П. Қазақсатндағы қазақ-орыс отаршылдығы. Желілік бекіністер құрылысы.

Ресей қазақ - орыс келісімдері басталып, қазақтың бодандыққа кіруінің алғашқы күнінен бастап-ақ, бүкіл Қазақстан территориясын бағындыруды ойластырды. 1734 жыл қосылған жерді бекіту үшін сенаттың обер-хатшысы Н.К.Криллов бастаған Орынбор экспедициясы ұйымдастырылды. Оған көмекші ретінде кіші жүздің Ресейге сәтті қоылуын қамтамасыз еткен аудармашыдан сол үшін полковник мансабына ие болған А.А.Тевкелевті жіберді. 1737 ж. Н.Криллов қайтыс болғаннан кейін Орынбор экспедициясы Орынбор комиссиясына ауысады. 1735 жылы Орынбордың негізі қаланып, 1744 жылы ол Орынбор губерниясының орталдығына айналды. Ал 1748 жылдан бастап Орынбор казактарының әскери шебіне айналды. Өзінің ұйымдастырылуы бойынша, бұл әскери шеп жоғарғы Еділ шебінің қызметін атқарды (Яицк қалашығынан Жоғары Яицк бекінісіне дейін). Еділ казактарының жері Жайыққа дейін созылып, оң жағалауда өз күшімен 1745 жылы 7 бекініс және 11 форпост салса, 1769 жылы Еділ бекіністерінде 15 мың казак отбасы тұрды.

Казактар бұл жерлерде отаршылдықпен, мал шаруашылығымен және балық аулау шаруашылығымен айналысты. 1748 жылы бұйрық бойынша казактар жаздан бастап қысқа шөп жинайды. Бекіністердің маңында хуторлар салына бастады. Осыдан бастап, Еділ мен Жайық бойындағы қалалардың арасында көптеген хуторлар пайда болды. Әрине бұл тағы да қазақтардың жерін шектеді. Оларға казактардың шаруашылдықтары салынған аудандарда көшіп-қонуға тиім салынды. Егер Жайық бойында Еділ мен Орынбор казактары мен қалмақтардың иеліктері орналасса, қазақтар үшін Каспий теңізінің жағалауларын пайдалануға дәл солай мүмкіндік болмады. Мұнда помещиктер Безбородко және Юсуповтардың бақшалары орналасты. Еділ атырабынан Жайық атырабына дейін 305 верст бойлай Каспий жағасы бойымен жер иеленушілердің иеліктері орналасты. Бақшаларда мүлдем ештеңе өсірмеді. Жер саудагерлерге арендаға берілді, ал олар мұнда балық шаруашылығын ұйымдастырды. Қазақтарды мұнда үлкен ақы үшін ғана кіргізді.

Тек қана 1740-1743 жылдары ішінде Кіші жүз территориясында және оңтүстік Оралда мынандай бекіністер салынды: Воздвиженная, Рассыльная, Ильинская т.б. Әрине олар қазақтардың келісімдерінсіз салынып, олардың көшіп-қону аумағын азайта берді. ХҮП ғасырдың 50 жылдары Горький, Ертіс, Колыван, Есіл, Орск және басқа да әскери шептер пайда болды. Мұндай саясаттың нәтижесінде жан-жақтан үзіліссіз бекіністермен форпостардың шептері тізбектеліп, Еділ атырабынан Өскемен бекінісіне дейін 3,5 мың верстқа созылып, мұнда негізінен казактар қоныстанды.

Ш. ХҮШ ғасырдағы Қазақстан мен Ресейдің;