықтық мәселелерін шешуге көмектесу.

Әлеуметтік-медициналық жұмыстың тәжірибесінде жарақаттың алдын алу мәселесі ерекше назарда.

Жарақаттану – шешімі алдағы өмірдің орташа ұзақтығын ұзартуға, өлім мен мүгедектік деңгейін төмендетумен, тұрғындардың денсаулық жағдайын жақсартумен үздіксіз байланысты әлеуметтік-медициналық мәселе болып табылады. Жеке басқа түскен қайғыдан басқа жарақаттану үлкен қоғамдық және экономикалық залал алып келеді. Әрбір жарақат әлеуметтік сақтандыру жүйесі арқылы медициналық көмек көрсету шығындарымен, сонымен қатар, зардап шеккендердің еңбекке жарамсыздығына орай өнімнің өндірілмеуінің нәтижесінде экономикалық және әр түрлі материалды нұқсан келтіреді.

Әлеуметтік-медициналық қызметтегі профилактикалық бағыт шараларына төмендегілерді жатқызамыз:

· Тұрғындарға балалардың жарақаттануы себептерін және оның алдын алу шараларын бұқаралық ақпарат құралдары арқылы жүйелі түрде ақпараттандырып отыру;

· Тұрғындар арасында санитарлық-ағартушылық жұмыстарды күшейту: ата-ана, ұстаздар және тәрбиешілерге жол қауіпсіздігі қызметкерлері, балалар хирургтары, ортопед-травматологтар, педагогтар арқылы көмек көрсету;

· Мектеп және мектепке дейінгі мекемелерде балаларға жол ережелерін үйрету;

· Білім беру мекемелерінде жолда жүру ережелері бойынша балаларға сынып сағаттарын және ата-аналармен жұмысты ұйымдастыру;

· 1-6 сыныптар арасындағы оқушыларға транспорттық мәдениет бойынша тестілеу жүргізу жұмыстарын ұйымдастыру;

· Балалар арасында жолда жүру қауіпсіздігі мен жарақаттану мәселелеріне байланысты викторина ойындарын өткізу;

· Буклет пен парақшалар түрінде көрнекі құралдар тарату;

· Жарақаттану профилактикасы мен жарақаттанған және уланған кезде шұғыл медициналық көмек көрсету мәселелері бойынша мектеп, колледж педагогикалық кадрлардың кәсіби біліктіліктерін көтеру және даярлау;

· Мектеп оқушыларына жақсы қозғалмалы режимді құру (сабақ кезіндегі дене шынықтыру және т.б.)

· Жаңа оқу жылында спорттық құрал-жабдықтардың даярлығын тексеретін комиссияның жауапкершілігін күшейту, жаңа құралдармен қамтамасыз ету;

· Денешынықтыру сабақтары кезінде арнайы маманның қатысуы, сенімді сақтандырумен қамтамасыз ету және дәрігерлік бақылауды дұрыс ұйымдастыру.

Жарақаттану мүгедектік құрылымында үшінші орын алады. Жарақаттанудың алдын алу мақсатында біздің елімізде еңбекті қорғау және жұмыс істеуде қауіпсіз заманауи әдістерді енгізу туралы заңнамалық актілер жүзеге асырылуда. Кәсіпорындағы әрбір қатерлі жарақат жағдайы арнайы комиссия отырыстарында қаралады. Өндірістердегі алдын алу шараларына әкімшілік, кәсіподақ өкілдері, денсаулық сақтау қызметкерлері және еңбекті қорғау ұйымының өкілдері қатысады.

Дәріс. Денсаулық сақтау жүйесіндегі мемлекеттік қорғаудың негізгі бағыттары: құқықтар мен кепілдемелер. Түрлі ұйымдар мен орталықтардағы әлеуметтік-медициналық жұмыс

Әлеуметтік қызмет көрсетудің аймақтық орталықтарында бірнеше құрылымдық бөлімдер жұмыс істейді, олар: әлеуметтік-медициналық қызмет, заңдық-кеңес беру қызметі, транспорттық қызметпен қамтамасыз ету, әлеуметтік-психологиялық қызметі.

Кәмелетке толмағандарға арналған реабилитация орталықтарында қараусыз қалған балалар мен жасөспірімдерге әлеуметтік қолдау көрсетіледі, уақытша баспана ұйымдастырылып, құқықтық және медициналық көмек көрсетіледі, отбасындағы дағдарыстық жағдайларды жеңуге бағытталған психотүзету жұмыстары жүргізіліп, балалардың ата-аналарына немесе олардың орнын алмастырушы тұлғаларға қайтарылуына септігін тигізеді.

«Түнгі жатар орын үйі (дома ночного пребывания)» баспанасыз, мүсәпір жандарға түнейтін орын ұсынады; уақытша тұрушыларға бірреттік тегін тамаққа талондар үлестіріледі; тұрмыстық және жұмысқа тұру мәселелері бойынша кеңестер беріледі; клиенттерді әлеуметтік қызмет көрсетудің стационарлық мекемелеріне орналастырады; мұқтаж жандарға алғашқы дәрігерлікке дейінгі көмек көрсетіледі; құжаттарды рәсімдеу мен медициналық сақтандыру полисін алуға жәрдемдеседі.

Едәуір маңызды әлеуметтік-медициналақ қызмет білім беру мекемелерінде жүзеге асырылады. Білім беру мекемелерінің әлеуметтік-медициналық қызметтері келесідей жағдайларға көп мойын бұрады, олар: санитарлық-ағартушылық жұмыс, алдын алу істері, психологиялық-педагогикалық түзету.

Әсіресе, мүгедек балаларды әлеуметтендіруге және оқытуға бағытталған

арнайы түзетуші мектептердегі әлеуметтік-медициналық жұмыстың орны ерекше. Арнайы түзетуші мектептердегі әлеуметтік-медициналық іс-әрекеттің басты бағыттары: диагностикалық-болжамдық, түзетуші-білім беруші және социомәдени, функционалды-ұйымдастырушылық, профилактикалық, құқықтық.

Әскери қызметпен байланысты кәсіби іс-әрекеттің ерекшелігі әскери борышын өтеушілерге және олардың өз қызметтерін атқаруына кері әсер ететін белгілі бір объективті факторларға ие. Әскердегі әлеуметтік-медициналық жұмыстың ерекше тобын соғыс пен қарулы қақтығыстарға қатысушылардың мәселелері құрайды.

Құқық қорғау органдары қызметкерлерінің әлеуметтік-медициналық мәселелері көбіне әскери борышын өтеушілердің мәселелерімен өте ұқсас келеді. Қауіпті жерлерде болған құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне күрделі психоәлеуметтік қалпына келтіру және қайта бейімдеу жұмыстары қажет етіледі. Құқық қорғау органдары тұрғындар арасында алкоголизм мен маскүнемділікті медициналық айықтыру жүйелері арқылы профилактикалық әлеуметтік-медициналық жұмыс жүргізеді.

Пенитенциарлық (жазалаушы) жүйедегі әлеуметтік-медициналық жұмыс. Пенитенциарлық жүйені бас бостандығынан айыру орындары, түрме, лагерь, колониялар құрайды. Пенитенциарлық медицинадағы әлеуметтік-медициналық жұмыс құрылымын екі бағытта бөліп көрсетуге болады: профилактикалық бағыттағы әлеуметтік-медициналық жұмыс және патогенетикалық бағыттағы әлеуметтік-медициналық жұмыс.

Клиенттер тобы:

► Барлық жазасын өтеушілер мен қызмет көрсетуші персоналды да жатқызуға болатын жоғары қауіпті топ;

► Қамаудағы науқас адамдар.

Отбасын жоспарлау орталықтарындағы әлеуметтік-медициналық жұмыс. Отбасын құруды жоспарлау тұрғындардың денсаулығын сақтаудың маңызды жолдарының бірі ретінде қарастырылуы керек. Отбасын жоспарлау және репродукция орталығы келесідей мәселелерді шешеді:

■ отбасын жоспарлауға және сексуалды тәрбиеге деген көзқарасты өзгертуге бағытталған арнайы мамандар мен тұрғындардың түрлі категориялары арасында мақсатты ақпараттық жұмыстар жүргізу;

■ ұйымдастырылған ұжымдарда жастар мен жасөспірімдермен әңгіме түрінде жұмыс жүргізу және Орталықтың қызметі туралы ақпараттық материалдар тарату;

■ тәрбиесі «қиын» балалармен, сәтсіз отбасылармен және мүгедек жандармен отбасын құруды жоспарлау және отбасы мен қоғамда әлеуметтік-психологиялық бейімделу мәселелері бойынша көмек көрсету мақсатында индивидуалды жұмыстар жүргізу;

■ отбасын құруды жоспарлау идеясын тарату және насихаттау мақсатында бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалану.

Медициналық-әлеуметтік сараптама қызметі. Медициналық-әлеуметтік сараптама әлеуметтік көмекке мұқтаж жандарға реабилитациялық және басқа да қажеттіліктерін анықтау процедурасы ретінде қарастырылады. Әлеуметтік-медициналық сараптама қызметінің міндеттері келесідей:

■ мүгедектік тобын, оның себептерін, мүгедектік жағдайға ұшыраған уақытын, мүгедектің түрлі әлеуметтік көмекке қажеттілігін қарастырады;

■ мүгедектерді реабилитациялаудың жеке бағдарламаларын құрастыру;

■ реабилитациялық іс-шаралардың тиімділігін бағалау;

■ тұрғындардың мүгедектік деңгейі мен себептерін зерттеу;

■ мүгедектікті тіркеу;

■ мүгедектіктің алдын алу, мүгедектерді әлеуметтік қорғау мен реабилитациялау саласында кешенді бағдарламаларды құрастыруға қатысу;

■ еңбек жарақатын алған немесе кәсіби зақымға ұшыраған тұлғаларға кәсіби еңбекке жарамдылығын жоғалту деңгейін анықтау;

Әлеуметтік-медициналық сараптама қызметі өзінің жұмысын халықты әлеуметтік қорғау ұйымдарымен, денсаулық сақтау мекемелерімен, жұмыспен қамту қызметтерімен және басқа да органдармен өзара бірігу арқылы жүзеге асырады.

 

Дәріс. Денсаулық сақтаудағы әлеуметтік жұмыстың теориялық негіздері. Қауіп-қатер тобындағы отбасылармен әлеуметтік-медициналық жұмыс

Әлеуметтік жұмыс теориясы мен практикасы тұрғысынан, дені сау отбасы – бұл балалары бар сәтті отбасы, оптималды және гормониялық түрде өзінің қызметтерін атқарушы, жағымды физикалық, психикалық және әлеуметтік көрсеткіштер кешеніне ие, тұрақты, тату-тәтті отбасы. Отбасы денсаулығы отбасы мүшелерінің денсаулық денгейіне қосылатын функционалды соммамен анықталады және олар қауіп-қатер тобындағы отбасылармен әлеуметтік-медициналық жұмысты ұйымдастыру барысында міндетті түрде ескерілуі қажет.

Отбасы денсаулығын талдау барысында жалпы және арнайы индекстерді қолданған дұрыс. Отбасы денсаулығының жалпы индексі даму кезеңіне қарамастан барлық отбасылар үшін тән. Отбасы денсаулығының жалпы индексін келесі көрсеткіштер негізінде анықтау керек, олар: отбасы мүшелерінің саны, отбасы түрі, отбасы мүшелерінің әлеуметтік статусы, отбасының өмір сүру жағдайы, отбасының барлық мүшелерінің денсаулығы, отбасындағы тұқым қуалаушылық аурулар, отбасының негізгі қызметтерді орындауы, отбасындағы әлеуметтік-медициналық көмектің көлемі мен сапасы.

Отбасы денсаулығын зерттеу бағдарламасын жүзеге асыру барысында міндетті түрде келесі блоктарды бөліп қарау керек:

· әлеуметтік-демографиялық сипаттама,

· әлеуметтік-гигиеналық сипаттама,

· материалды және тұрғын-үй жағдайларының сипаттамасы,

· медициналық-биологиялық сипаттама,

· әлеуметтік-психологиялық сипаттама,

· отбасына әлеуметтік-медициналық көмек көрсету деңгейі.

Отбасы денсаулығын зерттеу әдістемесінің маңызды кезеңі – отбасының әлеуметтік-медициналық қажеттіліктерін анықтау болып табылады. Қажеттіліктер «мұқтаждық», «қажеттілік» түсініктері арқылы анықталады.

Отбасының әлеуметтік-медициналық қажеттіліктерін отбасының немесе тұлғаның саналы түрде денсаулыққа ұмтылуы мен оптималды денсаулық пен хал-ахуалды сақтау үшін әрдайым заттар, қызметтер немесе жағдайларға мұқтаждығы деп белгілеуге болады.

Қазіргі қазақстандық қоғамда отбасы институты денсаулық сақтауға, отбасының денсаулыққа деген көзқарасына айқын із қалдыратын, жалпы әлеуметтік құбылыстармен түсіндірілетін маңызды қиындықтарды басынан өткеруде.

Қоғамдағы жіктелу үрдістерінің күшеюі отбасының маңызды қызметтерін қозғап (репродуктивті, тәрбиелік, экономикалық, сауықтыру), нәтижесінде халықтың денсаулығының бұзылуына алып келуде. Ең қауіптісі – отбасының сауықтыру қызметін жоғалтып алуы мүмкін. Халықтың төмен табысы отбасының барлық бюджетінің адамдардың тамаққа және киімге деген қажеттіліктерін қанағаттандыруына жұмсалып, денсаулықты қолдауға, сақтауға мүмкіндік қалдырмайды.

Осылайша, отбасының экономикалық қызметтерінің барлық элементтері тікелей немесе жанама түрде отбасы денсаулығымен байланысты.

Қауіп-қатер тобындағы отбасыларға тұрмысы төмен отбасылар, көпбалалы отбасылар, толық емес отбасылар, мүгедек балалары бар отбасылар, асоциалды отбасылар, босқындар мен мәжбүрлі қоныс аударушы отбасыларын жатқызуға болады.

Аталған мекемелер іс-әрекеттерінің негізгі бағыттары болып: балалар мен отбасылардың әлеуметтік сәтсіздіктерінің факторлары мен себептерін айқындау; қиын өмірлік жағдайды жеңу мен өз-өздерін қамтамасыз ету мәселелерін шешуде балалары бар отбасыларды қолдау; әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-медициналық, психологиялық-педагогикалық, құқықтық және басқа да қызметтің формалары мен түрлерін ұсыну.

Қауіп-қатер тобындағы отбасылармен әлеуметтік жұмыс бойынша маманның практикалық іс-әрекеті диагностикалық, ұйымдастырушылық және коммуникативті кезеңдерді қарастырады.

Диагностикалық кезеңде отбасының тұрмыстық жағдайлары мен материалдық мүмкіндіктері қарастырылады, эмоционалды-психологиялық климаты, танымдық, жалпы мәдениеттілік деңгейі, бос уақытты өткізу тәртібі, рөлдер мен міндеттерді бөлу, өзара бірыңғай іс-әрекеттілікті ұйымдастыру, сонымен қоса, отбасының жалпы және отбасы мүшелерінің әрқайсысының жеке мәселелері анықталады.

Ұйымдастыру кезеңінде жағдай мен ресурстарды бағалауға отбасының мүшелерін қосу үшін жағдайлар жасалады, көмекші бағдарламаларды бейімдеу мен жобалау, біріккен отбасылық-тұрмыстық еңбекті ұйымдастыру, қарым-қатынасты, сыртқы және ішкі байланыстарды жақсарту қарастырылады.

Коммуникативті кезеңде қалыптасқан дағдылар мен білімдер қолданылады, &#