Дирекциялық бұрыш анықтау

n+1

 

Сурет

1.8. Есптелген дирекциялық бұрыштар арқылырумбтарды анықтаймыз. Берілген сызықтың жақын жатқан меридиан бағытымен жасайтын горизонталь бұрышты рум деп атайды.

Румбтың өзгеру аралығы 0°-тан 90°-қа дейін 3-сурет пен 2 таблицада дирекциялық бұрышпен румбтың арасындағы байланыс көрсетілген.

1.9. , ,

 

Румб бағыты

 

Сурет

Таблица

Бөлік	Дирекция бұрышы	Румб, r	Өсімше танбалары
бағыты	шамасы	△x	△y
I.	0°-ден 90-ға дейін	СШ		+	+
II.	90°-нан 180-ге дейін —» —	ОШ		-	+
III.	180-нен 270-ке дейін —» —	ОБ		-	-
IV.	270-тен 360-қа дейін —» —	СБ		+	-

 

x

y

СШ

ОШ

ОБ

СБ

l

△x

△y

 

 

+3 формулалары бойынша координат өсімшелері есептелінеді; мұндағы l – теодолит жүріс сызығының ұзындығы. 4 – суреттегі румбтардың атауларына орай координата өсімшелерінің таңбалары анықталады. Координата өсімшелері 0,01 м дәлдікпен есептеледі.

Координата өсімшелерін есептеу үшін мынадай үш тәсілді пайдалануға болады:

а). координата өсімшелерінің таблицасы бойынша;

ә). тригонометриялық функциялар-дың бес таңбалы таблицасын пайдалану арқылы;

б). тригонометриялық функция мәндерініңондық логарифм таблицасын пайдалану арқылы.

в). Координата өсімшелерін есептеуге арналған мысал:

, ,

а) координат өсімшелерінің таблицасы бойынша

l △x △y

100 38.92 92.53

80 22.73 55.52

7 2.65 6.48

89 0.34 0.83

161.89 +63.66 -155.36

б) тригонометриялық функциялардың бес таңбалы таблицасын пайдалану арқылы:

в) тригонометриялық функция мәндерінің ондық логарифм таблицасын пайдалану арқылы:

△x 63.66 lg 9.96629

1.80387 lg△y 2.19131

9.57885 △y -155.36

2.22502

1.10. Координат өсімшелерінің байланыспауларын есептеу керек.

,

абсолюттік байланыспау: , салыстырмалы байланыспау: , мұдағы Р – теодолит жүрісінің периметрі. Егер салыстырмалы қателік 1: 2000 теодолитінің суретке түсірудің техникалық дәлдігінен аспайтын болса, онда абсолюттік байланыспау рұқсат етілген шектен шықпаған деп саналады.

1.11. Координата өсімшелерін есептегенде байланыспаулар сызық ұзындықтарына пропорционал түрде үлестіріледі, таңбалары байланыспауларға кері алынады:

 

мұндағы жақтағы Х өсімшесінің түзету;

ақтағы Ү өсімшесінің түзету;

жақтың горизонталь бойлығы;

Р – периметр (теодолит жүріс жақтарының горизонталь бойлықтарының қосындысы);

– Х және Ү осьтері бойынша байланыспаулар.

Егер теодолит жүрісінің Х және Ү осьтері бойынша координет өсімшелеріне жасалған түзетулердің қосындысы нөлге тең болса, онда есептеу дұрыс болғаны.

1.12. 1 нүктенің бастапқы координаталарын және түзетілген координата өсімшелерін біле отырып, теодолит жүрісінің келесі нүктесінің координаталарын мына формула бойынша есептеуге болады

Есептей келе бірінші нүктенің координаталарын алатын болсақ, онда еебіміздің дұрыс болғаны.

2– тапсырма. Координата шаршыларын салу және теодолит жүрісінің нүктелерін белгілеу.

Тікбұрышты кордината осьтеріне параллель жүргізілген горизонталь және вертикаль сызықтар арқылы алынған шаршыны координата шаршысы деп атайды.

Советтік топографиялық карталарда қарастырылатын Гаусс проекцияларындағы тікбұрышты коордиата осьтері ретінде, түзу сызық ретінде көрсетілген координата зонасының осьтік меридианы және экватор алынады. Х абциссасы шаршыдағы вертикаль сызықтардың экватор жағынан есептеліп, Ү ординатасы горизонталь сызық бойынша шығысқа қарай он бағыттағы, меридианның осі бойынша алынады.