Тақырып №3. Ауа ортасының гигиеналық маңызы. -1 сағат

Мақсаты: Гигиенаның зерттеу әдістері жөніндегі білімді қалыптастыру.

Дәрістің жоспары:

1. Жер бетінің атмосферасы, құрылысы және қасиеті.

2. Ауаның физикалық қасиеті.

3. Атмосфералық ауаның химиялық құрамы.

4. Бөлме ауасының ластануы, санитарлық көрсеткіштері, ластауыш көздері..

5. Атмосфералық ауаны қорғау шаралары.

Қоршаған орта факторларының арасында ауа маңызды рөл атқарады. Ауасыз ұзақ уақыт тіршілік сақтау мүмкін емес.

Жер атмосферасына тропосфера, стратосфера, мезосфера, ионосфера (термосфера), экзосфера и магнитосфера кіреді..

Ауаның физикалық қасиеті.

Ауаның физикалық қасиеттеріне ауа температурасы, ылғалдылық, ауа қозғалысының жылдамдығы, барометрлік қысым, электрлік жағдайы жатады.

Тұрғын бөлмелердің оптималды температурасы t = 18-20 град. (суық клим. аймақтарда 20-22 град.; жылы климат. 18-19 град.; ыстық - 17-18 град.).

Ағзаның қоршаған ортамен жылу алмасуында ауаның ылғалдығы, маңызды рол атқарады.

Ылғалдылықтың үш дәрежесі бар:

1) Абсолюттік ылғалдылық; - в 1 м3 ауадағы су буларының (грамм)мөлшері.

2) Максималды ылғалдылық - берілген температурада ауа ылғалмен толық қаныққандағы су буларының 1м3 ауадағы граммджық молшері.

3) Салыстырмалы ылғалдылық – пайызда корсетілген абсолюттік ылғалдылықтың максималды ылғалдылыққа қатынасы немесе су буларымен ауаның қанығу пайызы.

Оптималды салыстырмалы ылғалдылық - 40-60 %, озгермелі 30-70 %. Ауаның жоғарғы да, төменгі де ылғалдылығы ағзаға қолайсыз әсер етеді.

20%-тен төмен құрғақ ауа тыныс жолдарының кілегей қабатының құрғауына әкеледі. Құрғақ ауа ағзаға жеңіл тиеді.

Ауаның қозғалыс жылдамдығы жылу жоғалтуға әсер етеді, конвекция мен терболінуінің өзгеруіне байланысты.Тымық ауада аяз ға тозу оңайырақ болады. атмосфеалық ауаның ең қолайлы қозғалысы жаздыңгүні 1-5 м/сек. Күшті жел (20 м/сек) қалыпты тыныс алу ырғағын бұзады, тері рецепторларын тітіркендіріп, зат алмасуды бұзады және жылу ондіруді жоғарлатады.

Желдің бағыты – Ашық ауада, жел бағыты, жел қайдан соғып тұрған көкжиекнүктесімен анықталады. Жел бағытын (румбтар) белгілеу үшін жарық әлемінің бас әріптері қабылданған: С-солтүстік, О-оңтүстік, Ш-шығыс, Б-батыс және рубтармен белгіленеді. Берілген жергілікті жерде бір жылда немесе бірнеше жылда байқалатын румбтар бойынша желдер қайталануының жиілігін, графикпен корсетілген «желдер раушаны» дейміз.Елді мекендерді жоспарлауда желдер раушанын білу маңызды.

Барлық үш факторда (температура, ылғалдылық, ауа қозғалысының жылдамдығы) адам мен қоршаған ортаның жылу алмасуында қатысады.Тауға шыққанда, ашық тау-кен орындарында жұмыс жасағанда кездеседі. Биіктікке шыққанда,ағзаға төменгі атмосфералық қысым және газдардың төменгі парциалдық қысымы әсер етеді. Бұл факторлар биіктік ауруы деген симптомдық кешеннің дамуына ықпал етеді. Дем алатын ауада оттегінің парциалдық қысымы төмендейді, ол оттегілік ашығуға әкеледі.

Жоғарғы атмосфералық қысым - әсеріне белгілі бір жұмыс категорияларында жұмыс жасайтын адамдарда болады, ол кессондарда, су асты тоннельдер құрылысын салуда, метро, барокамерада жұмыс істеуде кездеседі. (Су астында, жер астында жұмыс істегенде арнайы жұмыс камералары салыналды-кессондар) Кессон қысылған ауамен толтырылады да, жұмыс зонасындағы суды шығарады.

Атмосфералық ауаның химиялық құрамы, оның гигиеналық маңызы.

Атмосфералық ауа газдар қоспасынан - О₂, N, СО₂, және инертті газдардан тұрады

Аздаған мөлшерде озон, су булары,азот тотығы т.б. және биохимиялық үрдістер мен топырақта радиоактивтік боліну кезінде пайда болған газтәріздес заттар. Азот - 78,08 %, О₂ - 20,94 %, СО₂ - 0,03-0,04 %, инертті газдар - 0,94 %, су булары – 0,42 %.

Оттегі – ауаның өмірге маңызды құрамдас болігінің бірі, ол адамдар мен жануарлардың демалуына және ағзадағы тотығу үрдістеріне қатысады. Азот оттегіні сұйылту қызметін атқарады. Бірақ, жоғарғы қоысым жағдайында азот наркотикалық әсер береді. Инертті газдардың (аргон, неон, криптон, гелий) физиологиялық маңызы жоқ. Көміртегінің қос тотығы(СО₂) – адамдар мен жануарлардың демалуы кезінде, отын жаққанда және көптеген органикалық заттардың тотығуы кезінде түзіледі. СО₂ тұрақты деңгейі (0.03-0.04%), ауадағы артық молшері атмосфералық жауын-шашынмен және жарықта жасыл өсімдіктермен жұтылумен кетеді. Ауаның құрамындағы мөлшері 1,0-1,5 % СО₂, ұзақ уақыт дем алғанда патологиялық симптомдар пайда болады. 3-4 % болғанда айқын симптомы, 8-10 % болғанда өмірге қауіпті.

Озон-күшті тотықтырғыш.

4. Бөлме ауасының ластануы, санитарлық көрсеткіштер, ластауыш көздері.

Жабық бөлмелердің ауасы зиянды химиялық заттармен де, шаңмен, патогенді микроағзалармен, булармен, өндірістік жұмыс үрдістерінен шыққан газдармен және полимерлік, синтетикалық материалдардан, негізінен құрылыс материалдары, жихаз, киім, жуғыш заттар, инсектицидтермен ластануы мүмкін. Бұлардың барлығының жағымсыз иістері бар және ағзаға зиянды әсер етеді.

Жабық бөлмелердің ластануына, атмосфера ауасының да ластануы маңызды рөл атқарады.Жабық бөлмелердің ауасының антропогендік ластануының жанама критерий ретінде СО₂ деңгейі анықталады, өйткені СО₂ жиналуына байланысты шаң,микроағзалар саны және адамдардың тіршілік әрекетінің өнімдерінің мөлшері де пропорционалды өседі, осыған байланысты микроклиматта өзгереді. Бөлме ауасындағы СО₂ -0,1 % (1%₀).

5. Атмосфералық ауаны қорғау шаралары.

I. Заңнамалық шаралар.

II. Технологиялық шаралар.

III. Жоспарлау.

IV. Санитарлық-техникалық шаралар.

V. Санитарлық-гигиеналық шаралар.

а) ағымдағы және алдын алу санитарлық қорытынды;

4.Иллюстрациялық материал:Мультимедиялық көрсетілім

5.Әдебиеттер:

1. Гигиена под ред. акад. РАМН Г.И.Румянцева.- М.:ГӘОТАР: Медицина, 2005Гончарук Е.И., Кундиев Ю.И., Бардов В.Г. и др. Общая гигиена: пропедевтика гигиены.- К.:Вища шк., 1999.

2. Неменко Б.А., Кенесариев У.И. Коммунальная гигиена. – Алматы. Научно-издательский центр «Ғылым». 2003.

3. Амрин М.К. Гигиена воздушной среды. Учебно-методическое пособие. – Алматы. 2003.

4. Кенесариев У.И., Балмахаева Р.М.,. Бекмагамбетова Ж.Д., Жакашов Н.Ж., Тогузбаева К.К. Гигиена: Учебник для вузов/ Под ред. У.И. Кенесариева.- Алматы: «Самара-Принт», 2009.-688 с., стр.13-35.

5.Пивоваров Ю.П. и др. Руководство к лабораторным занятиям по гигиене М. Медицина, 2002.

6.Қорытынды сұрақтары:

1. Ауаның қандай физикалық қасиеттерін білесіздер?

2. Атмосфералық ауаның химиялық құрамы.

3.Бөлме ауасының антропогендік ластануы, санитарлық көрсеткіштері, атмосфералық ауаның ластану көздері.

4. Атмосфералық ластанудың адам ағзасына әсері және халықтың санитарлық жағдайы.

5. Атмосфералық ауаны қорғау жөніндегі шаралар.