Жоспарлы экономика кезеңі

'''Жоспарлы. экономика кезеңі''' (1920 жылдың аяғы - 1990 жылдың басы). Жоспарлы экономиканың іргетасын мемлекеттік меншік пен шаруашылық кызметті жоспарлау кұрады. Оның дамуы орталықтан түсетін мемлекеттік жоспарларға байланысты болды. Олар нені, қай жерде және қанша мөлшерде өндіру қажет екендігін анықтап беріп отырды. Баға қоюды, өнімді таратып бөлуді үкімет жүзеге асырды. Сол себепті жоспарлы экономиканы '''''әміршілдік-таратушы экономика''''' деп те атайды.

Жоспарлы экономика кезеңінде ел экономикалық артта қалушылық қыспағынан құтылды. Дамыған индустриалды-аграрлық экономика құрылды. Мұнда шешуші рөл атқарған [[индустрияландыру]] мен [[тың игеру]] болды. Қазақстаң өнімнің көптеген түрлері бойынша [[КСРО|КСРО-да]] алдыңғы орындардан көрінді. [[Бидай|Бидайдың]] әрбір жетінші тоннасын Қазақстан егістіктері өндірді. Бірақ жоспарлы экономиканың айтарлықтай кемшіліктері де болды. Экономика дамуының негізгі бөлігін кәсіпорындарды көптеп салу құрады. Көбінесе [[пайдалы қазбалар|пайдалы қазбаларды]] өндіру мен өңдеуге күш салынды. Осының нәтижесінде шикізаттық бағыт ұлғайып, экологиялық мөселелер пайда болды. Экономикаға қажетті [[отын]], [[Металдар|металл]] орасан көп мөлшерде өндірілді. Ал халық тұтынатын [[Металдар|тауар]] шығару төмен деңгейде қалды. Шаруашылық адамдардан гөрі өзіне көбірек жұмыс істеді. Өндірісті қайта кұру кәсіпорындардың жоспарды орындауына кедергісін тигізді. Бұның өзі тозығы жеткен құрал-жабдықтарды ауыстырып, ғылыми-техникалық революция нәтижелерін меңгеруді баяулатты. Жоспарлы экономиканың нарыктық экономикадан артта қалуы анық байқалды.

1980 жылы екінші жартысында оның қарқыны одан әрі нашарлай түсті. [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|Кеңестер Одағы]] үлкен тоқырауға ұшырады, бұл оның тарауына әкелді. 1991 жылы 16 желтоқсанында Қазақстан өзінің мемлекеттік егемендігін жариялады. Шаруашылық қалыптасуының жаңа кезеңі басталды.

Нарықтық экономикаға өту кезеңі '''Нарықтық экономикаға өту кезеңі''' (1990 жылы басынан бастап). Оның мақсаты нарықтық экономиканың негізін салу болды. Бұл үшін үш негізгі міндеттерді шешу қарастырылды:

#экономикалық іс-әрекетке еркіндік беру (либерализациялау; {{lang-la|liberalis}} - еркін);

#мемлекеттік меншікті жеке иеліктерге беріп, жеке меншікті шаруашылықтар құру ([[жекешелендіру]]);

#шет елдермен жан-жақты шаруашылық байланыстарын қалыптастыру (''әлемдік шаруашылық интеграциясы'').

Қазақстанның ол кезде ұлттық валютасы болған жоқ. Сондықтан, қайта құруға [[Ресей]] үкіметі ықпалын жүргізді. Ол «''шұғыл радикалды қайта құрудың''» ауыр жолын таңдады. Ондағы басты нәрсе - бір мезгілде бағаны босату және мемлекеттік шығынды қыскарту болды.