Тақырып: Экономикалық теорияның пәні және әдістері

Ә лемде сан алуан халық тар енбек етіп, қ оғ амдық ө ндіріс, ө зара байланыс, айырбас жү ргізіп, тү рліше табиғ и жағ дайда ө мір сү ріп келеді.Тарихтағ ы тұ ң ғ ыш экономикалық ой-пікірлір ө з бастауын ежелден алады. Ежелгі дү ниедегі экономикалық кейбір қ ұ былыстар мен процестер Египет, Қ ытай, Ү ндістан, Греция (Ксенофонт, Аристотель, Платон) енбектерінде қ арастырылғ ан. «Экономия» терминін алғ аш рет ұ сынғ ан ежелгі грек ойшылы Ксенофонт. Аударғ анда «экономия» термині «ойкос»-ү й шаруашылығ ы, «номос»- заң, яғ ни ү й шаруашылығ ын жү ргізу туралы ғ ылым. Ал Аристотель шаруашылық қ ызметтің екі тү рін ажыратады: экономия жә не хрематистика. Кө п уақ ыт бойы «экономия», «ойкономия» термині ү й шаруашылығ ын жү ргізуді ұ йымдастырудың ережелері мен тә ртібін қ амтығ ан болса, одан кейін мемлекеттердің бірігуі, феодалдық қ ауымның қ ұ лдырауы тек ү й шаруашылығ ын жү ргізу ережелерін емес, сонымен қ атар жалпы ұ лттық мемлекеттік шаруашылық ты жү ргізу ережелерін анық тауды талап етті. Осығ ан байланысты экономия тү сінігі жаң а мә нге ие болады. Енді ол саяси экономия деген мағ ынағ а ие болады. Яғ ни грек тілінен аударғ анда «полис»-мемлекет, «ойкос»-ү й шаруашылығ ы, «номос»-заң. «Саяси экономия» терминін алғ аш рет енгізген А.Монкретьен. 1615 жылы «Саяси экономия трактаты» енбегінде мемлекеттік шаруашылық ты жү ргізу туралы ойлары жазылғ ан. Осылайша, саяси экономия мемлекеттің жалпы ұ лттық шаруашылығ ын жү ргізу заң дарын қ арастыратын ғ ылым. Экономикалық теорияның даму кезендеріне келетін болсақ, алғ ашқ ы дамығ ан бағ ыттардың бірі- меркантелизм мектебі. (итальян тілінен аударғ анда «мерканте»- саудагер, купец деген мағ ынаны білдіреді).Экономикалық теорияның даму барысында оның пә ніне ә р тү рлі анық тамалар берілген.Бұ л бағ ыт ө кілдірінің ойы бойынша қ оғ ам байлығ ы тек саудада (ақ ша, алтын қ оры).Меркантелистер мектебі ө кілдерінің негізгі ойы ел байлығ ы – елге ақ шаның келуі жә не сыртқ ы саудамен байланысты болды. Сондық тан олар сауданы кенейту ү шін елдегі алтын қ орын молайту керек деген пікірлір білдірді. Одан кейін пайда болғ ан- физиократтар мектебі («физиократия» грек тілінен аударғ анда – табиғ ат, ауыл шаруашылығ ы деген мағ ынаны білдіреді). Бұ л бағ ыт ө кілдерінің пікірі бойынша байлық тың негізгі кө зі ө ндіріс, бірақ олар ө ндірістің бір саласы ауыл шаруашылығ ын атап кө рсеткен.

Классикалық саяси экономия бағ ытының ө кілдері Адам Смит, Д. Рикардо, У.Петти. Олардың ойы бойынша қ оғ ам байлығ ы материалды ө ндіріс, яғ ни ө ндірістің барлық салалары. А.Смит енбектерінде қ ұ нның енбек теориясын қ арастырып, енбек ө німділігінің ролін арттырды, табыстар туралы ілім қ озғ ады. Классикалық саяси экономия негізінде маркстік бағ ыт пайда болды. Бұ л теория негізі- қ осымша қ ұ н теориясы, қ оғ амның экономикалық қ ұ былыстарын талдауда топтық кө зқ арас қ олданылды.

Экономикалық ойдың қ азіргі бағ ыттарының бірі неоклассикалық бағ ыт, оның ө кілдері тепе-тендік жә не қ ұ н теориясының субъективті жағ ын қ арастырды. Маржинализм бағ ыты (К.Менгер, У.Джевонс) экономикалық категорияларды зерттеуде шекті ө лшемдер қ олданды. Кейнс мектебі – реттелетін экономика теориясын ұ сынғ ан, яғ ни мемлекеттің экономикағ а араласуын қ олдағ ан. Институционализм (Т.Веблен, У.Митчелл, Д.Гэлбрейт) – экономикалық даму экономикалық институттар жү йесімен анық талады, мұ нда экономикалық институт қ ұ рамына нарық кіреді.

Экономикалық теория ресурстардың шектеулі жағ дайында адам қ ажеттіліктерін толық қ амтамасыз ету ү шін, олардың арасындағ ы ө ндіріс, бө лу, айырбас жә не тұ тыну процестерінде пайда болатын экономикалық қ атынастарды зерттейді.

Экономикалық теория ү ш негізгі қ ызмет: танымдық, методологиялық жә не практикалық қ ызметтерді атқ арады.

Танымдық қ ызмет экономикалық процестер мен қ ызметтерді тү сіндіру жә не зерттеу негізінде кө рінеді. Методологиялық қ ызметі оның басқ а экономикалық ғ ылымдар жү йесіндегі орнымен анық талады. Практикалық қ ызметі шаруашылық ты тиімді жү ргізу ә дістері мен принциптерін дайындаумен байланысты.

Экономикалық қ ұ былыстардың арасындағ ы тұ рақ ты жә не ү немі қ айталанып отыратын, сө йтіп сол қ ұ былыстардың ішкі мә нін сипаттайтын қ атынас экономикалық заң дар деп аталады

Экономикалық теорияның алдына қ оятын мақ саты – экономикалық заң дарды ашу, олардың ә рекет ету механизмін зерттеу жә не практикалық қ ызметте пайдалану жолдарын анық тау.

Методология дегеніміз – ғ ылыми танудың нысаны, ә дісі, ұ йымдастыру принциптері туралы ілім.

Экономикалық процестерді зерттеуде ең бірінші диалектикалық ә діс қ олданылады. Бұ л ә діске сә йкесбарлық экономикалық процестер бір-біріне ¡ ә уелді қ айшылық ты тү рде дамиды, ұ дайы қ озғ алыста болады. Ғ ылыми танудың нысандары мен ә дістері кө п. Солардың ішінде экономикалық зерттеудің маң ызды ә дісі- ғ ылыми абстракция. Ғ ылыми абстракция ә дісі деп – зерттеліп отырғ ан процестердің жеке, кездейсоқ, қ ысқ а мерзімді, дара қ ұ былыстарынан тазартып, оның тұ рақ ты, ә рдайым қ айталанатын мә нін, маң ызды жақ тарын ашуды айтамыз.

Талдау жә не синтез мұ нда зерттелетін қ ұ былыс ө зінің қ ұ рамды бө ліктері мен жеке жақ тарына ажыратылады, содан кейін тектес бө ліктерді зерттеп болғ ан соң, оларды біртұ тас қ ұ былыс ретінде қ арастырады.

Индукция жә не дедукция. Индукция жеке оқ иғ алардан, қ ұ былыстардан логика арқ ылы жалпы қ ағ идалар, принциптер шығ арылады. Дедукцияда керісінше, жалпы қ ағ идалар негізінде экономикалық процестердің, объектілердің кейбір жеке алынғ ан ерекшеліктері сипатталады.

Тарихи жә не логикалық тану ә дісі. Тарихи ә діс – экономикалық қ атынастар қ ұ рылымының тарихи даму процесіндегі ерекшеліктерін анық тауғ а мү мкіндік береді. Логикалық тану ә дісі экономикалық процестер мен қ ұ былыстарды зерттеу барысында тарихи дамудың кездейсоқ факторларының ық палы ескеріледі, экономикалық жү йенің жеке элементтерінің дә йекті пайда болуы мен дамуын жә не ішкі қ ұ рылымын анық тауғ а кө мектеседі.

Экономикалық зерттеулердің тағ ы да басқ а ә дістері бар. Олар мыналар: экономикалық -математикалық моделі, сан жә не сапа анализі жә не т.б.