Леуметтік топтар мен қауымдастықтар

Қоғамның әлеуметтік құрылымының негізгі элементтеріне әлеуметтік топтар мен қауымдастықтар жатады.

Қоғам әртүрлі топтардың: үлкен және кіші, реалды және номиналды, алғашқы және кейінгі топтардың жиынтығы. Топ адамзат қоғамының фундаменті. Әлеуметтік топ деп - әлеуметтік белгілері бар кез-келген адамдардың жиынтығын айтамыз (жынысы, жасы, ұлты, нәсілі, кәсібі, табысы, білімі т.б.). Әлеуметтік топ – жеке адам мен тұтас қоғамның арасындағы өзіндік байланыс. Сонымен қатар, топ ұжымдық процестер қалыптасып, дамитын орта ретінде де сипатталады.

Сонымен, әлеуметтік топ – жеке адамдардың бірлескен, ынтымақтасқан әрекетті жүзеге асыру қажеттігін қанағаттандыруға бағытталған адамдардың, олардың бірлестіктерінің әлеуметтік өзара әрекетінің негізгі бір формасы.

Ғалымдардың пайымдауынша, адамдардың көптеген ерекшеліктері – абстрактылы ойлау, сөйлеу, тіл, өзіндік тәртіп пен адамгершілік қасиеттері топтық әрекеттің нәтижесінен болады. Топтарда норма, ереже, дәстүр, әдет-ғұрып, рәміздер туындайды, яғни топтарда әлеуметтік өмірдің фундаменті қаланады. Әлеуметтік топтарды ауқымына, әлеуметтік белгілеріне қарай былайша жіктеуге болады:

1) номиналды топ – тұрғындарды статистикалық есепке алуға арналады. Бұндай топты әлеуметтік категория деп те атайды. Әлеуметтік категория - тұрғындарға статистикалық сараптама жасау мақсатында құрастырылған топ. Олар үлкен әлеуметтік топтарға жатады (мысалы: психдиспансерде есепте тұрғандар, көпбалалы, азбалалы отбасылар т.б.).

2) реалды топтар – үлкен және кіші болуы мүмкін. Олардың реалды аталуының себебі, бұндай топта адамдар нақтылы әлеуметтік белгілеріне қарай ажыратылады. Реалды топтардың өзін жеке таптарға бөлуге болады:

- стратификациялық;: құлдар, касталар, жіктер, таптар;

- этникалық;: нәсіл, ұлт, халық, тайпа, клан;

- территориялық;: қалалық, ауылдық т.б.

Әлеуметтік топтарды қарастыру барысында әлеуметтік ұйым түсінігімен кездесеміз. Ұйым легитимді мақсаттарға жету үшін құрылған адамдар бірлестігі. Ұйымдар құрамына қарай үлкен де, кіші де болып кездеседі. Осыған орай әлеуметтік ұйымдар алғашқы және екіншілік (кейінгі) ұйымдар болып екіге бөлінеді.

Алғашқы топ – индивидтердің алғаш рет әлеуметттенуі жүретін, қарым-қатынастары, жеке дара, формалды емес сипатта болатын топ. Топ мүшелерінің негізгі мақсаты өзара араласу.

Екіншілік топ – мүшелерінің арасындағы әлеуметтік байланыстар мен қарым-қатынастар жеке емес сипатта болатын топ. Мұндай топ ортақ мақсатқа жету үшін құрылып, ондай қажеттілік жойылғанда тарайды.

Қоғамның келесі элементі әлеуметтік қаумдастық; болып табылады. Әлеуметтік қауымдастықтарға – таптар, қабаттар, қоғамның ірі бірлестіктері жатады. Әлеуметтік қауымдастықтар – ортақ әлеуметтік белгілердің болуымен біріккен, бірлескен, ынтымақтастық әрекетті іске асыруға деген олардың қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталған адамдардың тұтас жиынтығы. Яғни, әлеуметтік қауымдастықтар өмірлік іс-әрекеттерімен, қандай да бір топқа қатысты өзара байланысатын индивидтерімен, тарихи қалыптасқан территорияға жатуымен, өзара іс-әрекет ететін индивидтердің, топтардың әлеуметтік институттарға қатысымен сипатталатын адамдар жиынтығы.

Әлеуметтік қауымдастықтардың қалыптасып, дамуы оның элементтері индивидтердің әлеуметтік байланысы мен өзара ықпалдасуының негізінде жүреді. Әлеуметтік байланыс негізі нақты бір әлеуметтік қауымдастықты құратын адамдардың іс-әрекетімен сипатталады. Әлеуметтік қауымдастықтар ұлттық, діни, мәдени, территориялық, этникалық, жыныстық, жастық т.б. белгілеріне қарай біріктіріледі.