Тақырып: Қазақстан Республикасында меншік қатынастарын қайта құрудың негізгі бағыттары

Ө ткен тарихымыз кө рсетіп отырғ андай, ө ндіріс қ ұ рал-жабдық тарын жеке меншіктен мемлекет иелігінен алу (национализациялау) процестері айтарлық тай оң нә тиже бермеді.Ө ндірушілер ө ндіріс қ ұ рал-жабдық тарына иелік етудің орнына олар алшақ танып қ алды. Срның салдарынан ө ндіріс ресурстарын тиіміз пайдалануы, тауар ө ндрісі монополиялануы, ө ндірушілердің тұ тынушыларғ а ү стемдігінің ө суі, алыпсатарлық, арқ а сү йеушілік, арамтамақ тық орын алады.

Мемлекеттік меншікті мемлекет иелелігінен алу деп мемлекеттік кә сіпорындардың шаруашылығ ын басқ ару қ ызметін тікелей шаруашылық субъектілеріне беру негізінде қ айта қ ұ руды айтамыз.

Жекешелендіру- бұ л мемлекеттен жеке жә не заң ды тұ лғ аларғ а мемлекеттік меншітің объектілерін немесе акционерлік қ оғ амдардың акцияларын ақ ығ а немесе тегін жеке меншікке беру. Жекешелендіру мемлекеттің экономикада билігін шектеу болып табылады.

Мемлекет иелігінен алу мен жекешелендірудің тү бегейлі айырмашылығ ы мынада: егер жекешелендіру процесінде мемлекеттік меншіктің субъектісі міндетті тү рде ө згерсе, мемлекет иелігінен алу процесі олай болмайды.

Жекешелендіру, дү ние жү зі экономикасына тә н процесс. Оның негізгі мақ саты екі мә селені шешуге бағ ытталғ ан:

1) бюджет тапшылығ ын кеміту;

2) ұ лттық экономиканың тиімділігін арттыру;

 

Қ азақ стан Республикасы дү ние жү зілік тә жірибені ескере отырып, 1991 жылы жекешелендіру жә не мемлекет иелігінен алу процестерін бастады. Бұ л процестер тө рт кезең ді қ амтыды.

Жекешелендіру мен мемлекет елігінен алу процестерінің I кезең і 1991-1992 жылдар аралығ ын қ амтыды. Бұ л кезең де Республикада жекешелендіру процестерінің алғ ы шарттары жә не бағ дарламасы жасалады.Бұ л бағ дарлама бойынша мемлекеттік кә сіпорындар жең ілдетілген талаптармен ең бек ұ жымдарына берілді, ал сауда жә не қ ызмет кө рсету объектілері сату негзінде жекешелендірілді.

Жекешелендірудің II кезең і (1993-1995 ж.ж.) Қ азақ стан Республикасы Президентінің 1993 жылы 5 наурыз айындағ ы жарлығ ымен бекітілген «Қ азақ стан Республикасындағ ы 1993-1995 жылдардағ ы мемлекет иелігінен алу мен жекешелендірудің ұ лттық бағ дарламасы» негізінде жү зеге асырылды.

Бағ дарламаның негізгі мақ саты- орталық танғ ан- жоспарлы экономикадан нарық ты экономикағ а қ ажетті жағ дайлар жасаудың жә не мемлекеттің иелігіндегі ө ндірістік объектілерді, басқ а да материалдық жә не материалдық емес активтерді ақ ылы немесе ақ ысыз негізінде республика халқ ына қ айтаруды кө здеген.

Осы мақ саттарды жү зеге асыру ү шін келесі негізгі міндеттерді орындау кө зделген:

· мемлекеттік кә сіпорындарды акционерлеу арқ ылы нарық қ а бағ ытталғ ан шаруашылық қ ұ рылымдарын қ алыптастыру, мемлекет меншігінің шағ ын объектілерін жекешелендіруді, қ алың бұ қ ара топтарының жекешелендіру процестеріне қ атысуларына жағ дай жасайды;

· тиімді шаруашылық субъектілері ретінде жеке меншік иелері қ алыптастыруды;

· шағ ын жә не орта бизнесті дамытуды жә не т.б.

Бағ дарламада мемлекет иелігінен алу жә не жекешелендірудің келесі негізгі бағ ыттары анық талғ ан:

· ірі жә не бірегей мү лік кешендірін жеке жобалар бойынша жекешелендіру;

· жұ мысшылар саны 200-ден 5000-ғ а дейін жететн орташа кә сіпорындардың кө пшілігін инвестициялық жекешелендіру купондары арқ ылы жаппай жекешелендіру;

· 200-ге жуық жұ мысшылар бар кә сіпорындарды, тұ рмыстық қ ызмет кө рсету, қ оғ амдық тамқ тандыру, коммуналдық шаруашылық, бө лшек сауда шағ ын кә сіпорындарын жекешелендіру;

· Ауыл шаруашылығ ындағ ы кә сіпорындарды жекешелендіру.

1996 жылы ақ пан айында Қ азақ стан Республикасындағ ы 1996-1998 жылдарғ а арналғ ан жекешелендіру туралы ІІІ бағ дарлама қ абылданды.Жаң а бағ дарламаны жү зеге асыру мына шараларды ө ткізуді кө здеді:

· Жартылай жекешелендірілген кә сіпорындардың мемлекеттік акциялар пакетін, сондай-ақ, шағ ын жекешелендіру шең берінде ІІ кезең де сатылмай қ алғ ан объектілерді жекешелендіруді (ақ шағ а сату арқ ылы) аяқ тау;

· Жеке жоболар бойынша мемлекеттік меншік объектілерін жекешелендіруді жү зеге асыру;

· Бұ рын жекешелендірілмеген кә сіпорындарды жекешелендіру процесіне енгізу;

· Экономиканың кейбір секторларын жекешелендіру жоспарларын жасау жә не жү зеге асыру жолдарын қ арастыру;

· Шетел капиталының қ атысуын ұ лғ айтуды.

Жаң а бағ дарламаның негізгі бағ ыты жеке жоба арқ ылы жекешелендіру:

· Жеке иевесторларғ а келісілген шарттар негізінде сатуды;

· Аукцион жә не конкурс негізінде сатуды;

· Басқ ару туралы келісім-шарт жасауды;

· Акцияларды ашық тү рде сатуды кө здеді.

ІV кезең 1999-2000 жылдар аралығ ын қ амтыды жә не Қ азақ стан Республикасы ү кіметінің 1999 жылғ ы 1-маусымдағ ы 683-қ аулысымен бекітілген «1999-2000 жылдарғ а арналғ ан жекешелендіру жә не мемлекеттік мү лікті басқ арудің тиімділігін арттыру туралы» бағ дарлрмасына сә йкес жү зеге асырылды.

1991-2000 жылдары Республикада 34, 5 мың нан астам мемлекеттік меншік объектілері, соның ішінде 1991-1992 ж.ж. 6, 2 мың объектілері ресей рубліне жекешелендірілсе, 28 мың 1993-2000 ж.ж. аралығ ында ұ лттық валютағ а сатылды.Осы кезең де жекешелендіруден 215, 4 млрд. тең ге алынды.