WYMIANA SAMOGŁOSEK
W języku polskim tak samo jak w języku ukraińskim często występuje wymiana samogłosek przy tworzeniu nowych wyrazów lub przy odmianie.
Przymiotniki rodzaju żeńskiego liczby mnogiej w języku polskim odmieniają się podobnie do ukraińskich przymiotników rodzaju żeńskiego liczby mnogiej. W MIANOWNIKU liczby mnogiej mają one końcówkę -e tak samo, jak przymiotniki rodzaju nijakiego. RZECZOWNIKI rodzaju żeńskiego liczby mnogiej, w MIANOWNIKU mają końcówki: -y: szkoły; -i, -e,: tablice, noce. Po spółgłoskach k i g zawsze jest końcówka -i. Na przykład: nogi, książki. DOPEŁNIACZ liczby mnogiej ma kilka końcówek: a) większość rzeczowników nie ma końcówek: b) końcówkę -i albo -y przybierają niektóre rzeczowniki: CELOWNIK liczby mnogiej posiada jedyną dla rzeczowników wszystkich rodzajów końcówkę -om. BIERNIK jest równy MIANOWNIKI. W NARZĘDNIKU występuje też jedyna dla trzech rodzajów końcówka -ami. MIEJSCOWNIK ma końcówkę -ach wspólną dla wszystkich rodzajów.
Czas przyszły złożony tworzy się za pomocą czasownika być w czasie przeszłym i podstawowego czasownika w formie czasu przeszłego lub bezokolicznika. Czas przyszły złożony przybiera dwie jednakowo poprawne formy: będę czytał — będę czytać. STOPNIOWANIE PRZYMIOTNIKÓW Przymiotniki w języku polskim podobno jak i w języku ojczystym posiadają trzy stopnie. Na przykład: stopień równy — piękny krótki stopień wyższy piękniejszy krótszy stopień najwyższy — najpiękniejszy najkrótszy
Stopień wyższy tworzy się od rdzenia stopnia równego za pomocą przyrostków -ejsz(y) i -sz(y). Stopień najwyższy tworzy się przez dodanie przedrostka naj- do formy stopnia wyższego. Niektóre przymiotniki podobno do ukraińskich maj ą nieregularne stopniowanie: ZAPAMIĘTAJ
Przy stopniowaniu przymiotników często zachodzą wymiany spółgłosek i samogłosek. Podobne zasady istnieją w języku ukraińskim. r: rz — mądry — mądrzejszy n: ń — cienki — cieńszy 1:1 — biały — bielszy s: ż — bliski — bliższy k: ż — lekki — lżejszy W języku polskim przymiotniki rodzaju męskiego liczby mnogiej określające rzeczowniki nieżywotne odmieniają się tak samo, jak przymiotniki rodzaju żeńskiego i nijakiego, w MIANOWNIKU liczby mnogiej mają końcówką -e. Rzeczowniki nieżywotne rodzaju męskiego w liczbie mnogiej w MIANOWNIKU posiadają końcówki -y, -i, -e: a) po spółgłoskach twardych jest końcówka -y; b) po spółgłoskach k i g zawsze jest końcówka -i; c) po spółgłoskach miękkich oraz c, dz, sz, ż(rz) — końcówka -e. BIERNIK jest równy MIANOWNIKOWI. W NARZĘDNIKU występuje jedyna dla trzech rodzajów końcówka -ami. MIEJSCOWNIK ma końcówkę -ach. TRYB ROZKAZUJĄCY CZASOWNIKÓW Tryb rozkazujący tworzy się od tematu czasu teraźniejszego. Formy 2 osoby liczby pojedynczej i l i 2 osoby liczby mnogiej — są proste: pisz, piszmy, piszcie. Rozkaźnik nie ma formy l osoby liczby pojedynczej. Formy 3 osoby liczby pojedynczej i 3 osoby liczby mnogiej są złożone: niech piesze, niech piszą.
WYMIANA SPÓŁGŁOSEK (ciąg dalszy) d: di: dz chód — chodzić — chodzenie zn: źń ojczyzna — ojczyźnie
W języku polskim przymiotniki rodzaju męskiego liczby mnogiej określające rzeczowniki żywotne nieosobowe rodzaju męskiego liczby mnogiej odmieniają się podobno do przymiotników określających rzeczowniki nieżywotne rodzaju męskiego liczby mnogiej (patrz lekcję 11 str. 184). Rzeczowniki żywotne rodzaju męskiego w liczbie mnogiej w MIANOWNIKU mają końcówki -y po spółgłoskach twardych, po k, g (i)e, po miękkich oraz j, c, <fe, cz, dz, sz, i (n) i. DOPEłNIACZ -ów najczęściej po spółgłoskach twardych; -i, -y — po miękkich/, c, dz, cz, di, sz, ż(rz). CELOWNIK jest jednakowy dla wszystkich rzeczowników liczby mnogiej — ma końcówkę -om. BIERNIK jest równy MIANOWNIKOWI. NARZĘDNIK ma końcówkę -ami charakterystyczną dla wszystkich rodzajów, oprócz rzeczownika konie mającego w tym przypadku formę końmil MIEJSCOWNIK we wszystkich rodzajach liczby mnogiej ma końcówkę -ach. Formy trybu przypuszczającego twor/<i sit; od trzeciej osoby czasu przeszłego za pomocą cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście, -by. Porównaj tworzenie trybu warunkowego w ję/yku ukraińskim a polskim. Zwróć uwagę na to, że w języku polskim ka/da osoba ma swoją formę. Na tym i polega różnica tworzenia tego trybu w ję/yku polskim i ukraińskim. Cząstka -by w zdaniu może stać przed czasownikiem, po czasowniku. Na przykład: Chętnie czytałbym twe listy. Chętnie bym czytał twe listy. Druga forma jest charakterystyczna dla języka mówionego. Formy trybu przypuszczającego używa się w znaczeniach: 1. Prośby, pytania, życzenia: 2. Możliwości spełnienia: 3. Możliwości spełnienia pod warunkiem:
MIANOWNIK rzeczowników męskoosobowych (patrz str. 70, 103, lelcja l i 4) w liczbie mnogiej ma specyficzne końcówki -i, -y, -e, -owie. Końcówkę -i mają rzeczowniki, których temat kończy się na spółgłoskę twardą. Spółgłoska twarda wymienia się z miękką t:ć, d:dź: chłop — chłopi student — studenci klown — klowni sąsiad — sąsiedzi mężczyzna — mężczyźni solista — soliści Końcówkę -y mają rzeczowniki: 1) których temat kończy się na k, g, r przy czym zachodzą wymiamy: Norweg — Norwedzy aktor — aktorzy Polak — Polacy 2) kończące na -ec w liczbie pojedynczej: Ukrainiec — Ukraińcy chłopiec — chłopcy Końcówkę -e mają rzeczowniki, których temat się kończy na spółgłoskę miękką: lekarz — lekarze nauczyciel — nauczyciele przyjaciel — przyjaciele Niektóre rzeczowniki mają końcówkę -owi: pan — panowie syn — synowie Arab — Arabowie profesor — profesorowie uczeń — uczniowie W DOPEŁNIACZU najczęściej występuje końcówka -ów. Rzadziej -/, -y, na przykład: chłopów, królów, nauczycieli, lekarzy. CELOWNIK jest zawsze jednakowy dla wszystkich rodzajów i posiada końcówkę -om. BIERNIK jest równy DOPEŁNIACZOWI. NARZĘDNIK i MIEJSCOWNIK mają takie końcówki, jak inne rzeczowniki: -orni, -ach. Przymiotniki formy męskoosobowej w MIANOWNIKU mają dwie: -ż -y; l) przed końcówką -/'zachodzą wymiamy; ąpas-ty — &p/zsz'/l- — chudzi; głuchy — głusi; duży — duzi; wesoły — weseli; pusty — eorbaty — garbaci; zły — źli. 2. przed końcówką -y zachodzą wymiany: - drodzy; wysoki — wysocy; stary — starzy. W pozostałych przypadkach końcówki są równe końcówkom formy napfcoosobowej. lyiko BIERNIK ma końcówkę taką jak DOPEŁNIACZ. ZAPAMIĘTAJ: Zaimki w języku polskim odmieniają się jak przymiotniki. Zwróć uwagę na końcówki MIANOWNIKA liczby mnogiej w formach męskoosobowej i niemęskoosobowej. Oraz na wymiany spółgłosek przed tymi końcówkami OGÓLNE WIADOMOŚCI O IMIESŁOWIE W języku polskim istnieją imiesłowy przymiotnikowe i przysłówkowe. Imiesłowy przymiotnikowe (w języku ukraińskim dienpuKMemnuKu) maj;) właściwości czasowników i przymiotników, oznaczają czynność lub stan, ale odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje jak przymiotniki. Takie imiesłowy nazywamy odmiennymi. Na przykład: piszący, pisany, czytająca, czytana, myjące się, umyte. Imesłowy przysłówkowe (w języku ukraińskim dienpucnienuKu) maji| właściwości czasowników, oznaczają czynność lub stan, podobnie jednak juk przysłówki są one nieodmienne. Na przykad: otwierając, otworzywszy, uzupełniając, siadając, usiadłszy, pisząc, czytając. Najczęściej w zdaniu imiesłowy nie wydzielamy przecinkami.
|
