Радиациялық-қауіпті объектілер жанындағы апаттар кезіндегі мінез-құлық ережелері және халық әрекеттері

Сақтық сигнал беруі жанында «назар бәріне!», Радио, теледидар қосып және радиоактивтілік заттардың алып тастауымен апат туралы хабарды тыңдап шығып, сақтық нұсқаудың барлық керек жылдам, тынық және тап-тұйнақтай орындау, екі түрден түзеле алады. Бірінші түр жанында қажетті ішінде көрсетілгеннің уақыттардың шек қоятын шаралар орындау:

· Кісі тұратын және өндіріс орналастырулардың және сумен жабдықтау қайнарларының герметизациялық жұмыстардың орындалуы;

· Дара қорғаныш құралдарының сауатты қолдануы;

· Қорғау салулардың қолдануы;

· Жылжуға шек қоюы;

· Сәуле ауруынан сақтандыру үшін гистамин дәрісін қолдану;

· Йодты сақтандыру өткізулері 3-5% тұнба йодты немесе калий йодтауын қолдану;

· Су, өнімдерді қорғау олардың шаң және су өтпейтін ыдысқа сақтау;

· Қоректену өнімдерінің мұқият өңдеуін;

· Мал шаруашылық орналастырулардың герметизациясын жүргізу;

· Радио және теледидар қосылып тұруы;

· Мүмкін болатын көшіру шарасын дайындау.

Екінші түр жанында бірінші эвакуациялық шараларда жанашырлық жасау қажетті, яғни сол аймақтан кету. Эвакуацияға арналған орналастырудан шығудың алдында мұздатқышты тазалау, электрлік және газды құралдар барлығын сөндіріп тастау, жылдам бұзылатын өнімдер, сұйықтықтар, қоқым-қоқыс жинайтындарға шығару. Шұғыл қажеттілік керек болған жағдайда эвакуация үйлерде, кірме жолдарда және қорғау салуларда өткізіледі. Қалған жағдайда эвакуация жүзеге асады: қауіпті радиоактивтілік жұғу аймақтары шекараларға дейін бірінші кезеңінде халық көлікпен апарылады, екінші кезеңде дезбақылаудан кейін, дәрігерлік тексерудің және батпақты киім ауыстыруымен санитарлық өңдеу қажеттілігі жанында және таратып қоныстандыру, эвакуацияланғандар тұрғын пунктілерге көлікпен аяқ киімді, сыртқы киімді тазаға ауыстырып апарылады. Бәрін ұйымды және қамтамасыз ету ЧС-пен жергілікті органдар, қызметтер және полиция органдары басқаруды өз жауапкершілігіне алады. Жерлерге өмір сүру жанында ластану дәрежесі, нормадан басым болады, бірақ қауіпті шектерді шамадан асырмайды; мінез-құлық арнайы тәртібі сақтайды, ауылшаруашылық өндіріс басқаруына сақтандыруымен өлшемдерді өткізіледі, жеке шаруашылықтарда, қоректену өнімдерімен және организмге сумен радиоактивтілік заттардың түсуін сақтандырады.

7-кесте

Адамдардың радиациялық қауіпсіздік бағдарлық нормалары:

 

Квартал мөлшер	3 бэр
Апаттық мөлшер	10 бэр
Апатты мөлшер	25 бэр
Сын мөлшер	100 бэр
Жартылай ажалды мөлшер	400 бэр
Ажалды мөлшер	700 бэр
Қызметші мүмкін апаттық бір жолғы сәулеге түсіруі	25 бэр
Халық мүмкін апаттық бір жолғы сәулеге түсіруі	10 бэр
Жылдың сонында халықтың сәулеге түсү мүмкіндігі	500 бэр
Жылдың сонында бедерсіз бір түсті сәулеге түсіру	100 бэр

 

Жұқтырған ауданда адамдардың өзін-өзі ұстау әрекет реті және өткізу ережелері АҚ және ЧС органдарымен анықталады, радиациялық жағдай мінез-құлығы туралы хабарлайды және түсіндіреді, қажетіндей іс істеу.

Сақтандыру баспаналарда болмағанда, жер және ондағы барлық заттар радиоактивтілік заттармен жұқтырылғанын есте сақтау керек. Ауада шаң болған жағдайда тыныс алу органдарының қорғаныш амалдар арқылы сақтау керек.

Ішуге және азық даярлауға арналған суды тек қана су кұбырынан және қорғалған құдықтардан алуға болады. Сонымен қатар ашық су қоймалар, мұздың қалың қабатпен жабылғандардың қауіп-қатерлер ұсынбайды. Шеткі қажеттілік жағдайында 2-3 м шұңқырды ашу керек, топырақ қабаты арқылы өткен су фильтірлеп өтеді. Ол қолдану үшін жарамды болады. Қоректену өнімдері, сақталынғандар мұздатқыштарда, асханалық үстелдерде, полиэтилендық қаптарда, қолдануға жарамды.

Картоп, сәбіз және т.б. тамыр жемістер, радиоактивтілік заттармен жұқтырғанда, мұқият жуу және тазалауды қажет етеді. Осыдан кейін азыққа қолдануға оларды болады, қабық бес миллиметрлік қабаты даярлықтың алдында тазалану керек. Есте сақтаңыздар, өнімдердің тек қана жоғарғы қабаттары радиоактивтілік жұғуға душар болады. Жайылған жайылымдарда жұқтырған малдан шығатын сүт қолдануға болмайды.

Абсолютті таза өніммен шошқа майын есептеуге болады. Онда биохимиялық «итеріп қалу» радионуклиді ерекшелігі бар.

Кішкентай сүйектерсіз жүзім, кептірілген өріктерді көбірек жеу қажет. Олар құрамында дәл осындай Д пигменті бар, ол организмнен радиоактивтілік элементтердің шығаруына жағдай жасаушы.

Сәбіз, әсіресе қызылдауын жеу керек. Өсірілген ауылшаруашылық өнімдер ішінара мөлшерлегіш бақылауға алынады. Олардың ластану мөлшеріне олар жуылады және екінші қайтара бақылау нәтижесіне байланысты, өзінің тағайындаумен қолданылады немесе малға азыққа жүреді.

Малды асырау үшін, мал шаруашылық орналастырулардың тазалығында сүйемелдеумен, мал ұстауы өлшемдермен, тиісті қосу және жабдықтаудың болуы керек.