Студопедия — ТАРАУ. СЕМИНАР САБАҚТАРЫНЫҢ ЖОСПАРЫ
Студопедия Главная Случайная страница Обратная связь

Разделы: Автомобили Астрономия Биология География Дом и сад Другие языки Другое Информатика История Культура Литература Логика Математика Медицина Металлургия Механика Образование Охрана труда Педагогика Политика Право Психология Религия Риторика Социология Спорт Строительство Технология Туризм Физика Философия Финансы Химия Черчение Экология Экономика Электроника

ТАРАУ. СЕМИНАР САБАҚТАРЫНЫҢ ЖОСПАРЫ


⇐ Предыдущая10111213141516171819Следующая ⇒




Тақырып 1. «Грамматика және оның салалары. Зерттелу жайы»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге грамматиканың морфология және синтаксис саласына бөлінетінін түсіндіре отырып, «Морфология» пәнінің зерттеу объектісін меңгерту. Зерттелу жағдайымен таныстыру.

Сауалнама:

1. Грамматика және оның салалары

2. Морфология және синтаксистің зерттеу объектісі

3. Тілдің грамматикалық құрылысы туралы түсінік

4. Морфологияның зерттелу жайы

Тапсырмалар:

  1. Грамматиканың зерттеу объектісін анықтау
  2. Синтаксис пен морфологияның бір-бірімен байланыстылығын көрсету
  3. Тілдің грамматикалық құрылысы туралы түсінік беру
  4. Морфологияның зерттелу тарихына шолу жасау

Негізгі әдебиеттер:

1. Қазақ грамматикасы. – Астана. 2002ж.

2. Қордабаев Т. Қазақ тілі білімінің қалыптасу, даму жолдары.- А. 1995ж.

3. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Морфология, -А. 1991ж.

4. Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. Алматы, - 1992ж.

 

Тақырып 2. «Негізгі грамматикалық ұғымдар»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге грамматикалық мағына, грамматикалық форма, грамматикалық категорияны меңгерту.

Сауалнама:

1. Негізгі грамматикалық ұғымдар туралы түсінік

  1. Грамматикалық мағына және оның түрлері
  2. Грамматикалық мағынаның берілу жолдары мен тәсілдері
  3. Грамматикалық форма
  4. Грамматикалық категория

Тапсырмалар:

1.Грамматикалық мағына, түрлері, тілде олардың берілу тәсілдерін анықтау. Ол туралы ғалымдар пікірі қандай?

2.Грамматикалық мағына мен грамматикалық форма, олардың бір-бірімен байланыстылығын ашу

3. Нольдік форманың қазақ тіліндегі сипатын анықтау

4. Грамматикалық категория ұғымына сипаттама беру

Негізгі әдебиеттер:

  1. Аханов К. Грамматикалық теорияның негіздері,- А. 1972ж.
  2. Аханов К. Тіл білімінің негіздері,- А.1973ж.
  3. Қазақ грамматикасы. – Астана. 2002ж.
  4. Исаев С. Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар.- А. 1992ж.
  5. Қордабаев Т. Қазақ тілі білімінің қалыптасу, даму жолдары.- А. 1995ж.
  6. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Морфология, -А. 1991ж.

Қосымша әдебиеттер:

  1. Ысқақов А. Сөздің грамматикалық жағынан даму мәселелері. «Қазақстан мектебі» журналы, 1962. №7
  2. Оралбаева Н. Сөздерді қосымшасыз қолданудың сыры. Кітап: Сөз өнері.- А.,1978ж. 21-28бб.

 

Тақырып 3. «Сөз таптары, олардың таптастырылу принциптері»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге сөзді топтастыру принциптерін (лексика-семантикалық, грамматикалық) меңгерту. Атауыш сөз, көмекші сөз, одағай сөздердің бір-бірінен айырмашылығын айыра білуге үйрету.

Сауалнама:

  1. Сөздерді таптастырудың негізгі принциптері, ол принциптердің мәні мен сипаты
  2. Сөз таптарының шығуы мен дамуы
  3. Қазақ тіліндегі сөз таптары

Тапсырмалар:

  1. Сөздерді таптастырудың негізгі принциптеріне сипаттама беру
  2. Сөз таптарының шығуы мен даму тарихына шолу жасау
  3. Бейтарап сөздер туралы түсінік беру

Негізгі әдебиеттер:

  1. Аханов К. Тіл білімнің негіздері. Алматы,- 1973ж
  2. Қазақ грамматикасы. Астана,- 2002 ж.
  3. Төлеуов О. Сөз таптары. Алматы,- 1982 ж.
  4. Қордабаев Т. Қазақ тілі білімінің қалыптасу, даму жолдары. Алматы -1993ж.
  5. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Алматы,- 1991 ж.
  6. Хасанов С., Әбдіғалиева Т. Кестелі грамматика. Алматы, -1996 ж.

Қосымша әдебиеттер:

  1. Қордабаев Т. Сөздерді топқа бөлу тарихынан (мақала)/Қазақстан мектебі, 1985,№7
  2. Томанов М. Қазақ тілінің тарихи грамматикасы. АЛматы, - 1988ж.

 

Тақырып 4. «Зат есім, оның лексика – грамматикалық топтары»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге зат есім туралы түсінік бере отырып, оның өзіндік лексика-грамматикалық ерекшеліктерін меңгерту, мағыналық топтары туралы мағұлмат беру.

Сауалнама:

  1. Зат есімнің анықтамасы
  2. Зат есімнің лексико-семантикалық, грамматикалық топтары
  3. Зат есімнің синтаксистік қызметі
  4. Көмекші есімдер

Тапсырмалар:

1. Зат есімнің өзіне тән белгілеріне сипаттама беру

2. Зат есімнің лексико-семантикалық, грамматикалық топтарын анықтау

3. Зат есімнің морфологиялық сипатын ашу

4. Зат есімнің синтаксистік қызметін сөйлемдермен дәлелдеу

5. Көмекші есімдер, олардың зат есім шеңберінде қолданылу ерекшелігіне тоқталу

Негізгі әдебиеттер:

1. Ысқақов А.. Қазіргі қазақ тілі, Алматы,- 1991 ж.

2. Қазақ грамматикасы. Астана,- 2002 ж.

3. Исаев С. Қазіргі қазақ тілінің кейбір мәселелері, Алматы, -1997 ж.

4. Хасанов С., Әбдіғалиева.Т.,... Кестелі грамматика Алматы,- 1996 ж.

5. Жанұзақов.Т. Қазақ тіліндегі жалқы есімдер, Алматы 1965 жыл.

6. Мергенбаев. Е. Қазіргі қазақ тіліндегі сөзөзгерім жүйесі, Алматы,- 1994 жыл.

Қосымша әдебиеттер:

1. Нұрғалиев М. Көптік жалғау туралы. Алматы,- 1973ж.

2. Мұсабекова Ф. Қазақ тіліндегі септік жалғауының берілетін мағыналары. Труды научной конференции, посвященном 40-летию КазПИ им. Абая, Алматы,-1968

Тақырып 5. «Зат есімнің түрленуі»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге зат есімнің көптік, тәуелдік, септік, жіктік жалғаулары туралы түсінік беру, олардың қызметін, мағыналық ерекшелігін меңгерту.

Сауалнама:

  1. Зат есімнің көпше түрі
  2. Зат есімнің жіктелуі
  3. Зат есімнің тәуелденуі
  4. Зат есімнің септелуі

Тапсырмалар:

  1. Зат есімнің көптік категориясы, оның жасалу жолдарын анықтау
  2. Зат есімнің жіктелу ерекшелігіне сипаттама беру
  3. Зат есімнің тәуелдік категориясы, тәуелдік мағынаның берілу жолын анықтау
  4. Септік жалғауларының мағыналары мен қызметіне сипаттама беру

Негізгі әдебиеттер:

1. Ысқақов А.. Қазіргі қазақ тілі, Алматы,- 1991 ж.

2. Қазақ грамматикасы. Астана,- 2002 ж.

3. Хасанов С., Әбдіғалиева.Т...., Кестелі грамматика Алматы 1996 ж.

4. Мергенбаев. Е. Қазақ тіліндегі сөзөзгерім жүйесі, Алматы 1994 ж.

5. Томанов М. Қазақ тілінің тарихи грамматикасы. Алматы,- 1988ж.

Қосымша әдебиеттер:

1. Нұрғалиев М. Көптік жалғау туралы. Алматы,- 1973ж.

2. Мұсабекова Ф. Қазақ тіліндегі септік жалғауының берілетін мағыналары. Труды научной конференции, посвященном 40-летию КазПИ им. Абая, Алматы,-1968

Тақырып 6. «Сын есім, оның лексика – грамматикалық сипаты»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге сын есім туралы түсінік бере отырып, оның өзіндік лексика-грамматикалық ерекшеліктерін меңгерту, мағыналық топтары, шырай категориясы туралы мағұлмат беру.

Сауалнама:

5. Сын есім, оның анықтамасы.

6. Сын есімнің өзге сөз таптарынан лексика-грамматикалық ерекшелігі.

7. Сын есімнің түрлері

8. Сын есімнің шырайлары.

9. Сын есімнің синтаксистік қызметі.

Тапсырмалар:

  1. Сын есімнің өзге сөз таптарынан лексика-грамматикалық ерекшелігін айқындау
  2. Сапалық, қатыстық сын есімдерге сипаттама беру
  3. Шырай категориясының өзіндік мағынасы, ол мағынаны білдіретін көрсеткіштер туралы түсінік беру
  4. Сын есімнің синтаксистік қызметін анықтау

Негізгі әдебиеттер:

  1. Ысқақов А.Қазіргі қазақ тілі.Алматы,- 1991 ж.
  2. Қазақ грамматикасы. Астана,- 2002ж.
  3. Шакенов Ж. Қазіргі қазақ тіліндегі сын есім категориясы. Алматы,- 1961ж.
  4. Мұсабаев Ғ. Қазақ тіліндегі сын есімнің шырайлары.- Алматы, -1951ж.

Қосымша әдебиеттер:

  1. Томанов М. Қазақ тілінің тарихи грамматикасы. АЛматы, - 1988ж.
  2. Қазіргі қазақ тілінің сөзжасам жүйесі. Алматы, - 1989ж.

 

Тақырып 7. «Сан есім, оның лексика – грамматикалық сипаты»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге сан есім туралы түсінік бере отырып, оның өзіндік лексика-грамматикалық ерекшеліктерін меңгерту, мағыналық топтары туралы мағұлмат беру.

Сауалнама:

  1. Сан есімнің лексика-грамматикалық ерекшелігі.
  2. Сан есімдердің түрлері.
  3. Сан есімдердің түрленуі.
  4. Синтаксистік қызметі.

Тапсырмалар:

1. Сан есімнің өзіндік лексика-грамматикалық ерекшелігін айқындау.

2. Сан есімнің мағыналық топтары, олардың әрқайсысының бір-бірінен мағыналық ерекшелігін көрсету

3. Сан есімнің құрылымдық сипатын анықтау

4. Сан есімнің синтаксистік қызметіне сипаттама беру

Негізгі әдебиеттер:

  1. Қазақ грамматикасы. Астана, -2002ж.
  2. ХасеновА. Қазіргі қазақ тіліндегі сан есімдер. Алматы,- 1957ж.
  3. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Алматы -1991 ж.

Қосымша әдебиеттер:

  1. Оралбаева Н. Сан есімнің сөзжасам жүйесі. Алматы, -1998ж.

 

Тақырып 8. «Есімдік, оның лексика – грамматикалық сипаты»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге есімдік туралы түсінік бере отырып, оның өзіндік лексика-грамматикалық ерекшеліктерін меңгерту, мағыналық топтары туралы мағұлмат беру.

Сауалнама:

1.Есімдіктің лексика-грамматикалық ерекшелігі

2.Есімдіктің мағыналық түрлері.

3 Есімдіктің түрлену ерекшелігі.

Тапсырмалар:

1. Есімдіктің өзіндік лексика-грамматикалық ерекшелігін айқындау.

  1. Есімдіктің мағыналық топтары, олардың әрқайсысының бір-бірінен мағыналық ерекшелігін көрсету
  2. Есімдіктің құрылымдық сипатын анықтау
  3. Есімдіктің түрлену ерекшелігін айқындау
  4. Есімдіктің синтаксистік қызметіне сипаттама беру

Негізгі әдебиеттер:

1. Қазақ грамматикасы. Астана, -2002ж.

2. Ибатов. Қазақ тіліндегі есімдіктер. Алматы,- 1961ж.

3. Ибатов А. Қазақ тіліндегі есімдіктер тарихынан. Алматы,- 1966ж.

4. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Алматы 1991 ж.

 

Тақырып 9. «Етістік, оның лексика – грамматикалық сипаты»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге етістік туралы түсінік бере отырып, оның өзіндік лексика-грамматикалық ерекшеліктерін меңгерту.

Сауалнама:

  1. Етістік, оның өзге сөз таптарынан лексика-грамматикалық ерекшелігі.
  2. Етістіктің лексика-семантикалық топтары.
  3. Етістіктің морфологиялық сипаты және жасалу жолдары
  4. Салт-сабақты етістіктер
  5. Болымды-болымсыз етістіктер.

Тапсырмалар:

  1. Етістіктің өзге сөз таптарынан лексика-грамматикалық ерекшелігін айқындау
  2. Етістіктің семантикалық топтарына сипаттама беру
  3. Негізгі түбір, туынды түбір етістіктер және күрделі етістіктерге талдау жасау
  4. Салт-сабақты етістіктердің бір-бірінен айырмашылығын көрсету
  5. Болымсыздық етістіктің жасалу жолын анықтау

Негізгі әдебиеттер:

1. Маманов И.. Қазіргі қазақ тілі.Етістік. Алматы,-1967ж.

2. Қазақ грамматикасы. Астана,- 2002ж.

3. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Аматы,- 1991 ж.

4. Оралбаева Н. Қазақ тіліндегі етістіктің категориялары. Алматы, - 1980ж.

5. Қасымова Б. Қазақ тіліндегі күрделі етістіктер. Алматы,- 1997ж.

6. Қазіргі қазақ тілінің сөзжасам жүйесі. Алматы, - 1989ж.

Қосымша әдебиеттер:

  1. Әбдіғалиева Т. Қазіргі қазақ тіліндегі болымдылық, болымсыздық категориясы. Алматы, - 1998ж.
  2. Оразов М. Қазақ тіліндегі қалып етістіктері.Алматы, - 1980ж.

Тақырып 10. «Етістіктің көсемше және есімше категориялары»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге етістіктің көсемше және есімше категориялары туралы түсінік бере отырып, олардың сөз түрлендіруші жұрнақтарын меңгерту. Бір-бірінен айырым белгілерін түсіндіру.

Сауалнама:

1. Көсемше және оның жасалу жолдары.

2. Есімше, оның жасалу жолдары.

3. Есімшенің етіктікке және есімдерге жақындастыратын белгілері

4.Есімшенің көсемшеден айырым белгілері.

Тапсырмалар:

  1. Көсемше, оның мағынасы мен жасалуына сипаттама беру
  2. Есімше, оның мағынасы мен жасалуына сипаттама беру
  3. Есімшенің есімдерге және етістіктерге тән белгілерін анықтау
  4. Есімшенің көсемшеден айырым белгілерн айқындау

Негізгі әдебиеттер:

1. Маманов И. Қазіргі қазақ тілі.Етістік. Алматы,-1967ж.

2. Қазақ грамматикасы. Астана,- 2002ж.

3. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Алматы,- 1991 ж.

4. Ерғалиев Т. Қазақ тілінің есімше категориясы. Алматы, -1958ж.

5. Сауранбаев Н. Деепричастие в современном казахском языке. Алматы,-1940г.

Қосымша әдебиеттер:

  1. Жұмағұлова О. Көсемшенің қызметтері туралы.Жинақ. Алматы,- 1998ж. 23-25бб.

 

Тақырып 11. «Рай категориясы»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге етістіктің рай категориялары туралы түсінік бере отырып, оның түрлерін меңгерту.

Сауалнама:

  1. Етістіктің рай категориясы
  2. Рай түрлері

Тапсырмалар:

  1. Рай - мазмұн жағынан да, форма жағынан да грамматикалық категория екенін дәлеледеу.
  2. Рай түрлері, олардың әрқайсысының өзіндік (ашық рай, қалау рай, бұйрық рай, шартты рай) ерекшелігіне сипаттама беру.

Негізгі әдебиеттер:

1. Маманов И. Қазіргі қазақ тілі.Етістік. Алматы,-1967ж.

2. Қазақ грамматикасы. Астана,- 2002ж.

3. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Алматы,- 1991 ж.

4. Омарбеков С. Қалау рай және кейбір түрлері жөнінде. ҚазССРҒА-ның хабарлары, филология және өнертану сериясы, 1960,1 шығуы.

 

Тақырып 12. «Шақ категориясы»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге етістіктің шақ категориялары туралы түсінік бере отырып, оның түрлерін, жасалуын меңгерту.

Сауалнама:

  1. Етістіктің шақ категориясы
  2. Шақ түрлері және оның атаулары жөніндегі қазақ тіл біліміндегі ғалымдар пікірлері

Тапсырмалар:

  1. Шақ категориясы етістікті өзге сөз таптарынан ерекшелендіретін негізгі грамматикалық категория екендігін айқындау
  2. Шақ түрлері (осы шақ, өткен шақ, келер шақ), олардың мағынасы, сол мағынаны білдіретін амал-тәсілдерге сипаттама беру

Негізгі әдебиеттер:

1. Маманов И. Қазіргі қазақ тілі.Етістік. Алматы,-1967ж.

2. Қазақ грамматикасы. Астана,- 2002ж.

3. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Алматы,- 1991 ж.

4. Қордабаев Т. Қазіргі қазақ тіліндегі етістіктің шақ категориясы. Алматы,- 1953ж.

Қосымша әдебиеттер:

1. Омарова А. Осы шақтың Ж.Жұбановқа дейінгі грамматикалалардағы көрінісі// Проф. Н.Оралбаева және қазақ тіл білімінің мәселелері. Алматы, - 1998ж. 48-51бб.

 

Тақырып 13. «Үстеу, оның лексика-грамматикалық сипаты»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге үстеу туралы түсінік бере отырып, оның өзіндік лексика-грамматикалық ерекшеліктерін меңгерту, мағыналық топтары туралы мағұлмат беру.

Сауалнама:

1.Үстеудің лексика-грамматикалық ерекшелігі

2.Үстеудің мағыналық түрлері.

3. Үстеудің синтаксистік қызметі

Тапсырмалар:

  1. Үстеудің өзіндік лексика-грамматикалық ерекшелігін айқындау.
  2. Үстеудің мағыналық топтары, олардың әрқайсысының бір-бірінен мағыналық ерекшелігін көрсету
  3. Үстеудің құрылымдық сипатын анықтау
  4. Үстеудің синтаксистік қызметіне сипаттама беру

Негізгі әдебиеттер:

1.Искаков А. Наречие в казахском языке. Алма-Ата, -1960г.

2. Қазақ грамматикасы. Астана,- 2002ж.

3. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Алматы,- 1991 ж.

Қосымша әдебиеттер:

1.Қазіргі қазақ тілінің сөзжасам жүйесі.Алматы, - 1989ж.

 

Тақырып 14. «Еліктеу сөздердің лексика-грамматикалық сипаты»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге еліктеу сөздер туралы түсінік бере отырып, оның өзіндік лексика-грамматикалық ерекшеліктерін меңгерту, мағыналық топтары туралы мағұлмат беру.

Сауалнама:

  1. Еліктеу сөздердің лексика-грамматикалық ерекшелігі
  2. Еліктеу сөздердің мағыналық түрлері.
  3. Еліктеу сөздердің фонетика-морфологиялық сипаты
  4. Еліктеу сөздердің синтаксистік қызметі

Тапсырмалар:

  1. Еліктеу сөздердің өзіндік лексика-грамматикалық ерекшелігін айқындау.
  2. Еліктеу сөздердің мағыналық түрлері, олардың бір-бірінен мағыналық ерекшелігін көрсету
  3. Еліктеу сөздердің дыбыстық құрамы мен буын жігін және құрылымдық сипатын анықтау
  4. Еліктеу сөздердің синтаксистік қызметіне сипаттама беру

Негізгі әдебиеттер:

1. Сарыбаев Ш. Еліктеуіш сөздер. Алматы, - 1982ж.

2. Қазақ грамматикасы. Астана,- 2002ж.

3. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Алматы,- 1991 ж.

4. Катембаева Б. Подражательные слова в казахском языке. АКД.Алма-Ата, 1965г.

Қосымша әдебиеттер:

1. Катембаева Б. Еліктеуіш сөздерді оқыту. Алматы, - 1973ж.

 

Тақырып 15. «Шылау және оның түрлері»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге шылау сөздер туралы түсінік бере отырып, оның өзіндік лексика-грамматикалық ерекшеліктерін меңгерту, түрлерін түсіндіру.

Сауалнама:

  1. Шылаулардың лексика-семантикалық сипаты
  2. Шылаулардың түрлері, олардың қызметі

Тапсырмалар:

  1. Шылаулардың лексика-семантикалық сипатын анықтау
  2. Шылаулардың түрлері, олардың қызметі мен өз ішіндегі түрлерін ажырату

Негізгі әдебиеттер:

1. Әміров Р.Қазақ тіліндегі жалғаулықтар. Алматы, - 1959ж.

2. Қазақ грамматикасы. Астана,- 2002ж.

3. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Алматы,- 1991 ж.

4. Кенжебаева Ф. Шылау сөздер. «Қазақстан мектебі» 1962ж.№9.

 

Тақырып 16. «Одағай, оның түрлері»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге одағайлар туралы түсінік бере отырып, оның өзіндік лексика-грамматикалық ерекшеліктерін меңгерту, мағыналық түрлерін түсіндіру.

Сауалнама:

  1. Одағай, оның сөз табы ретіндегі ерекшелігі
  2. Одағайдың мағыналық түрлері
  3. Одағайдың синтаксистік қызметі

Тапсырмалар:

  1. Одағайдың өзіндік лексика-грамматикалық ерекшелігін айқындау
  2. Одағайдың мағыналық түрлері, олардың бір-бірінен мағыналық ерекшелігін көрсету
  3. Одағайдың синтаксистік қызметіне сипаттама беру

Негізгі әдебиеттер:

1. Сарыбаев Ш. Междометия в казахском языке. Алматы, - 1959г.

2. Қазақ грамматикасы. Астана,- 2002ж.

3. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Алматы,- 1991 ж.

4. Ыбыраев С. Бір фонемалы одағайлардың мағынасы мен интонациясы// «Қазақстан мектебі», 1984ж. №8.

 

5-ТАРАУ. ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН ОРЫНДЫЛАТЫН СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСЫ (СОӨЖ)

Тақырып 1. «Грамматика және оның салалары. Зерттелу жайы»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге грамматиканың морфология және синтаксис саласына бөлінетінін түсіндіре отырып, «Морфология» пәнінің зерттеу объектісін меңгерту. Зерттелу жағдайымен таныстыру.

Тапсырма:

1. Морфология және синтаксистің зерттеу объектілеріне сипаттама беріңіз

2. Тілдің грамматикалық құрылысын мысалдармен талдап көрсетіңіз.

Жаттығу жұмыстары:

1. Сөйлемдердi көшiрiп жазып, түбiр сөздердiң түрлерiн табыңыз. Олардың қандай түбiрлер екенiн дәлелдеңiз.

Солдаттар қайта бұрылып бет қарай алмай, тегiс жаяу-жалпы күйiнде жосып бердi. Жерге түсiп бусанған шық белуардан келiп, жүрген адам белшесiнен шеттiз айдын көлдi кешiп келе жатқандай. Ашық айдында ұйқы жоқ, тұтқындар ерте ояған.

2. Сөйлемдерге морфологиялық талдау жасаңыз.

Екiншi аяқты орталап, жерге қойғанда барып, Күлән тiл қатты. Жанбасқұдықтың салпысына түсе бергенде ойпатта қарауытқан мал көрiндi.Үйме-жүйме әйелдер. Жұрт мәре-сәре, у-шу. Сақал-мґртын қырған, жасы отыздың iшiнде шамалы қара торы жiгiт, еңгезердей, ұзын бойлы, жауырынды, қасында шыбыртқа қамшысы бар, көк аттың үстiнде тiп-тiк қаққан қазықша отырып келедi.

Әдістемелік нұсқаулар: Грамматиканың зерттеу объектісі тілдің грамматикалық құрылысы болып табылады.Грамматикалық құрылыссыз ешбір тіл болмайды.

Грамматика сөздің сөйлемде қолданылу заңдылығын зерттейтін ілім болғандықтан, ол алдымен сөздің сөйлемде қандай тұлғада қалай қолданылатынын және олардың сөйлемді қалай құрастыратыны, яғни сөйлемнің қыр-сырын зерттейді. Осымен байланысты грамматиканың морфология және синтаксис деген екі саласы бар.

Морфология сөз, оның сөйлемде қолданылғанда, ойдың байланысына қарай бір – бірімен түрлі тұлғада байланысқа түседі. Сөздердің бір-бірімен байланысы үшін сөз тұлғаларын құбылтатын, тілдің қалыптасқан амал – тәсілдерін грамматиканың морфология саласы зерттейді.

Синтаксис сөздердің бір-бірімен тіркесу заңдылығын, сөз тіркестерінен сөйлемнің құралу заңдылықтарын зерттейтін ғылым.

Өткізілу нысаны: Коллоквиум

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Қазақ грамматикасы. – Астана. 2002ж.

2. Қордабаев Т. Қазақ тілі білімінің қалыптасу, даму жолдары.- А. 1995ж.

3. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Морфология, -А. 1991ж.

4. Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. Алматы, - 1992ж.

 

 

Тақырып 2. «Негізгі грамматикалық ұғымдар»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге грамматикалық мағына, грамматикалық форма, грамматикалық категорияны меңгерту.

Тапсырмалар:

1) Негiзгi грамматикалық ұғымдардың өзiндiк белгiлерiн, бiр-бiрiне қатысын сипаттаңыз.

2) Грамматикалық мағыналарды жеткiзудiң жолдарын мысалдармен түсiндiрiңiз.

Жаттығу жұмыстары:

1. Берiлген сөйлемдерден жақтық, шақтық мағыналарды бiлдiрiп тұрған грамматикалық нұсқаларды тауып, олардың қатысты категорияларын атаңыз.

Үй iшiмен Әбдiрахман тегiс амандасты. От ауызды қартпен болыстар айтыса алмады. Өзi ешкiмге қосылмайды, ешкiммен сөйлеспейдi, тамақты қақшиып қарақан баса ғана iшiп отыратын. Досының еңбегiне Хасен өте қуанып қалды. Бiр ақсақалдың айтқан әңгiмесiне сенер-сенбесiмдi бiлмей жүретiнмiн.

2. –шы, -шi жұрнағының лексикалық мағына, грамматикалық мағына бiлдiруiне мысалдар келтiрiңiз (3-тен).

Әдістемелік нұсқауар: Басты грамматикалық ұғымдарға грамматикалық мағына оның берілу тәсілінің бір түрі грамматикалық форма және осы екеуінің жүйелі жиынтығын құрайтын грамматикалық категория дегендер енеді. Грамматикалық мағына - сөздің тым жалпы мағынасы, сол сөздің әр түрлі тұлғалар арқылы түрленуінің нәтижесінде немесе басқа сөздермен әр түрлі қарым-қатынасқа түсу салдарынан пайда болады. Грамматикалық форма белгілі топтағы сөздердің қосымшалар, грамматикалық тұлғалар (жалғау, жұрнақ) арқылы белгілі жүйе бойынша түрленуі болып табылады да, сол арқылы әр тұлғаға сай категориялық мағына беріледі.

Грамматикалық категория әрі өзара тендес, мәндес, ыңғайлас, әрі бір-біріне қайшы мәндегі бірнеше грамматикалық мағынадан немесе мағыналар жиынтығынан тұрып, ол грамматикалық мағыналар белгілі тұлғалар жүйелері арқылы беріледі.

Өткізілу нысаны: Дискуссия

Ұсынылатын әдебиеттер:

  1. Аханов К. Грамматикалық теорияның негіздері,- А. 1972ж.
  2. Аханов К. Тіл білімінің негіздері,- А.1973ж.
  3. Қазақ грамматикасы. – Астана. 2002ж.
  4. Исаев С. Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар.- А. 1992ж.
  5. Қордабаев Т. Қазақ тілі білімінің қалыптасу, даму жолдары.- А. 1995ж.
  6. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Морфология, -А. 1991ж.

 

Тақырып 3. «Сөз таптары, олардың таптастырылу принциптері»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге сөзді топтастыру принциптерін (лексика-семантикалық, грамматикалық) меңгерту. Атауыш сөз, көмекші сөз, одағай сөздердің бір-бірінен айырмашылығын айыра білуге үйрету.

Тапсырмалар:

1) Атауыш сөздерге сипаттама беріңіз.

2) Көмекшi сөздердiң түрлерiне, олардың сөз таптарына тiркесуi мен грамматикалық қызметiне сипаттама берiңiз.

Жаттығу жұмыстары:

1. Сөйлемдердi көшiрiп жазып, атауыш сөздерді табыңыз.

Көз көрiмде, анда-санда, ағаш араларында отырған киiз үйлер де көрiнедi. Елден жиған кей әңгiменi Ербаһрамға мен де қосарлап айтып отырдым. Үйге кiрiп ертең қолының тимейтiнiн айтып шықты. Хамит осы орман ағаштарының iшiмен, ескiлеу жолмен жүрiп келедi.

2. Сөйлемдердi көшiрiп жазып, көмекшi сөздердi табыңыз, оларды түрлерiне ажыратыңыз.

Мағаш пен Дәрмен сол жерде Әбдiнi ертiп ап, жорта жөнелiстi. Қамысы қалың, айдыны мол терең көлдiң ортасы әлi қатқан жоқ. Сырт киiмiн Абай өзi шешiп едi. Кенжеғара кештетiп жатса да ерте оянды. Дәмелi деген жесiр әйел қасында жасөспiрiм қызы бар, үйдiң iшiнен ораулы шилер ұстап жүр. Шайдан кейiн Ұлпан Мүсiрептiң алдына бiр құшақ қурай әкелiп салды. Құлаққағыс емес-ау деймiн, шамасы, туралап айттым-ау деймiн.

Әдістемелік нұсқаулар: Қазақ тілінде А. Ысқақов анықтаған сөздерді топтастыру принциптері: лексикалық (семантикалық), грамматикалық (морфологиялық, синтаксистік) деп үш белгі ретінде аталатыны. Бұл үш принциптің ішкі мазмұны.

Қазақ тіліндегі негізгі сөз таптары: зат есім, сын есім, сан есім, есімдік, етістік, үстеу, еліктеу сөздер, шылау, одағай.

Қазақ тілінде А. Ысқақов анықтаған сөздерді топтастыру принциптері: лексикалық (семантикалық), грамматикалық (морфологиялық, синтаксистік) деп үш белгі ретінде аталады.

Қазақ тіліндегі негізгі сөз таптары: зат есім, сын есім, сан есім, есімдік, етістік, үстеу, еліктеу сөздер, шылау, одағай.

Өткізілу нысаны: Реферат

Ұсынылатын әдебиеттер:

  1. Аханов К. Тіл білімінің негіздері. Алматы,- 1973ж
  2. Қазақ грамматикасы. Астана,- 2002 ж.
  3. Төлеуов О. Сөз таптары. Алматы,- 1982 ж.
  4. Қордабаев Т. Қазақ тілі білімінің қалыптасу, даму жолдары. Алматы -1993ж.
  5. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Алматы,- 1991 ж.
  6. Хасанов С., Әбдіғалиева Т. Кестелі грамматика. Алматы, -1996 ж.

Тақырып 4. «Зат есім, оның лексика – грамматикалық топтары»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге зат есім туралы түсінік бере отырып, оның өзіндік лексика-грамматикалық ерекшеліктерін меңгерту, мағыналық топтары туралы мағұлмат беру.

Тапсырмалар:

1) Зат есiмнiң түрлерiне жеке-жеке тоқталып, түсiнiктеме берiңiз.

2) Көркем әдебиеттен құрамында жалқы есiмдерi бар 5-6 сөйлем терiп жазыңыз.

Жаттығу жұмыстары:

1. Сөйлемдердi көшiрiп жазып, нақты және абстрактiлi зат есiмдердi табыңыз.

Көктем шығуы мұң екен, Қабыланның барлық мiнезi, жүрiс-тұрысы, күнделiктi әдетi, төңірек көзқарасы, бәрi-бәрi де өзгерiп сала бердi. Алды адамнан бастап өмiрдегi тiрi мақұлықтың бәрiн белгiлi дәрежеде есейтетiн, ой қосатын, тiптi барлық мiнезiнiң күрт өзгеруiне тiкелей әсер ететiн үлкендi-кiшiлi кездесетiн сол өмiрдiң уақиғалары ғой.

2. Төменде берiлген зат есiмдерден ғаламзат зат есiмдерiн тауып, себебiн түсiндiрiңiз.

Адам, гүл, әншi, би, кiтап, тас, дәрiгер, бала, аспан, жаңбыр, әже, қар, күшiк, ата, әке, ән, найзағай, дәрi, дала, қыз.

Әдістемелік нұсқаулар: Зат есім өмірдегі адамды қоршаған заттардың, заттық ұғымдардың, түрлі құбылыстардың, уақиғалардың атын білдіретін сөз табы. Лексика-грамматикалық ерекшеліктері бар топтарына: адамзат, ғаламзат, жалпы есім, жалқы есім, нақтылы зат есім, абстрактілі зат есім, даралау, жинақтау зат есімдері жатады. Зат есімнің негізгі синтаксистік қызметі оның түрлену жүйесімен байланысты. Дегенмен сөйлемде бастауыш, толықтауыш, анықтауыш болады.

Көмекші есім деп - лексикалық мағынасы бірде бүтіндей сақталып, бірде солғындап, өзге сөздермен тіркесу ерекшеліктеріне қарай, синтаксистік жағынан кейде жеке-дара мүшесінде, кейде күрделі мүшенің құрамындағы дәнекер элемент есебінде қолданылып, морфологиялық жағынан зат есімдерше түрленіп отыратын жәрдемші сөздерді айтамыз.

Көмекші есімдер сан жағынан көп емес: алды, арты, асты, үсті, жаны,қасы, арасы, ортасы, іші, сырты, басы, беті, түбі сияқты сөздер жатады.

Өткізілу нысаны: Коллоквиум

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Ысқақов А.. Қазіргі қазақ тілі, Алматы,- 1991 ж.

2. Қазақ грамматикасы. Астана,- 2002 ж.

3. Исаев С. Қазіргі қазақ тілінің кейбір мәселелері, Алматы, -1997 ж.

4. Хасанов С., Әбдіғалиева.Т...., Кестелі грамматика Алматы,- 1996 ж.

5. Жанұзақов.Т. Қазақ тіліндегі жалқы есімдер, Алматы - 1965 ж.

6. Мергенбаев. Е. Қазіргі қазақ тіліндегі сөзөзгерім жүйесі, Алматы,- 1994 ж.

 

Тақырып 5. «Зат есімнің түрленуі»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге зат есімнің көптік, тәуелдік, септік, жіктік жалғаулары туралы түсінік беру, олардың қызметін, мағыналық ерекшелігін меңгерту.

Тапсырмалар:

1) Зат есiмнiң көптiк категориясының берiлу жолдары мен тәсiлдердiң көрiнiсiне сипаттама беріңіз.

2) Оңаша және ортақ тәуелденудi мысалдармен түсiндiрiңiз.

3) Әрбiр септiк жалғауына тоқталып, зат есiмнiң септелу (екi түрде) үлгiсiн көрсетiңiз.

Жаттығу жұмыстары:

1. Берiлген сөйлемдердi көшiрiп жазып, жекелiк, көптiк категориясы формасындағы сөздердi табыңыз. Олардың берiлу жолдарын түсiндiрiңiз.

Алтайдың Көксу мен Үлбi, Қалбы мен Нарым, Сарымсақты мен Тарбағатай, Күршiм сияқты биiк жоталарының өн бойы тұнып тұрған ағаш. Сарыарқаның бел ортасы болып саналатын Қарағанды, Жезқазған облыстарының жерiнде өзендер мен өзен сағалары көп. Алтай тауларының ұшаң-теңiз байлығы да, сұлу көркi де осы сыңсыған ормандарымен тiкелей байланысты.

2. Берiлген зат есiмдердiң тәуелдiк жалғауы қай жақта (анайы, сыпайы, жекеше, көпше түрде) қолданылып тұрғанын анықтаңыз.

Үйiң, қаламы, алмасы, iнiм, елiмiз, апайың, сумкаларымыз, тамағыңыз, сабағы, мейрамдарың, балалары.

3. Сөйлемдердi көшiрiп жазып, зат есiмдердi табыңыз. Олардың қай септiкте тұрғанын көрсетiңiз.

Абыл шығармаларының ең шоқтығы «Қырымның қырық батыры» атты жыры. Ақын шығармаларында өсиет-өнеге мен ақыл кеңестер де молынан орын алған. Абыл мұралары ел iшiнен әлi де жиналу үстiнде. Жанды жадыратқан жарқын жаз да, мiне, табиғат төрiнен қол бұлғап қоштасып барады.

Әдістемелік нұсқаулар: Зат есімдерді жекеше, көпше деп аталатын екі топқа, екі категорияға айыра көрсетуге негіз боларлық ең басты грамматикалық сыртқы белгі-оларға көптік жалғауының жалғануы. Қазақ тілінде көптік жалғауы - лар,-лер,-дар,-дер,-тар,-тер тәрізді алты түрде фонетикалық вариантта ұшырайды.

Зат есімдер жіктік жалғауын қабылдай алатыны, қабылдай алмайтыны тұрғысынан іштей жақты және жақсыз деген екі күрделі топқа бөлінеді яғни жіктеу қабілеті «адам»деген жалпы ұғымның ішіне кіретін зат есімдер жақтылық категориясына жатады. Мысалы: ұшқыш, балықшы, Оспанов, дәрігер, көрші, қазақ деген секілді адамға қатысты зат есімдерді алатын болсақ, бұлардың кез келгенін жіктеу есімдіктерімен тіркестіріп мен балықшымын, сен ұшқышсың, ол құдаша деген тәрізді I, II, III жақта да айта беруге болады.

Иеленуші үш жақтың біріне белгілі бір заттың меншікті екенін білдіретін грамматикалық категория тәуелдеу категориясы деп аталады.

Сөйлемдегі сөздерді бір-бірімен жалғастырып, септестіріп тұратын қосымшалар септік жалғау деп аталады.

Өткізілу нысаны:Дискуссия

Ұсынылатын әдебиеттер:

7. Ысқақов А.. Қазіргі қазақ тілі, Алматы,- 1991 ж.

8. Қазақ грамматикасы. Астана,- 2002 ж.

9. Исаев С. Қазіргі қазақ тілінің кейбір мәселелері, Алматы, -1997 ж.

10. Хасанов С., Әбдіғалиева.Т...., Кестелі грамматика Алматы,- 1996 ж.

11. Жанұзақов.Т. Қазақ тіліндегі жалқы есімдер, Алматы - 1965 ж.

12. Мергенбаев. Е. Қазіргі қазақ тіліндегі сөзөзгерім жүйесі, Алматы,- 1994 ж.

Тақырып 6. «Сын есім, оның лексика – грамматикалық сипаты»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге сын есім туралы түсінік бер




⇐ Предыдущая10111213141516171819Следующая ⇒


Дата добавления: 2015-08-12; просмотров: 2139. Нарушение авторских прав; Мы поможем в написании вашей работы!

Композиция из абстрактных геометрических фигур Данная композиция состоит из линий, штриховки, абстрактных геометрических форм...

Важнейшие способы обработки и анализа рядов динамики Не во всех случаях эмпирические данные рядов динамики позволяют определить тенденцию изменения явления во времени...

ТЕОРЕТИЧЕСКАЯ МЕХАНИКА Статика является частью теоретической механики, изучающей условия, при ко­торых тело находится под действием заданной системы сил...

Теория усилителей. Схема Основная масса современных аналоговых и аналого-цифровых электронных устройств выполняется на специализированных микросхемах...

Стресс-лимитирующие факторы Поскольку в каждом реализующем факторе общего адаптацион­ного синдрома при бесконтрольном его развитии заложена потенци­альная опасность появления патогенных преобразований...

ТЕОРИЯ ЗАЩИТНЫХ МЕХАНИЗМОВ ЛИЧНОСТИ В современной психологической литературе встречаются различные термины, касающиеся феноменов защиты...

Этические проблемы проведения экспериментов на человеке и животных В настоящее время четко определены новые подходы и требования к биомедицинским исследованиям...

ТЕРМОДИНАМИКА БИОЛОГИЧЕСКИХ СИСТЕМ. 1. Особенности термодинамического метода изучения биологических систем. Основные понятия термодинамики. Термодинамикой называется раздел физики...

Травматическая окклюзия и ее клинические признаки При пародонтите и парадонтозе резистентность тканей пародонта падает...

Подкожное введение сывороток по методу Безредки. С целью предупреждения развития анафилактического шока и других аллергических реак­ций при введении иммунных сывороток используют метод Безредки для определения реакции больного на введение сыворотки...

Studopedia.info - Студопедия - 2014-2024 год . (0.009 сек.) русская версия | украинская версия