Католик шіркеуінің ерекшелігіКатолик діні қасиетті жазуы мен әулие өсиеттердің жинағына негізделген. Осыған байланысты Құдайдың адамдарға жіберген киелі өсиеттері апостолдар өлгеннен соң тоқтады. Христостың шәкірттері, бірақ та құдай өсиеті, оны дұрыс түсіну арқылы шәкірттері, бірақ та құдай өсиеті, оны дұрыс түсіну арқылы тереңделіп әрі қарай дами береді. Апостолдардың шәкірттері епископтар, Папа (грек, әке), олар қазіргі Христостың өсиетін дұрыс түсініп, әрі қарай таратушылар. Папа болатын болса ол киелі өсиетті апостол Петрден тікелей қабылдап алып, діни ілімді ешбір бұзбай адамдарға әрі қарай таратады дейді. Сол себепті, католиктер Папаны Иисус Христостың жердегі басқарушысы деп жариялады. 1870 ж. І Ватикан соборында Папа ең басты, бірінші священник ретінде күнәсіз деп табылып, оның шешімі епископтың мақұлдауынсыз-ақ күнәсіз деп жариялады. Папаның күнәсіздігі туралы қағида католицизм авторитарлық принципті одан әрі нығайтты. Сонымен, католик діні тек киелі кітап ретінде «Библияны» ғана емес, әрбір ірі богославтардың діни еңбектерін де киелі есебінде Библиямен қатар қабылдайды. Православниктер тек қасиетті ілімдер деп канонға кірген киелі жазу мен киелі өсиеттерді ғана мойындайды. Католик ілімі бойынша: адамдардың күнәдан арылу жолы, Құдай жолына түсуі тек шіркеу арқылы. Шіркеуден тыс адамдар күнәдан құтыла алмайды. Тек шіркеудегі әулие адамдар ғана бірінші күнәдан қалай құтылуға болатын жолын біледі. Олар Құдай өсиеттерін терең білетіндер, Құдайдың «Қайырымдылық қорын» қалай қолдануды біледі. Сол бір «Қайырымдылық қорын» адамдарға, олардың күнәлерін жеңілдетуге жұмсай алады. Міне осы түсініктің арқасында Католик шіркеуі филиокве «тазартқыш» (чистилище) деген түсінікті шығарды. Шіркеу ілімі бойынша өлгеннен кейін адамның жаны «тазартқышқа» түседі. Осы кезде жанның жұмақ немесе тамұққа бару мәселесі шешіледі. Осы кезде шіркеу адамдары Құдайдың «Қайырымдылық қорын» қолданып, өлген адамның жанының жұмаққа баруына жәрдем береді. Іс жүзінде өлген адамның жақындары садақа беру оны күнәлардан құтқара алады дегенді уағыздайды. Садақа беру кейіннен «индульгенцияға» айналып кетті. Шіркеу индульгенция арқылы жанның «тазартқыш» (чистилищеде) болу мерзімін қысқарта алады. Чистилище туралы догмат 1439 ж. Флорентиский соборында қабылданды да, 1562 ж. Тридентский соборында бекітілді. Никое-Константипольский (325 ж. және 381 ж.) соборында қабылданған басқа, өзге де жан символдық сенім қосымша қабылданды. 589 ж. Толедский соборындағы шешім бойынша Рух Құдай тек әке-Құдайдан емес, бала-Құдайдан да тарайды деп бекітті. Соның арқасында үш мүсінді құдайы біріктіріліп Папаның беделін көтерді, өйткені ол Иисус Христостың жердегі ісін жүргізуші болып саналады.
17. Реформация кезінде пайда болған протестантизм. ХҮІ ғ. Батыс Европада капиталистік қатынастар тууымен байланысты феодалдық құрылысқа қарсы, католик шіркеуі мен папашылыққа қарсы күрес формасында әлеуметтік саяси Реформация деп аталған қозғалыс туды. ХІҮ-ХҮ жж. Англияда «Кедей діни қызметкерлері» (лордарды), Оксфорд университетінің Джона Виклиф (1320-1384 ж.) деген профессорлардың көзқарастың жақтап, Англия шіркеуі Корольдің азаматтық заңына бағынуы керек деп ұсынды. Виклиф болса Рим Папасының Англия мемлекетіне салатын салықтарға қарсы, діни адамдардың күнәларын ақшамен кешіруге болатындығына қарсы, тірі адамдарға индульгенция (бойтұмар) (күнәнің кешірілгендігі туралы беретін Рим Папасының айрықша куәлік қағазы), біреуіне қарсы «қасиетті жазудың» әр түрлі діни аңыздардан биік екендігін айтып, өз көзқарасын жариялады. Оны Париж университетінің профессоры Ян Гус (1369-1415) қолдап, шіркеу байлықтан және индульгенция сатудан бой тарту керек деп жариялады. Ян Густің ондай көзқарасы үшін Константтық собордың шешімімен 6 шілдеде 1415 жылы Чехте оны тірідей отқа жақты. Папаның бұндай шешіміне қарсы шығып гусистер қозғалысы шықты. Бірақ олардың қозғалыстарының көзқарастары әр түрлі болып, бір бір бағытқа түсе алмады. Дегенмен олардың қозғалысы реформаға дем беруші болды. Ең бір үлкен реформаторлық қозғалысы бастаған Мартин Лютер (1483-1546), профессор Виттенберг университетінің мұғалімі, дінбасшысы. Ол 1517 ж. 31 қазан айында Виттенберг университетінің қақпасына өзінің 95 тезисін іліп, индульгенция сатуына қарсы шықты. Лютердің әрбір адам Христосқа деген сенімін өзі реттеу арқылы, ешқандай дін қызметкерлерінсіз-ақ Құдаймен байланысады, Құдай алдында барлық адам тең деуі протентантизмнің негізгі догмасына айналады. Лютер католиктік иерархияға қарсы шықты. Оның жалпы бағдарламасында: дін басшыларының сайланып қойылуы, шіркеудің Рим Папасына тәуелділігін жою, діни ғұрыптарын жеңілдетуі, феодалдық шіркеулік жер иеліктерді жою, Римге ақша жібермеу, шіркеудің әдет-ғұрыптарын қысқарту, шіркеуді мемлекетке бағындыру т.б. талаптар қойылды. Бұндай бағдарламалық талап толығынан бюргелер мен дворяндардың және жаңа шығып келе жатқан капиталистік қатынасты толық қанағаттандырды. Реформацияның анағұрлым батылырақ, солшыл қанаты шаруалар ортасында қалыптасып шықты. Олар діни реформаны әлеуметтік өзгерістерге таратуды мақсат етті. Бұндай қозғалыстың басында тұрған Томас Мюнцер (1493-1525) бастаған солшыл қанаты жеке меншікті жою, адамдарға саяси теңдік беру т.б. талаптарды қойды. Ондай талаптарды қолдаған шаруалар, қолөнершілер, қала кедейлері болды. Реформацияның Швейцарияда орталығы Цьюрих және Женева қалалары болды. Бұл жерде шіркеуді радикалды түрде өзгертуге ұмтылған реформаторлар Ультрих Ивингли (1484-1531) және Жан Кальвин (1509-1564) арқасында шіркеулер үлкен өзгерістерге ұшырады
18. Протестанцизмнің негізгі бағыттары.
19. Ислам дінінің пайда болу тарихы.
20. Исламдағы дін оқулары мен ғұрыптың ерекшеліктері.
21. Ислам дінінің негізгі бағыттары. Ислам халықтың әлеуметтік-мәдени және діни орталығының тірегі. Ислам дінінің ең үлкен ағымдары – хариджиттер, шиизм исмаилиттер және сунниттер болып бөлінеді. Хариджиттер – хар. Хаваридж - шаққандар, қарсы шыққандар: Хариджиттер ең бірінші негізгі бағыттан бөлініп шыққан – саяси-діни қауым, 656 жылы Халиф Рспан өлтірілгеннен соң, оның орнына курейш руынан Али Халиф болып сайланады. Бірақ оған қарсы Омейядықтар наразылық білдіреді. Әсіресе Алиге Сирияны басқарып тұрған Мусави, өзіне «Халиф» деп ат қойды. Бұндай қарсылық соғысқа алып келді. 657 жылы Евфрат өзенінің Сиффина бөлігінде Муави мен Алидің әскерлері кездесті. Қақты суда ешқайсысы жеңе алмай келіссөз жүргізеді. Ондай келіссөз Әлидің бір топ әскерлеріне жақпай, 12 мыңдай адам бөлініп шығып кетіп қалады. Олар Алидің де, Муавидің де халифтігін мойындамай, өздері Халифтарын сайлап, Алиді өлтірумен аяқтады. Оларды Хариджиттер деп атады. ШИИЗМ Араб елінде, Мұхаммед пайғамбар қайтыс болғаннан соң, Халифаттық басқару басталды. Төртінші халиф Алидің тұсында ең үлкен рулардың арасынан алауыздық көзқарастар пайда болды. Омейядтар рулары, Курайш руынан шыққан Алиге қарсы шығып, бір тұтас Халифаттық басқаруды қолдамады. Осының салдарынан, Алидің оппозициялары, оны өлтірумен аяқтады. Алиді жақтаушылар «екі нұр» деген (теория) көзқарас таратты, бұл көзқарас бойынша: бірінші нұр Мұхаммед болса, екінші нұр Али еді. Солай болғаннан соң Құранға Алидің де атын пайғамбар ретінде ендіру керек еді. Осылай, Алиді де пайғамбар есебінде қабылдаушылар Шииттер (арабша, тол, партия) деп аталды. Осының арқасында Шииттер Құранға тағы бір сүре қосты (114 сүренің орнына 115 сүре). Шииттер қасиетті аңызында, сүнниттік Халифтар билікті заңсыз күшпен тартып алушылар деп түсіндіреді. Олар Алиді және оның ұрпағын өздерінің заңды басшылары деп санап, сүнниттік Халифтарға Мұхаммедтің қызы Фатима мен Алиден тараған ұрпақтың 12 имамын қарсы қояды. Шииалардың діни догмасының құрастырылуы ҮІІ ғасырдың ортасында Аббасид династиясында жасалды.
|
