Жұқпалы аурулардан сақтандыру жолдары

Денсаулық сақтау қызметінің негізгі бағыты сақтандыру болатын және солай болып қала береді.

Жұқпалы ауруларға қатысты ескерту шараларының кешені жұқпалылық барысының барлық үш буынына – жұқпалы ауру көзіне қатысты өткізілетін шараларға ауруды ертерек, белсенді және толық анықтау, оларды дер кезінде оқшаулау, емханаға жатқызу мен емдеу, ошақта дезинфекциялық шараларды жүргізу жатады.

Жұқпалылық барысы екінші буынының-қоздырғыштың берілу жолының үзілуі аса маңызды, сондықтан ауруды сақтандыруда жеке гигиена тәртіптерін сақтауға, халық арасында гигиеналық дағдылар мен санитарлық мәдениетті сақтауға, сақтандыру және жұқпалылармен күрес шараларын жүргізуде денсаулық сақтау органдарына көмектесуге үлкен маңыз беріледі.

Ауру ошағында азық-түлік тағамдарының сақталуына, тамақтандыру және сумен жабдықтау нысандарының санитарлық күйіне, азық-түліктің, дайын тағамның сақталуы мен тасымалдануына, суды пайдалануға, сондай-ақ дезинфекциялық шаралардың толық жүргізілуіне ерекше санитарлық-гигиеналық бақылау қамтамасыз етіледі.

Жұқпалылық тізгінінің үшінші буынына халықтың бейімділігіне бағытталған сақтандыру шаралары жұқпалы ауруларға қарсы жасанды иммунитет жасау болып табылады. Ауру – тудырғаш микроб әсеріне организмнің бейімделмеуі иммунитет деп аталады. Олар туа біткен (табиғи) және келе біткен (жасанды) иммунитет болып бөлінеді.

Туа біткен иммунитетке адамның тумасынан белгілі бір жұқпалы ауруға бой алдырмауы жатады.

Келе біткен иммунитет шалдыққан аурудан кейін (қызылша, табиғи шешек) болмаса егу нәтижесінде (вакциналау) жасалады.

Жұқпалы ауру қоздырғышының түрі әлі анықталмаған және қай аурудың түріне қарсы халыққа егу жүргізу белгісіз жағдайда олардың пайда болуын ауыздықтау мақсатында кешенді препараттар – антибиотиктер қолданылады. Осындай ескертпе емдеу шұғыл сақтандыру деп аталады. Осы мақсат үшін жеке дәрі-дәрмек қобдишасы (АИ-2) пайданылады.

Қоздырғыш түрі анықталған кезде арнайы сақтандыру жүргізіледі. Арнайы сақтандыру құралы ретінде әртүрлі вакцина түрлері пайданылады: өлтірілген, химиялық және тірі вакциналар.

Дезинфекция немесе зарарсыздандыру адамның қоршаған ортасында жұғымтал ауру қоздырғыштарын жоюға бағытталған арнайы шаралар жиыны. Дезинфекцияның жекелеген түрлеріне дезинсекция, яғни жұқпалы ауруды тарататын жәндіктер мен кенелерді жою және дератизация – жұқпалылық тұрғысынан қауіпті кеміргіштерді құрту жатады.

Залалсыздандыру мақсатына байланысты дезинфекция сақтандыру, ағымдық, қорытынды болып бөлінеді.

Сақтандыру дезинфекциясы жалпы қоғамдық орындар (асхана, монша, кір жуу нүктесі, шаштараз, казарма, вокзал, вагон, дәретхана) арқылы жұқпалы аурулардың пайда болу және таралу ықтималдылығын ескерту мақсатында өтеді.

Ағымдық дезинфекция жұқпалы аурудың таралуын ескерту мақсатында өтеді: оны жұқпалы ауруға шалдыққандар жатқан емдеу мекемесінде өткізеді. Залалсыздандыруға сырқаттардан шығатын табиғи бөліністер (тер, дәрет, ірің, сілекей) және олар дерт жұқтырған заттар (ыдыс-аяқ, төсек-орын) жатады.

Ақтық дезинфекцияны жұқпалы дертке шалдыққан адам әкелгеннен кейін, сауыққаннан соң немесе қайтыс болғаннан кейін жүргізіледі. Оның мақсаты ауру ұстаған заттарды, жиһазды, төсек-кешекті, жатқан бөлмесін жұқпалы ауру қоздырғыштарынан толық босату болып табылады.

Дезинфекцияға тән көрсеткіштерге байланысты залалсыздан-дырудың, механикалық, физикалық және химиялық әдістерін қолданады.

Механикалық әдіске бөлме мен орналасқан дүниені ылғалдап тазарту, киім-кешек пен төсек-орынды қағу, шаң сорғыш көмегімен, әкету арқылы бөлмені шаңнан тазарту жатады.

Физикалық әдіс пен құралдар дезинфекцияның қарапайым және ең оңай тәсіл болып табылады. Олардың санатына күн сәулесі мен ультракүлгін сәулесімен емделу, қоқыс пен құндылығы жоқ заттарды өрттеу, ыстық су бүрку жатады.

Зақымдалған төсек-орын мен киім-кешекті қолмен дезинфекциялаушы аппаратура арқылы қолданылатын физикалық және химиялық құралдар көмегімен сенімді дезинфекцияны немесе дезинсекцияны әрдайым қамсыздандыру мүмкін емес. Сондықтан осы заттарға дезинфекция мен дезинсекция арнайы дезинфекция камерасына өткізіледі.

Дезинфекция (дезинсекция) дезинфекциялық камераға ыстық ауа немесе қатты қайнаған ыстық су буын жіберу арқылы жүргізіледі.

Микроб клеткасына жойқын әсер ететін химиялық заттар қатарынан мына дезинфекциялаушы заттар қолданылады: хлор әгі, хлорамин, кальций гипохлоритының үштен екі негіздегі тұзы (КГ ДТС), сутегі, тотығы, формальдегид, қара карбол қышқылы, лизол, сілтілер.

Хлор әгі - өткір хлор иісті ақ ұнтақ. Сапасы жоғары препаратты кемінде 25 пайыз активті хлор болады, ал оның мөлшері 16 пайыз кем болса дезинфекциялау үшін жарамсыз.

Хлорлы әк суды, ыдысты, ғимаратты, дәретхананы, аурулар бөліністерін залалсыздандыру үшін 0,2-0,5 пайыз, 2-3 пайыз, 5-10 пайыз су ерітіндісі және құрғақ түрінде қолданылады.

10 пайыз ертіндіні даярлау үшін 10 л суға 1 кг хлорлы әк, ал 20 пайыз ертіндіні даярлау үшін 10 л суға 2 кг хлорлы әк қосып, барлық түйіршіктерді мұқият араластырады.

Тазартылған ерітіндіні 24 сағат бойы 10 пайыз ерітіндіні тұндырып даярлайды. Тазартылған ерітіндіні тұнбадан құйып алып, одан қажетті мөлшердегі жұмыс ертіндісін даярлайды. Әлсіз тазартылған 0,2-1 пайыз ерітіндіні емдеу мекемесіндегі бөлмелер мен палаталарды, асханаларды, моншаларды, санитарлық көлікті, канализация топтары мен дәретханаларды (1-3 пайыз) дезинфекциялау үшін пайдаланады.

Құрғақ хлор әгін препараттың 1/5 көлеміне қоса отырып аурудан бөлінетін зиянды заттарды (қақырық) зарарсыздандыру үшін қолданылады.

Хлорлы әкпен дезинфекция жүргізген кезде ерітіндінің төсек-орын мен киім-кешекке түспеуін қадағалау қажет. Үй-жайға хлорлы әкпен дезинфекция жүргізгеннен кейін 1-2 сағат бойы желдетеді.

Хлорамин – құрамында 25 пайызға дейін активті хлор бар, суда жақсы еритін ақ кристалды ұнтақ, хлорлы әк ерітіндісінен хлорамин ерітіндісінің ерекшелігі 10-15 тәулік бойында сақтау кезінде тұрақты және шағын мөлшерде (0,5 пайыз) матаны зақымдамайды.

0,2 пайыз, 1 пайыз мөлшердегі хлорамин ерітіндісімен тамшылық және ішек-қарын жұқпалысын дезинфекциялау, төсек жаймасын, асханалық ыдыстарды шаю үшін қолданады.

Формальдегид – кілегейлі қабықтарды тітіркендіретін өткір иісті газ, формальдегидтың судағы 40 пайызы ерітіндісі формалин деп аталады. Оны тері және былғары бұйымдарын зарарсындандыру үшін дезинфекция камерасынада пайдаланады.

Сутегі тотығы – иіссіз және түссіз газ. 30 пайызға дейін сутегі тотығы бар концентратты-пергидролді шығарады. Пергидролді аса сақтықпен пайдалану дұрыс. Препараттың тері мен кілегейлі қабыққа түсуі күйік туғызады. Коррозияға сезімтал аппаратурасы бар жабық немесе желдетілуі қиын ғимаратты дезинфекциялау үшін сутегі тотығының 3-6 пайызы ерітіндісін қолданады.

Сутегі тотығының 3 пайызы ерітіндісін даярлау үшін 8,6 л суға 104 кг пергидролді қосады.

Лизол – калийлік сабынды (жасыл) крезолдардың 47-50 пайызды ерітіндісі. Бұл фенолдық иісі бар қызыл-қоңырқай көбіктенгіш сұйық, суда жақсы ериді. Лизолді 3-5 пайыз ерітінді түрінде оба, тамшылық және ішек-қарын жұқпалысы кезінде теріні, кіші дәретті, қақырықты зарарсыздандыру, төсек жаймасын шаю үшін қолданады.

КГ-ДТС – хлордікі сияқты иісі бар, ақ кристалды ұнтақ. Құрамында 56 пайыз активті хлор бар, суда жақсы ериді және ұзақ сақталады.

КГ-ДТС құрамында хлоры бар өзге де препараттармен бірдей жағдайларда қолданылады.

Сода – көмірнатрийлі тұз, ақ кристалды ұнтақ тамақ үстелдері мен ыдыс-аяқты зарарсыздандыру үшін 0,5-1 пайыз ыстық ерітінді ретінде қолданылады. Қайнатылған 0,5-2 пайыз ерітіндісін аспаптарды қыздырып, тазарту үшін пайдаланады.

Ылғалды дезинфекцияны арнайы аппараттың және шлангылы гидропульттың көмегімен өткізеді.

Дезинсекция жұқпалы ауруларды таратуға қатысатын (бит, бүрге, шыбын-шіркей және тағы басқа) адамдардың мазасын алатын (қандала, әртүрлі массалар) немесе мүлік пен азық-түлікті бүлдіретін (көйлек күйесі, қамба зиянкестері) жәндіктерді жоюды білдіреді.

Дезинсекциялық шаралар сақтандыру және жою шаралары болып бөлінеді.

Сақтандыру шараларына тұрғын үй мен қосалқы шаруашылықты тазалықта ұстау, есік пен терезені жарықтандыру, ұсақ суатпен арықты тазалау, тор мен жабысқақ қағазды (шыбын-шіркей үшін) пайдалану жатады.

Жою шаралары физикалық және химиялық құралдармен өткізіледі.

Дезинсекция физикалық құралдарынан от, ыстық су, су буы және ыстық ауа қолданылады.

Дезинсекцияның химиялық әдістері инсектицидтер деп аталатын улар, оның ішінде гексахлоран, карбофос, метилоцетофос, хлорофос, пиретрум және тағы басқа қолдануға негізделген.

Дератизация ретінде аса қауіпті жұқпалы ауруларды тарататын кеміргіштермен күрес шаралары аталады.

Кеміргіштермен күресте сақтандыру және жою шаралары жүргізіледі.

Сақтандыру шаралары кәсіпорын, емдеу мекемелері аумағын қоқыс пен шөп-шаламнан тазалау, қоқыс тастағыш пен жуынды төгетін шұңқырды дұрыс орналастыру, оларды ұдайы тазалау. Азық-түлікті сақтау тәртібін қатаң сақтау, сөрелерді қорғау икемдегіштермен жабдықтау болып табылады.

Бұл шаралардың мақсаты – кеміргіштерді жем-шөптен айыру, ұрықтану мекенін құрту, олардың азық-түлікке барар жолын кесу.

Кеміргіштерді жою үшін механикалық әдіс қолданылады. Бұл орайда әртүрлі алдама қақпандар, тұзақтар қолданылады.

Кеміргіштерді жоюда химиялық әдістің маңызы зор. Ол үшін алдама қоспалар тастайды және іннің төңірегіне ұнтақ тәріздес у шашады. Дератизация үшін химиялық құралдардан мырыш фосфиді, егеуқұйрықты өлтіретін у, зоокумарин, ратиндан пайдаланылады.