Пародонт қабынуы

Пародонттың қабынуы (пародонтит) пародонт құрамына кіретін тіндер кешенінің қабынбалы-деструкциялануға ұшырауымен сипатталатын күрделі патологиялық үрдіс.

Пародонт қабынуы 11-12 жастағы жас өспірімдер арасында да кездеседі (8-10% жағдайда) және 30-50 жас арасында қарқынды дамып (таралуы 60-65%), жасы ұлғайған адамдар арасында (50 жастан кейін) таралуы жиілей береді (65-90% шамасында) құрайды.

Пародонт қабынуының жеңіл, орта және ауыр дәрежелерін ажыратады.

Ағымына байланысты жедел қабынуы, созылмалы қабынуы және созылмалы қабынуының өршуі, ремиссиялану кезеңі (қысқа уақытқа тұрақтануы) деп бөледі.

Пародонттың жедел қабынуы сирегірек кездеседі, инфекция және әртүрлі механикалық тітіркендіргіштер әсерінен (терең енгізілген және өте кең жасанды сауыттар, салбырай қойылған пломбылар, тістердің жанасу беттеріндегі тісжегі қуыстары, кламмерлер иығы, тіс тасы) шектеле дамиды (1-3 тістер аймағында).

Бұл кезде пародонты жедел қабынған науқас белгілі бір аймақта қызылиегінің қатты сыздап немесе солқылдап ауыратынына, ас шайнағанда ауыру сезімінің күшейетініне шағымданады. Қарап тексергенде себепші ықпал әсер еткен аймақта 1-2 қызылиек бүртігі мен жиегі домбығып, қатты қызарған, сипап басқан кезде қатты ауырады, қызылиек сайынан сарысулы немесеіріңді жалқық бөлінеді. Қызылиек бүртігіне сүңгі тиіп кетсе қатты қанайды. Тісті көлденең қағып байқағанда ауыру сезімі пайда болады, тіс қызылиек бекімі алғашқы кезде бұзыла қоймайды. Кейбір жағдайда терең отырғызылған жасанды сауыт бекім эпителийі мен айналма байлам талшықтарын сыдыруы нәтижесінде пародонталдық қалта пайда болады. Ықпал етуші әсерлер уақытында жойылмаса жедел ағымды қабыну созылмалы қабынуға ауысады, пародонталдық қалта тереңдеп, тістераралық қалқан сүйек қалтасы пайда болады, (сурет) сорыла басталуы нәтижесінде қабыну аймағындағы тістер қозғалмалы бола бастайды.

Клиникалық тәжрибеде пародонттың созылмалы қабынуы, жайылған түрі жиі орын алады, дамуы ондаған жылдарға созылып, тиімді ем жүргізілмеген жағдайда тістердің өз беттерімен түсуімен аяқталады. Пародонттың созылмалы қабынуының клиникалық ерекшеліктері, ауырлығы организмнің жалпы жағдайымен, оның реактивтілік деңгейімен тығыз байланысты.

Алғашында патологиялық үрдіс катаралды қабынудан басталады, одан әрі тіс-қызылиек бекімі, тістің тіреп-ұстаушы аппараты бұзылып, сүйек тіні сорылып, пародонталдық қалта пайда болады.

Пародонттың созылмалы қабынуының жеңіл дәрежесінде науқас қызылиегінің жиі, көбінесе тістерін тазалағанда қанайтынына, қызылиегінің қышуына немесе ыңғайсыздық сезіміне, аузынан нашар иіс шығатынына, тістерінің температуралық және химиялық тітіркендіргіштерден қақсап ауыратынына шағымданады.

Қарап тексергенде, қызылиекте созылмалы катаральды қабынуға тән белгілер анықталады және бұл үрдісті қызылиектің симптоматикалық қабынуы (симптоматический гингивит) деп атайды. Сонымен қатар тістер төңірегінде тереңдігі 3,5-4 мм пародонталдық қалталар анықталады. Патологиялық үрдіс көбінесе төменгі алдыңғы немесе азу тістер аймағындағы пародонтта орын алады.

Альвеола өсіндісінің қабыну аймағындағы рентген суретінде тістераралық қалқан сүйектер ұшы бөлігінде тығыз сүйек қабатының ошақты сорылуы нәтижесінде бүтіндігі бұзылған немесе ол толығымен сорылған (деструкцияланған), кейде қалқан ұшы түгелімен сорылып, сүйек биіктігі біраз (¹/₃ -ге) төмендеуі нәтижесінде алдыңғы тістераралық қалқандар пішіні кертілген конусқа (усеченный конус) ұқсап қалады, ал кемік сүйекте ошақты немесе жайыла кеміктену үрдісі орын алып, сүйек суретінің айқындылығы төмендейді. Тістер мойны бөлігіндегі периодонт саңылаулары кеңейгені байқалады (сурет). Бұл кезде тістердің орындарынан ауытқуы және қозғалмалылығы анықталмайды. Науқастың жалпы жағдайы өзгермейді.

Пародонттың созылмалы қабынуының орта дәрежесі кезінде қабыну үрдісі қызылиектің альвеолалық бөлігін де қамтиды және ағым ерекшелігіне байланысты (созылмалы немесе созылмалы қабынудың өршуі) қызылиектің катаральды, өсе немесе жаралана қабынуға тән белгілер анықталады. Тістер төңірегіндегі пародонталдық қалтаның тереңдігі 4 мм терең немесе 6 мм дейін.

Бұл кезде науқас қызылиегінің тістерін тазалағанда, қатты тағамды тістеп үзіп алған кезде және шайнағанда тұрақты түрде қанайтынына, бүртіктердің түсінің, пішінінің өзгергендігіне, кейбір тістерінің қозғалмалығына, тістер арасының ашылып, орындарынан ауытқи бастағанына, ауыздарынан нашар иіс шығып металл дәмін немесе қышқыл дәм сезетініне шағымданады.

Қарап тексергенде, қызылиек көкшіл-қызыл түстенген, бүртіктері мен жиектері қатты домбыққан, тістерге тығыз жанаспаған, қызылиек бүртіктерінің көлемдері әртүрлі болғандықтан оның жиегінің біркелкі иректігі бұзылған. Сүңгі тиіп кетсе қызылиек оңай қанайды, пародонталдық қалталардың тереңдігі 4-6 мм, қабырғаларын саусақпен сипай басқанда олардан сарысулы немесе іріңді жалқық бөлінеді. Тістердің желпіуішке ұқсап бір-бірлерінен қашықтай бастағанына байланысты араларындағы кеңістіктер ашылып (диастемалар, тремалар), тістем қатынастары бұзыла бастаған және жарақаттаушы түйісу ошақтары (травматическая окклюзия) пайда болған. Тіс беттеріне көп мөлшерде қызылиек үсті және қызылиек асты қатты шөгінділер құрылған. Кейбір тістер I-II дәрежелі қозғалмалылыққа ие болған, түбірлері әртүрлі дәрежеде ашылып жалаңаштанған.

Альвеола өсіндісінің рентген суретінде тістераралық қалқан сүйектер түбір ұзындығының ¹/₃-¹/₂ бөлігіне дейін көлденең сорылған, сақталған бөліктеріндегі кемік сүйекте жайыла кеуектену үрдісі орын алған. Қалқан сүйек қабырғаларының тік бағытта сорылуына байланысты периодонт саңылаулары кеңейіп, сүйек қалталары пайда болған (сурет).

Пародонттың созылмалы қабынуының ауыр дәрежесі кезінде аурудың барлық белгілері өріс алады және жиі-жиі өршу үрдісі қайталанып, қызылиек қатты қабынып, жекелеген немесе бірнеше абсцесттер пайда болады.

Пародонт қабынуы бар науқас қызылиегінің сыздап өз бетімен ауыратындығына, қанағыштығына, тістерінің қозғалмалығын тағам шайнаудың қиындағанына, тістерінің әртүрлі бағытта ауытқып (жоғары-төмен, алға-артқа), аралары ашылып, тістер қатарының біркелкілігінің бұзылып, косметикалық ыңғайсыздық туғызғанына, біраз тістерін жұлдыруға мәжбүр болғанына, аузынан нашар иіс шығатынына, осының бәрі көңіл-күйіне әсер етіп, ұйқысы қашып, уайымшыл ашуланшақ болғанына, бойын салғырттық, дымкәстік билегеніне шағымданады. Кейде қызылиегіне іріңді ісіктер шығатынын айтады.

Қарап тексергенде, көптеген тістер аймағында қызылиек қатты домбығып, қызыл-көкшіл немесе қою-қызыл түстенген, бүртіктері әртүрлі дәрежеде ұлғайып, қызылиек жиектері білікке ұқсап қалыңдап, деформациялануға ұшыраған. Көпшілік тістер орындарынан ауытқып, ІІ-ІІІ дәрежелі қозғалмалы болған, кейбір тістер түбірлері әртүрлі деңгейде жалаңаштанған. Тістердің қалыпты түйісуі бұзылып, патологиялық тістем (жарақаттаушы тістем) пайда болған. Көптеген тістердің төңірегінде пародонталдық қалталардың тереңдігі 6 мм асады және ішінде көп мөлшерде сарысулы немесе іріңді жалқық байқалады. Тістер бетінде көп мөлшерде жұмсақ және қатты шөгінділер (қызылиек асты және қызылиек үсті тасы) көп мөлшерде анықталады.

Пародонт қабыуы бар науқастың альвеола өсінділерінің әр аймағында пародонт қабынуының әртүрлі дәрежесі орын алады.

Альвеола өсіндісінің рентген суретінде тістераралық қалқандардың көлденең және тік бағытта сорылуға ұшырауына байланысты ¹/₂ бөлігі жойылғаны, тереңдігі әртүрлі (кейде түбір ұшына дейін жететін) 3 пародонталдық немесе сүйек қалталары пайда болғаны анықталады. Қалқандардың сақталған бөліктері жайылмалы кеуектенуге ұшыраған (сурет).

Пародонттың созылмалы қабынуының өршуі белсенді ағымдылықпен, қызылиектің қатты ауыруымен, пародонталдық қалталардан көп мөлшерде іріңді жалқық бөлінуімен сипатталады.

Қарап тексергенде, қызылиек қатты домбығып, қызарғаны байқалады, сипап-басып байқағанда қатты ауырады және пародонталдық қалталардан іріңді жалқық бөлінеді. Өршу үрдісі пародонттың созылмалы қабынуының орта және ауыр дәрежесі кезінде жиі орын алатындықтан, бұл кезде науқастың жалпы жағдайы да өзгереді: кейде дене қызуы көтеріліп, әлсіздік және дымкәстік, терлегіштік сияқты организмнің созылмалы уыттану белгілері көрініс береді. Пародонттың созылмалы қабынуының өршуі кезінде қызылиектің абсцестеннуі жиі орын алады. Пародонталдық абсцестің дамуына терең іріңді жалқықты қалтаның болуы және одан жалқық бөлінуінің қиындауы себепкер болады. Бұл кезде қалтадағы микроорганизмдер қызылиектің дәнекертін қабатына өтіп, шағын іріңді қабыну ошағын туындатады. Қалтаның тереңдігіне байланысты абсцесс қызылиекте тістің түбір ұшы проекциясында, түбірдің орта деңгейінде немесе қызылиек жиегіне жақын орналасады.

Абсцесс дамыған кезде қызылиек қатты ауырып, ол қалыптаса бастаған аймақта шектелген томпақ ісікке ұқсас ошақ пайда болады, тағам шайнау қиындайды, кейде дене қызуы көтеріліп (бірнеше абсцесс дамыған болса), аймақтық лимфа түйіндері ұлғаяды. Көпшілік жағдайда абсцесс жедел дамиды және орталық аймағы жұмсарып, қызылиек қабаты тесіліп, жыланкөз пайда болады. Сондықтан бұл жыланкөзді периодонттың соызлмалы гранулденіп қабынуы кезіндегі жыланкөзден ажырата білу керек. Ол үшін жарақат ошағы аймағының рентген суреті қажет болады.

Пардонттың созылмалы қабынуы кезіндегі патоморфологиялық зерттеулерге сүйенсек пародонттың барлық тіні патологиялық өзгеріске ұшыраған: жабынды эпителийде дистрофиялық өзгерістер дамып, жоғарғы қабатында өліеттену үрдісі байқалады. Қызылиек сайы эпителийі пролиферациялануға ұшырап, пародонталдық қалталар қабырғасымен түбір бойын қуалай өскені анықталады.

Аурудың орта және ауыр дәрежесі кезінде дәнекертінді қабатта құрамында лимфоидтерден, гистиоциттерден және аз мөлшерде плазматикалық клеткалардан тұратын инфильтрат ошақтары кездеседі. Толықша клеткалар көптеп дегрануляциялануға ұшыраған. Аргирофильді және коллагенді талшықтардың қалыңдап, жартылай ыдырауға ұшырағандығы байқалады.

Сүйек тінінде лакунарлы сорылу (ойықтанып сорылу) үрдісі басым, тістераралық қалқандар жіңішкеріп, пішіндері бұзылған, жиі-жиі бөлшектенуге (фрагменттациялауға) ұшыраған. Сүйек тіндерінің құрылу үрдісінен сорылу үрдісі басым болады. Түбір цементінде және дентиннің ұлпа жақ бетінде сорылу ошақтары анықталады. Қантамырларда да өзгерістер бар, олардың эндотелий қабаты өсе қалыңдаған, қабырғалары гиалиноздаға және склероздану әсерінен тарылған.

Қызылиектің, периодонттың, тіс ұлпасының, сүйек тінінің нерв талшықтары бөлшектенуге ұшыраған (фрагментацияланған), аурудың ауыр дәрежесінде шаңды ыдырау байқалады.

Пардонттың созылмалы жайыла қабынуы барысында көптеген асқынулар орын алуы мүмкін және оларды екі топқа бөлуге болады: жергілікті және жалпылай асқынулар. Жергілікті асқынуларға мойыны және түбірі ашылған тістің қатты тіндерінің жоғары сезімталдығын (гиперестезия), ұлпаның ретроградтық қабынуын, пародонтальдық абсцесті, пародонтальдық кистаны жатқызуға болады.

Пардонтальдық киста (пардонтальная киста) сирек дамитын құрылым және аурудың ауыр түрінде қызылиек сайы эпителийінің пародонтальдық немесе сүйек қалталарының барлық қабырғаларын төсей өсуі нәтижесінде пайда болады. Алғашқы кезде ксита ешқандай белгісіз дамиды, кейінірек ол орналасқан аймақта тіс орнынан ауытқи бастайды және қызылиекте сипап байқағанда домалақ пішінді тығыздау және ауырмайтын құрылым анықталады. Рентгенсуретте киста домалақ пішінді, шекарасы айқын, тіс түбірінің алдыңғы немесе артқы бетіне жанаса орналасқан, сорылған орнында сүйек пайда болған қара көлеңкелі ошақ түрінде көрініс береді (сурет). Түбірұшы аймағындағы пародонт тіндері өзгеріске ұшырамаған, тіс ұлпасының өміршеңдігі сақталған. Пародонталдық кистадан басқа жергілікті асқынулардың клиникасы арнаулы бөлімдерде берілген.

Жалпылай асқынуларға организмнің созылмалы уыттануын, және аллергизациялануын, әртүрлі жүйкелік күйзелістерді, жақсүйек майының жедел немесе созылмалы қабынуларын, жақсүйек аймағы жұмсақ тіндерінің абсцестері мен флегмоналарын, тістердің шайнау қызметінің төмендеуі нәтижесінде туындаған ас қорыту жолы аурулары жатқызады.

Пародонт қабынуының ремиссиялық кезеңі (аз уақытқа тұрақтану) тиімді және кешенді емдеу жүргізгеннен кейін байқалады. Бұл кезде қызылиектің қанағыштығы, ауыру сезімі басылады, тістердің қозғалмалылығы азаяды.

Рентгенсуретте сүйек тінідегі сорылу үрдістері тежелгені анықталады. Альвеола өсіндісі қырындағы кемік сүйектің тығызданғаны, кеуектену аймағында сүйек бағаналарының қалпына келгендігі, сүйек тінінің рентген көрінісінің айқындылығын анықтауға болады.