Тақырып: Қоғамдық өндіріс негіздері
Ә рбір қ оғ амда адам қ ажеттіліктері шектеусіз, ал оларды қ анағ аттандыратын экономикалық игіліктер немесе ресурстар шектеулі. Экономикалық теория ғ ылымы шектеусіз адам қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру мақ сатында ө ндіру, бө лу, айырбастау жә не тұ тыну ү шін шектеулі ресурстарды қ алай орналастырып жеткізу керектігін зерттейтін ғ ылым.Экономикалық теорияда қ арастырылатын, зерттелетін қ ұ былыстар мә ні экономикалық категориялар мен экономикалық заң дар арқ ылы бейнеленеді. Экономикалық категориялар- экономикалық қ ұ былыстардың мә нді жақ тарын кө рсететін тү сініктер. Экономикалық заң - экономикалық қ ұ былыстар арасындағ ы қ айталанатын ү здіксіз байланыс. Қ оғ амдық ө ндірістің алғ ы нысаны натуралды шаруашылық. Натуралды шаруашылық та ең бек ө німдері ө ндірушілердің ө з қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыруғ а жә не тұ тынуғ а тікелей бө лу арқ ылы тү сіп отырады. Ө ндірістің натуралды формасы бү кіл экономикалық процестерді қ атты тежейді, сыртқ ы байланыстарғ а жол бермейді, сондай-ақ натуралды шаруашылық тұ йық, тұ рақ ты, ә рі ө суі ө те баяу процесс. Бұ л қ азіргі дү ниеде де сақ талып отыр, ә сіресе дамушы елдерде орын алуда. Жалпы алғ анда, натуралды шаруашылық тауарлы шаруашылық пен қ атар дамыды. Натуралды шаруашылық қ а қ арағ анда тауарлы шаруашылық анағ ұ рлым кү рделі жә не натуралды шаруашылық қ а тұ п-тура қ арама-қ арсы. Тауар ө ндірісі деп отырғ анымыз, қ оғ амдық ө ндірісті ұ йымдастырудың белгілі бір формасы ретінде, адамдардың экономикалық қ атынастары нарық арқ ылы, ең бек ө німдерін сатып алу-сату арқ ылы кө рінетін процесс. Тауарлы ө ндіріс дегеніміз ө німді ө ндірушінің тікелей ө зі тұ тыну ү шін емес, нарық қ а шығ арып сат ү шін ө ніретін ө ндірісті айтамыз. Ө ндіріс қ ұ рал-жабдық тарына жеке меншікке негізделген тауарлы шаруашылық тың даму сипаты- нарық тың дамуына байланысты. Нарық тың мынадай ү лгілерін атап ө туге болады, олар: дамымағ ан, дамығ ан, реттелетін, деформацияланғ ан. Ә р нарық ү лгісіне тауарлы шаруашылық тың ерекше ү лгісі сә йкес келеді: дамымағ ан тауарлы шаруашылы, дамығ ан нарық тың тауарлы шаруашылығ ы, реттелетін нарық тың тауарлы шаруашылығ ы, деформацияланғ ан нарық тың тауарлы шаруашылығ ы. I. Дамымағ ан нарық тың тауарлы шаруашылығ ында тауар ө ндірушілер ө з меншігіндегі ө ндіріс қ ұ ал-жабдығ ымен ө зі ең бек етеді, ө ндірілген ө німдер ө ндірушілердің иелігінде болады, тауар ө ндірушілер ө ндірген тауардың бә рін сатпайды, тек бір бө лігін ғ ана сатады, яғ ни тауар шаруашылығ ы жалпылама сипат алмайды. II. Дамығ ан нарық тың тауарлы шаруашылығ ы жалпылама сипат алады, оғ ан келесі қ ұ былыстар тә н: - адамның жұ мыс кү шінің тауарғ а айналып кетуі; - ө ндірісте жалдамалы жұ мысшылардың ең бек етуі; - ө ндірілген ө німнің басым бө лігінің нарық арқ ылы сатуғ а арналуы. Бұ л кезең дегі тауарлы шаруашылық тың еркін бә секенің дамуымен сипатталатындық тан, оны еркін бә секе дә уірінің капитализмі немесе «еркін экономика» деп атайды. III. Реттелетін нарық тың тауарлы шаруашылығ ы экономикада мемлекеттік жә не жеке сектордың болуымен сипатталады. Мемлекеттік реттеудің басты формаларына заң шығ ару, салық тық жә не қ аржылық формалары жатады.Реттелетін нарық тың тауарлы шаруашылығ ының бірнеше модельдері бар: -ә леуметтік нарық тық шаруашылық; - аралас экономика; - корпоративтік экономика. IV. Деформацияланғ ан нарық тың тауарлы шаруашылығ ы ә кімшіл-ә міршіл экономикағ а тә н. Тауарлы шаруашылық тың бұ л моделі қ оғ амдық ең бек бө лінісін, машиналы ө ндірісті, ұ лттық экономиканы ұ дайы реттеуді, еркін нарық тық қ атыастарды басып тастау қ ұ былыстарымен сипатталады. Тауарлы шаруашылық тың даму кезең деріне жасалғ ан қ ысқ аша шолу тауарлы шаруашылық пен нарық тық экономика арасында абсолюттік тең діктің жоқ екендігі жө нінде қ орыиынды жасауғ а мү мкіндік береді. Нарық тық экономиканың негізгі тауарлы шаруашылық екендігі даусыз.
|
