Янка Купала. Жыццё і творчасць.

(1882-1942)

Іван Луцэвіч нарадзіўся ў фальварку Вязынка Вілейскага павета ў сям'і арандатара. Паходзіць са збяднелай шляхты. Старэйшы продак па бацьку ўпамінаецца ў дакументах XVII ст. Маці — рубяжэвіцкая шляхцянка.

Пасьля сьмерці бацькі ў 1902 г. Ясю, каб пракарміць сям'ю, давялося на працягу шасьці гадоў (1902-1908 гг.) не толькі працаваць на сваёй гаспадарцы, але таксама шукаць працу ў іншых мясцох. Ён быў хатнім настаўнікам, прыказчыкам у панскім маёнтку, чорнарабочым, тры гады працаваў памочнікам вінакура на броварах. Да гэтага пэрыяду адносяцца першыя літаратурныя спробы.

Паэт-пачатковец шмат чытаў. Найбольш падабаліся яму кнігі тых пісьменьнікаў, якія блізка стаялі да народа, пісалі аб яго жыцьці і працы. Асаблівую цікавасьць выклікала творчасць М. Някрасава, А. Кальцова, М. Лермантава, Т. Шаўчэнкі, А. Міцкевіча, Ю. Славацкага, М. Канапніцкай, У. Сыракомлі, Э. Ажэшкі і іншых.

11 мая 1907 г. у газэце "Наша ніва" быў зьмешчаны верш "Касцу", які стаў першым выступленьнем Купалы ў беларускамоўным друку. Пасьля гэтага Купала ў "Нашай ніве" друкаваўся рэгулярна. Асноўныя тэмы тагачасных вершаў - бяспраўнае становішча селяніна, прыгажосьць роднай зямлі. Купала - паэт-рамантык.

У творах выразнымі становяцца матывы нацыянальнага Адраджэньня і абароны роднай мовы. Публіцыстычныя выступленьні Купалы заклікалі да паляпшэньня сацыяльнага становішча беларускага народа, закраналі праблемы нацыянальнай самасьвядомасьці. У 1913 г. у артыкуле "Чаму плача песьня наша?" ён выказаў сваё бачаньне прынцыпаў тагачаснай беларускай літаратуры - адзначыў неабходнасьць установак на народнасьць і дэмакратызм, а таксама арыентацыю на высокі мастацкі ўзровень эўрапэйскай літаратуры.

У час нямецка-савецкае вайны, у вершах і публіцыстычных выступленьнях заклікаў да барацьбы зь нямецкімі акупантамі, выказваў упэўненасьць у перамозе над ворагам.

Твораў, напісаных спецыяльна для дзяцей, у Я. Купалы няшмат. У 1921–1922 гг. на старонках часопіса “Зоркі” друкаваліся такія яго творы для дзяцей, як “Задачкі”, “Песня і казка”, “Бай”, “Вяртаюцца з выраю жоравы, гусі...”, “Сын і маці”, “А зязюлька кукавала”. У той жа час сярод твораў Я. Купалы, напісаных для дарослых, шмат такіх, якія могуць быць цікавымі школьнікам як творы – сведчанні пра пэўны гістарычны час. У іх адлюстраваны лёс, жыццёвыя праблемы людзей (дзяцей у тым ліку) у дарэвалюцыйны і савецкі час.

Творы сацыяльнага, сямейна-побытавага зместу: “Над калыскай”, “Сірочая доля”, і інш. Літаратурныя героі гэтых твораў – маці, дзіця, сірата, а таксама вобраз лірычнага героя, які асэнсоўвае долю чалавека ад яго нараджэння да смерці (“Сірочая доля”). Форма гэтых вершаў – калыханка, песня, знаёмая для юнага чытача, спрыяе больш глыбокаму разуменню іх сэнсу.

Творы пазнавальна-выхаваўчага зместу: белетрызаваныя “Задачкі”. У іх не проста прапаноўваецца матэматычная ўмова, але і акрэсліваецца падзейная сітуацыя, якая вымагае лагічнага вырашэння. Такія кароткія белетрызаваныя задачкі спрыяюць развіццю лагічнага мыслення і вынаходлівасці дзіцяці.

Творы пра дзіцячыя захапленні, свет дзіцячых уяўленняў: (“Кароль”, “Хлопчык і лётчык” і інш.) Калі ў вершы-аповедзе “Кароль” (1922) адлюстраваны вобразныя ўяўленні хлопчыка-пастушка, што бачыць сябе каралём прасторы, на якой пасецца яго статак, то лірычны герой верша “Хлопчык і лётчык”’ (1935) – гэта маленькі рамантык новага часу. Твор вельмі ўдала перадае гераічна-рамантычныя захапленні і памкненні дзяцей савецкага часу. Варта адзначыць, што гэты верш-зварот (верш-прамова) быў папулярным сярод дзяцей на працягу цэлай эпохі. І гэта натуральна: у ім праўдзіва, жыва, пераканаўча, матывавана перададзены памкненні маленькага хлопчыка, які марыў стаць лётчыкам.