Термодинамикалық жүйелердің негізгі типтеріне анықтама беріңіз және мысалдар келтіріңіз.

По каждому из исследуемых качеств определяется общий (?) и усредненный показатель (М) в баллах. На основе этих данных необходимо сделать обобщение либо в форме таблицы, либо «личностного профиля».

Матрица для заполнения результатов представлена в таблице.

Профиль личностных качеств,

составляющих структуру организаторских способностей

№	Качества организаторских способностей	Степень проявления качеств
1.	Психологическая избирательность
2.	Практически-психологический ум
3.	Психологический такт
4.	Социальная воздейственность
5.	Требовательность к другим людям
6.	Критичность
7.	Склонность к организаторской деятельности
8.	Индивидуальные различия в организаторских способностях личности

 

О степени выраженности того или иного качества можно судить по содержательной характеристике приведенной выше пятибалльной системы.

Если при обобщении независимых характеристик встречаются случаи, когда по одному и тому же показателю разные люди дают разные оценки, превышающие два и более балла (например, один характеризующий ставит 5 баллов, а другой – 3, или соответственно 4 и 2, 3 и 1, тем более 5 и 1, 5 и 2, 4 и 1), то среднюю арифметическую оценку выводить неправомерно. Здесь необходимо дополнительное изучение характеризуемой личности по данному показателю. Во всяком случае, подобное несовпадение должно быть специально отмечено при обобщении.

Психологическую характеристику организаторских способностей необходимо дать на основе обобщения данных таблицы (психологической избирательности, практически-психологическому уму, психологическому такту и др.)

Обобщение завершается указанием на наиболее значимые для данной личности индивидуальные различия в организаторских способностях, а также тенденций их развития.

На основе указанного выше материала делается общий краткий вывод об изучаемой личности с точки зрения ее организаторских возможностей: не способен к самостоятельной организаторской деятельности, проявляет слабые или средние организаторские способности, проявляет хорошие способности, очень способный организатор.

 

Термодинамикалық жүйелердің негізгі типтеріне анықтама беріңіз және мысалдар келтіріңіз.

Термодинамикалық жүйелердің типтері. Мысалдары Термодинамикалық жүйе – кеңістікте белгілі бір көлемге ие макроскопиялық денені айтады. Ал макроскопиялық дене деп көптеген бөлшектерден (молекулалар мен атомдардан) тұратын денені айтады. Термодинамикалық жүйенің ашық және жабық деген екі түрі бар. Жабық жүйе де оқшауланған және тұйық болып бөлінеді. Егер жүйе өзін қоршаған ортаға энергия бермесе және алмаса, онымен зат алмаспаса, онда оны оқшауланған жүйе деп атайды. Басқаша айтқанда оқшауланған жүйе өзін қоршаған ортамен энергия және зат алмаспайды. Бұндай жүйе табиғатта кездеспейді, ал егер де кездесетін болса, онда тек макет түрінде ғана болады. Тұйық жүйелер деп сыртқы ортамен затпен емес, энергиямен алмасатын жүйелерді атайды. Тұйық жүйе мәңгілік емес. Мысалы, биожүйеге жұмыртқаны жатқызуға болады,яғни оған температура әсер еткенде ол бізге затын яғни балапан береді. Бұл жүйе мәңгілік емес көп уақыт 1000000 жыл өмір сүруі мүмкін. Биоинформацияны сақтауда маңызы өте зор. Тағы да мысал келтіретін болсақ, тас және де бидай тұқымы т.б. Ал ашық жүйелер сыртқы ортамен затпен де, энергиямен де алмасады. Мысалы, ашық жүйеге барлық тірі организмдер жатады. Ашық жүйелер теориясы 20ғасырдың 30- жылдарында пайда болған болатын. Ашық жүйе мәңгілік емес, өте ұзақ уақыт тұра алмайды, өседі өледі, өзіне ұқсас жүйені туғызады, эволюция процесіне түседі, модифицерленеді. Қуатын да затын да береді де алады да. Біз ашық жүйе принципін ұстануымыз керек. Тұйықталған термодинамикалық жүйе және оның негізгі қасиеттері. Тұйық жүйе өзгеріссіз сыртқы жағдайлар барысында қалыптасуы мүмкін тепе – теңдік күйінде делік. Бұл дене термостаттағы температураны өзгертсек, дене біршама уақыттан кейін қайтадан қоршаған ортамен тепе- теңдік жағдайына келеді. Тұйық жүйедегі тепе- теңдік үрдісі қайтымды болып табылады. Бұл үрдіс нәтижесинде қоршаған ортадан ешкандай өзгеріс болмайтын процесте шындығында егер үрдіс тепе – тең түрде отсе яғни тепе тең жүйелеудің үздіксіз бірізділігі болып табылса онда ол бірізділіктің әр бір нуктесінде, жүйедеде,қоршаған ортада да ешкандай өзгеріс болмайды. Сондай ак бұл процесті кері бағыттада жүзеге асыруга болады. Мұның барысында да қоршаған ортада ешбір өзгеріс орын алмайды. Осылайша бір температурадан екіншісіне көшу барысында квазисстатикалық үдерісте жүйе қабылдаған жылу жоспар бойынша осы кайтымды үдерістіің әрбір нуктесинде қоршаған ортаға кері бірізділікпен орындалу тиіс. Жабық термодинамикалық жүйе және оның негізгі қасиеттері. Мысалдар Жабық жүйе де оқшауланған және тұйық болып бөлінеді. Егер жүйе өзін қоршаған ортаға энергия бермесе және алмаса, онымен зат алмаспаса, онда оны оқшауланған жүйе деп атайды. Басқаша айтқанда оқшауланған жүйе өзін қоршаған ортамен энергия және зат алмаспайды. Ол табиғатта кездеспейді, модель ретінде қарастырылады. Мәңгілік жүйе болады, ал ол биожүйеге жатпайды, өсіп өнбейді дамымайды.жүйе өзін қоршаған ортамен тек қана энергия алмаса алатын болса, онда оны тұйық жүйе деп атайды. Яғни қуатты береді, затын бермейді. Затын беру үшін қуат болу керек. Сондықтан затын бермейді. Мысал ретінде бидайды, жұмыртқаны, тасты айтуға болады. Ал жүйе өзін қоршаған ортаға энергия берсе және алса, онымен зат алмаса алатын болса ондай жүйені ашық жүйе деп атайды. Тірі организм ашық жүйеге жатады. Ал ашық жүйелер сыртқы ортамен затпен де, энергиямен де алмасады. Мысалы, ашық жүйеге барлық тірі организмдер жатады. Ашық жүйелер теориясы 20ғасырдың 30- жылдарында пайда болған болатын. Ашық жүйе мәңгілік емес, өте ұзақ уақыт тұра алмайды, өседі өледі, өзіне ұқсас жүйені туғызады, эволюция процесіне түседі, модифицерленеді. Қуатын да затын да береді де алады да. Біз ашық жүйе принципін ұстануымыз керек

2.Ашық термодинамикалық жүйе және оның негізгі қасиеттері. Мысалдар.Ашық термодинамикалық жүйе – қоршаған ортамен затпен де, энергиямен де алмасады. Ашық термодинамикалық жүйелерге барлық тірі организмдер жатады.Қаншама сан алуан түрлі болса да барлық биологиялық жүйелердің барлығы ашық термодинамикалық жүйе болғаннан кейін барлығына тән ортақ белгілері мен қасиеттері бар. Кез-келген тірі организм, яғни биологиялық жүйе қоршаған ортамен зат және энергия алмасады, тыныс алады, қоректенеді, көбейеді, өседі, дамиды және белгілі бір уақытқа жеткенде өледі.Ашық жүйе мәңгілік емес, өте ұзақ уақыт тұра алмайды, өседі өледі, өзіне ұқсас жүйені туғызады, эволюция процесіне түседі, модифицерленеді. Қуатын да затын да береді де алады да. Біз ашық жүйе принципін ұстануымыз керек. Алған затты шығарып отыру принципі орындалу керек. Мысалы: ашық жүйеге барлық тірі организмдер жатады. Классикалық термодинамика оқшауландырылған және тұйық жүйелерді сипаттаумен айналысады. Ашық жүйелер теориясы 20ғасырдың 30- жылдарында пада болды. Термодинамика – энергия мен жұмыстың арасындағы байланысты қарастыратын физика ғылымының бір саласы. Термодинамиканы жылудың жалпы теориясы деп те атайды. Термодинамикалық жүйе деп кеңістікте белгілі бір көлемге ие макроскопиялық денені айтады. Зат және энергия алмасу сипатына байланысты ашық, тұйық және оқшауланған болып бөлінеді. Оқшауланған термодинамикалық жүйе – қоршаған ортамен затпен де, энергиямен де алмаспайды. Бұндай термодинамикалық жүйе табиғатта кездеспейді. Тұйық термодинамикалық жүйе – қоршаған ортамен затпен алмаспайды, бірақ энергиямен алмасады. Мысалы, жұмыртқа, өсімдік тұқымдары.

3.Ағзадағы энергияның түзілуінің жалпы схемасын көрсетіңіз. Энергия– материя қозғалысының әр түрлі формасының жалпы өлшеуіші. Материя қозғалысының әр түрлі формалары бір-біріне айналып (түрленіп) отырады. “ Энергия” ұғымы сақталу заңына бағынады. Жұмыстың қоршаған ортадағы немесе жүйедегі белгілі бір өзгерістің (отынның жануы, судың құлауы, т.б.) нәтижесінде ғана орындалатындығы анықталды; дененің бір күйден басқа бір күйге ауысуы кезіндегі белгілі бір жұмыс істеу қабілеті оның энергиясы деп аталды. Қозғалыстың әр түрлі формасына сәйкес энергияның да бірнеше түрі бар (мысалы, механикалық энергия, химиялық энергия, электромагниттік энергия, гравитациялық энергия, ядролық энергия, т.б.) Энергияның 4 түрі бар. Кинетикалық, электрикалық, потенциалдық, химиялық. Кинетикалық – ол қарапайым, биожүйенің өсіп өнуіне жұмсалмайды.кинетикалық қуат бізге керек: дене температурасын қалыпты деңгейде ұстап тұруға қажет. Ол ретсіздіктен (браундық қозғалыс) пайда болады. Оның сапасы, құны болмайды. кинетикалық энергия мен потенциалдық энергиялар механикалық энергияларға жатады. Қалған 3 түрі (потенциалдық, электрикалық, химиялық)биожүйеде жұмсалынады

4. Энтропия терминіне анықтама беріңіз. Энтропияға сипаттама беріңіз және мысалдар келтіріңіз. Жүйедегі ретсіздік өлшемін энропия деп атайды. Сонда энтропия - ретсіздіктің өлшемі;қайтымсыздықты өлшейді;сапасы бар қуаттың мөлшерін есептейді.Егер жүйеде толық тәртіп орнаса, онда энтропия минимум болады. Ретсіздік артқан сайын энтропия да өсе түседі. Жүйеде толық хаос орнаса, онда энтропия ең жоғарғы мәнге (максимумға) ие болады.Қатты дене, сұйық және газ алайық. Осы үшеуінің атомдарының қозғалысын қарастырайық. Қайсысының атомдары ең жоғары энтропияға ие болады деген сұрақ қойсақ, онда сұйық атомдарының қатты дене атомдарына қарағанда ретсіз, жүйесіз қозғалыста болатынын білеміз. Қатты дене < сұйық дене < газ Олай болса сұйықтағы энтропия қатты денеге қарағанда көп болады, энтропия S-пен белгіленеді. Біз жоғарыда екенін тапқан едік. Осыдан немесе табамыз. Бұл жерде Q₂ жұмысшы дененің тоңазытқышқа берген жылуы. Сондықтан да ол теріс. Олай болса (1) деп жазуға болады. Жалпы алғанда шамасы жылудың келтірілген мөлшері деп аталады. Процестің өте аз бөлігінде денеге берілген жылудың келтірілген мөлшері мынаған тең: .

Кез келген қайтымсыз процесс үшін жылудың келтірілген мөлшерінің қосындысы нольге тең болады. Сонда (1) теңдеу жалпы түрде былайша жазылады:

Интеграл астында тұрған дегеніміз қайсібір функцияның толық дифференциалы болып есептеледі. Ол функция тек қана жүйенің күйімен анықталады. Бұл функция мынаған тең:

Осы функцияны энтропия деп те атайды да, оны S әрпімен белгілейді. Бұл функцияны енгізген Клаузиус болатынды.

Жоғарыда жүйедегі ретсіздік өлшемі энтропия деп аталады дедік. Осы сөйлемді формула түрінде сөйлетсек, былайша өрнектелер еді:

S=k ln W

Мұндағы k — Больцман тұрақтысы;

W — жүйе күйінің термодинамикалық ықтималдығы.

Бұл Больцман формуласы деп аталады. Жүйе белгілі бір макро күйге түсу үшін бірнеше микро күйден өтеді. Жүйені мпкро күйге түсіру қанша микро күйден өткенін көрсететін санды жүйе күйінің термодинамикалық ықтималдығы деп атайды.

5. Негэнтропия терминіне анықтама беріңіз. Негэнтропияға сипаттама беріңіз және мысалдар келтіріңіз. Энтропияға қарама- Негэнтропия – кері энтропия (-dS). Негэнтропияны біз қоршаған ортадан аламыз. Негэнтропияны бос қуат деп те атайды. Бұл биожүйелерде жұмысқа жұмсалатын, пайдалы қуат. Негэнтропияға байланысты экология ғылымы пайда болған. Мысалы: адамның жолдасы

6.И.Пригожин принципін сипаттаңыз және мысал келтіріңіз.: d S = d _іS + d _еS

dt dt dtБұл формуланы Пригожин формуласы деп атайды. Бұл өрнек организм мен сыртқы ортаның энтропия алмасуының теңдігін көрсетеді. Ал стационар күй үшін S-const, dS/Δt=0 екенін ескерсек, онда

d_іS =- d_еS

dt dt

Пригожин формуласынан көріп отырғанымыздай стационар күй үшін энтропия өзгерісі нөлге тең болмайды. Бұдан стационар күйде (яғни биологиялық жүйеде) заттар алмасуы үздіксіз болып тұрады. Ашық жүйелердің стационар күйін тұрақты және тұрақты емес деп бөлуге болады. Тұрақты стационар күй энтропия өзгерісі жылдамдығының ең аз мәніне ие болады. Тірі организм тұрақты стационар күйдің бір дәлелі бола алады. Егер сыртқы ортаның өзгеруіне (айталық қысымның, температураның) байланысты организм стационарлық күйде тұра алатын болса, онда организм осы ортаға үйренеді де (адаптацияланады) өмір сүре береді. Ал қоршаған ортаның өзгеруіне байланысты организм стационарлық күйден ауытқып кететін болса, онда организм өмір сүруін тоқтатады. Немесе (жоғарыдағы формула) бұл Пригожин формуласы деп аталады.Бұл өрнек организм мен сыртқы ортаның энтропия алмасуының теңдігін көрсетеді.Ал стационар күй үшін S=conct, =0 екенін еске алсақ = бұдан көріп отырғанымыздай стационар күй үшін энтропия өзгерісі нөлге тең болмайды,стационар күйде заттар алмасуы үздіксіз жүріп отырады. Сыртқы өлшемдер анық болған кездегі стационарлық куйдегі жүйедегі энтропияның өну жылдамдығын уақыт бойынша тұрақты және көлем боййынша кіші. Егер жүйе қандайда бір себеппен стационарлық күйден шығарылған болса энтропия өсуінің үлестік жылдамдығы ең кіші мәнге ие болмайынша өзгере береді. 7. Э.С.Бауэрдің термодинамикаылық концепциясын түсіндіріңіз. Тірі жүйелер қалыпты жағдайда термодинамикалық тепе- теңдікке қарама- қарсы жұмыс жасайды. Ол дегеніміз – 1-ші тірі жүйе қоршап тұрған ортамен затымен де алмаспайды. Осы термоиднамикалық тепе – теңдікке сырттан ешкандай көмек алмайды. Осы жағдайда бұл жүйенің бос қуаты, жұмыс жасайтын қабілеті 0 ге тең болады. Энторпиясы максимум, градиенті болмайды, тұрақты стационарлық күйде тірі жануар сырттан dF алу керек. Мысалы керосинкалы шырак ол жағдайда затпен алмасады. 8.Биообъектерге арналған Ом заңын өрнектеңіз. Физиканың өлі дүние үшін қолданылатын электр тогы туралы заңдары, соның ішінде Ом заңын тірі организмдерге бірден көшіре салуға болмайды. Мысалы, металдарға орындалатын Ом заңы биожүйелерге дәл осындай күйде орындалмайды. Өткізгіш арқылы өтетін токтың шамасы кернеуге тура пропорционал J~U немесе J=U/R,U=JR бұл Ом заңы. Басқаша айтқанда өткізгішке берілген кернеу тұрақты болса, онда ток күші де тұрақты болады. Бірақ бұл заң биологиялық тірі организмдерге орындамайды.Мысалы, тірі организмнен ток өтіп жатыр, оған берілетін кернеу өзгермесе де, ток күші өзгереді.Нақтырақ айтсақ ток күші азаяды. Ток күшінің кемуін тірі ткандерде жүретін поляризациямен түсіндіруге болады. Тканьдердің сыйымдылық және диэлектрлік қасиеттерінен ток күші азаяды. Биологиялық жүйелер үшін Ом заңы былайша өрнектеледі: J=U-U(t)/R, U(t) - поляризацияның қозғаушы күші, J- ток күші, U- кернеу, R-кедергі. Биожүйелерге тән диэлектрик болатын себебі пассивті электрикалық қасиеті. L=1\R- өткізгіштік. R=pl/S

9.Поляризация, оның түрлері және сипаттамаларын түсіндіріп беріңіз. Поляризация дегениміз сырттан тоқты бергенде сол тоқтың заряды бтожүйеде (сыртқы),ішіміздегі зарядттар сырттағымен қарама қасрсы болады.Поляризация туу үшін уақыт қажет. Сол уақытты релаксация уақыты деп атайды.Поляризацияның 6 түрі болады:

1. Электронды – п-ы 10-16, 10-14сек уақыт қажет.ол үшін организмге ең бірінші электр пол-я туады және өте тез туады.

2. Йонды – 10-14,10-12 сек керек

3. Дипольды – 2 зарядтан туады. 10-13,10-17 сек туады

4. Макроструктуралық – 10-8,8-3 сек туадады

5. Беттік – 10-3-1 сек туады.

6. Электролит – 4-2 сек;

Электронды поляризация деп: өз орбитасында қозғалып жүрген электронның оң зарядталған ядроға қарағанда ығысуын айтады.Бұл ығысудың нәтижесінде атом бағыты бар дипольге ұқсап кетеді.Электрондық поляризацияның пайда болу уақытын релаксация уақыты деп а. Ол: 1)10 ^-16 10 ^-14сек. Йондық поляризация деп ионнның кристалл торына қарағанда ығысуын айтады.Бұл кездегі релаксация уақыты: 10 ^-14 10 ^-12сек.Дипольдік поляризация деп полярлық молекулалардың электр өрісінде орналасуын айтады.Бұл кездегі релаксация уақыты: 10^-13 10 ^-7 сек.Макроструктуралық поляризация заттардың электр қасиеттерінің әр түрлілігінен пайда болады.Айталық электр өткізгіштігі әр түрлі бірнеше қабаттан тұратын заттың бетінде осы поляризация пайда болады. Релаксация уақыты: 10^-8 10^-3сек.Беттік поляризация екі электр қабаттан тұратын беттерде пайда болады. Релаксация уақыты: 10^-3 1 сек.Электролиттік поляризация электролиттен ток жүріп жатқанда оған батырылған екі электродтың арасында пайда болады. Релаксация уақыты: 10^-4 10^-2 сек.Осы айтылған поляризациялар тканьдер мен клеткаларда, жалпы биологиялық объектілерде байқалады.

10.Дисперсия түрлерінің анықтама беріңіз және сипаттап беріңіз. Дисперсия ток жиілігі мен кедергі арасындағы байланысты көрсетеді. Жиілік биік болған сайын дисперсия азады. Дисперсия (лат. dispersion - шашырау). 1. Электромагниттік сәулешығарудың дербес спектрлік құрамының қандай да бір уақыт ішінде шашырауы. Модалық дисперсия, материал дисперсиясы, сәулежолдисперсиясыдеп ажыратылады.2. Символдарарасындағы интерференция сурет пен оптикалық талшық арқылы өткен деимпульстер ұзақтығының артуына байланысты пайда болатын эффект. Дисперсия оптикалық талшықтың еткізу жолагының шектелуіне әкеледі. Кеңістіктік дисперсия.Гауһардан да дисперсияны байқауға болады.Кеңістіктік дисперсия -ортаның диэлектрлік өтімділігі тензорының толқындық векторға, мысалға поляризация жазықтығын айналдыруға келтіретін векторға тәуелділігі.Қалыпты дисперсия - заттың сыну көрсеткішінің жарыктың толкын ұзындығының кемуімен арта түсуі.Ауытқыма дисперсия - қ. Сыну көрсеткіштерінің дисперсиясы.