Тақырып. РЕСЕЙЛІК КОНТЕКСТЕГІ ОРЫС ФИЛОСОФИЯСЫ

Ресейде философиялық ой – пікірдің өз дәстүрлері мен ерекшеліктері бар. Олар көбінесе, Ресейде ғасырлар бойы орын алған мәдени - әлеуметтік процестерге байланысты. Орыс философиясының қалыптасуының алғашқы кезеңі ‑ ХІ-ХVII ғасырлар, ол әлемдік философиямен байланысты, бірақ оның төлтумашылығын да теріске шығаруға болмайды. Ол Киев Русінде пайда болады және 988 жылы Рустің шоқынуынан басталған христиандандыру үдерісімен байланысты болды.

Осыған байланысты орыс философиялық ойында екі бағыт қалыптасты. Бұл бағыттың қалыптасуына П.Я.Чаадаев (1794-1856) үлкен рөль атқарды. Өзінің көзқарастарын ол атақты «Философиялық хаттарында» баяндады. Ол католистік Батысты дәріптеп, оны Ресейге үлгі тұтты, ал екінші жағынан, Ресейдің Батыстан айырмашылығы оның ерекше «Ғаламдық миссияда» деп айтты. Бұл екі бағыт та орыс идеясының мәні мен мағынасын қарама ‑ қайшы кейіпте түсіндіреді.

Еуропалық үлгі бойынша, Ресейдің дамуын насихаттайтын бағыт‑бұл батысшылдық. Бұл бағыттың өкілдері: А.И.Герцен, Н.П.Огарев, Н.Г.Чернышевский, К.Д.Кавелин, Т.Н.Грановский т.б. ойшылдар жатады. Бұлар шіркеуді сынап, материализмге сүйенеді. Батысшылар Ресейдің «еуропаландыру» идеясын насихаттады және қорғады. Олар Батыс Еуропаға бағдар ұстай отырып, экономикалық және мәдени артта қалушылығын жойып, әлемдік өркениеттің толыққанды мүшесі болуы тиіс.

Славянофильдік бағыттың негізін қалаушылар: А.С.Хомяков, И.В.Киреевский, К.С.Аскаков, Ю.С. Самариндер болды. Бұлар орыстың ерекше құтқарушылық идеясын негіздеді. Бұлар батысшылдарға қарсы шықты.

Орыс философиясындағы материалистік ойлар Ломоносовтан басталады. М.В.Ломоносов 1711-1765 ж.ж. аралығында өмір сүрген. Аты әлемге әйгілі бірінші орыс ғалымы. Ол философияның негізгі мәселесін материалистік тұрғыдан шешті. Ломоносов: «дүниені танып - білуге болады», – деді. Материя мен қозғалыс ажырамас бірлікте, материя үздіксіз қозғалыста болатынын айтты.

Циолковский Константин Эдуардович 1857-1935 ж.ж. аралығында өмір сүрген. Орыс ғалымы және ойшылы, косманавтика негізін қалаушылардың бірі. Ол Жер төңірегі кеңістігін игеру және ғарышқа адамды қоныстандыру мүмкіндігі туралы идея айта отырып, оның өзінің, «ғарыш философиясында» дәлелдейді. Ол адам организмін қоса алғанда дүниенің сан алуандығы заттардың ерекше бөлшектері мен жойылмайтын «қарапайым рух» деп танылатын атомдар құрылымын құрайды деп санады. Әйтседе, адам олардың даму барысын бақылай алады және жаңа биологиялық тірі организм жасай алады, өзінің биохимиялық табиғатын да қайта құра алады. Циолковский көзқарасының құрамдас бөлігі «ғарыштық этика» оның натурфилософиясында негізделген барлық ақыл иелерінің «сыбайластығын» уағыздауды, басқа планетадағылармен этикалық байланыстың негіздерін жасауды, ғарышты өзгерту үшін бірлескен еңбектің қажеттігін мойындауды және т.б. қамтыған «ғарыш этикасы» болды. Көзқарасындағы жекелеген натуралистік және утопиялық элементтерге қарамастан ол адамның ғарыш кеңістігін игеру жөніндегі алғашқы теоретиктердің бірі болды. Циолковский ракеталарды ғарышқа шығарудың, ракеталардың қозғалыс (ракетодинамика) теориясының, көп сатылы ракеталар теориясының, жердің жасанды серігі, орбиталық станциялар, планетааралық байланыс теориясының және сол сияқты ракета құрылысы саласы бойынша өте құнды идеялар ұсынды. Негізгі шығармалары: «Жер және аспан жайындағы қиял» (1895ж.), «Адамзаттың қоғамдық ұйымы» (1928ж.), «Ғылыми этика» (1930ж.).

Чадаев Петр Яковлевич 1794-1856 ж.ж. аралығында өмір сүрген. Орыс ойшылы және қоғамдық - саяси қайраткер. Оның философиясы табиғат пен қоғамда құдай заңының үстемдік рөлін негіздеді. Жалпы алғанда, ол объективті идеализмді ұстанып, өз көзқарастарының құрамына белгілі бір шамада жаратылыстану ғылымының идеяларын енгізді. Негізгі еңбектері: «Философиялық хаттар», «Жындының опологиясы» және т.б. шығармалары бар.

Флоренский Павел Александрович 1882-1943 ж.ж. аралығында өмір сүрген. Орыстың діни ойшылы, ғалымы. Оның көзқарастары діни сенім мен ғылыми ақиқаттарды түйістіре зерттеу әрекетінің мүмкін еместігін көрсетеді. Ол мәдениетті діннен шығарып, ғылым мен философия мүмкіндіктері арқылы православиялық қағидалар жүйесін сақтауға тырысты. Негізгі шығармалары: «Сенім азығы және ақиқат тұжырымы», «Православиялық теодицияның тәжірибесі» деген еңбектері бар.

Чернышевский Николай Гаврилович 1828-1889 ж.ж. аралығында өмір сүрген. Классикалық орыс философияның өкілі, сыншыл утопиялық социализмнің теоретигі. Оның еңбектері «Полог», «Не істеу керек?» және т.б. шығармалары бар. Оның философиясы монизм сипатында және дуализмге объективті идеалистік және субъективті идеалистік монизмге қарсы бағытталған. Ол адамның нақты уайым - қайғысын басшылыққа ала отырып, эстетикалық түсініктердің әлеуметтік мәдени негізділігі туралы идеясын ұсынды.

Соловьев Владимир Сергеевич (1853-1900ж.ж.) орыс философы және діни қайраткері.Оның шығармалары: «Керексіз бастамаларды сынау», «Құдай-адамзат туралы оқу», «Жақсылықты оқтау», «Үш сұхбат», т.б. еңбектері бар. Оның ілімі баршаның «біртұтастығы» идеясы болып табылады. Ол абсолюттік, құдіреттілік аясы ретінде, ал реалды дүние осы идеяның дербестелуі және жүзеге асуы ретінде қаралады. Соловьев теологияның, философияның және ғылымның бірлігі үшін күресті «азат философия» деп атады. Оның пікірінше, бірінші дін қызметшісі мен патшаның діни және адами бірлігінің билігі ретінде шіркеулік, монархиялық, мемелекеттік шеңберіне батыс (католиктік) және шығыс (православиялық) христиан шіркеуін біріктірудің нәтижесі болуы ықтимал; мұндай утопиялық жобада орыс мемлекетіне ерекше рөл жүктеледі. Оның көзқарасынша, философияның басты мақсаты әлеуметтік - діни мұратты ұтымды ақтау.

Сонымен орыс философиясындағы ой «орыс идеясы» ағымында қалыптасты. Орыс идеясы мұнан әрі қарай отандық философияның ХІХ ғасыры мен ХХ ғасырдың бастапқа кезеңдерінде қалыптасты. Оның негізін салушылар П.Я.Чаадаев, Ф.М.Достоевский, Н.И.Бердяевтер болды. Бұл идея бойынша тек Ресей ғана христиандық негізінде бүкіл адамзаттық өркениеттік қозғалыстың басында болуы тиіс.