Тақырып 6. Несиелік операциялардың есебін ұйымдастыруСабақ тың мақ саты – несиелеуді ұ йымдастыру, борышкерлердің несие қ абілеттілігін талдау, несиені беру жә не қ айтарып алу есебі, несие бойынша сыйақ ы есептеу жә не оны алу есебі, несие мониторингі, банктің ссудалық портфелін жіктеу жә не клиенттерге берілген несие бойынша провизиясы (резерв) қ ұ ру қ арастыру. Негізгі ұ ғ ымдар: несие, борышкер, мониторинг, провизиясы, ссудалық портфель Несиелерді жіктеу. Қ арыз алушыларғ а ұ сынылғ ан банктік қ арыздарды кө п тү рлі белгілері бойынша жіктеуге болады. 1.Кредиторлар бойынша: орталық тандырылғ ан, бюджеттік, банктік, банктік емес қ аржылық ұ йымдар, коммерциялық, сыртқ ы; 2.Қ арыз алушылар бойынша: қ аржылық институттарғ а, ү кіметке (Қ аржы министрлігі), бюджеттен тыс қ орларғ а, банктерге, банктік емес қ аржылық ұ йымдарғ а несиелер; экономиканың салалары бойынша барлық меншік тү рлері, ауыл шаруашылығ ына, ө неркә сіпке, саудағ а жә не т.б. жеке кә сіпкерлер (заң ды тұ лғ а емес қ ызметті іске асыру); 3.Банктік несиені қ олдану мерзіміне байланысты мынадай тү рлерін ажыратуғ а болады: қ ысқ а мерзімді; ұ зақ мерзімді. 4.Қ олдану сипаты мен бағ ыты бойынша: негізгі қ орларғ а несиелер, айналым капиталына несиелер; 5.Қ амтамасыз ету тү рлері жә не қ олда болу бойынша: қ амтамасыз етілген: тұ рақ сыз, кепілмен, тапсырыспен, кепіл затымен; сақ тандырылғ ан; қ амтамасыз етілмеген: бланкті(сенімді). 6.Ұ сынылғ ан валюта бойынша: шетел валютасымен, тең гемен. 7.Ұ сынылғ ан шарт бойынша: авальді, акцепті, акцепті-рамбурсты, аукционды, валюталық, ипотеклық несиелер, консорциалды, дебетті сальдоны жабу несиесі (овердрафт), лизингті, ломбардты, жең ілдікті, онкльді, тұ тыну несиесі, револьверлі, резервті, маусымдық несие, факторинг, форфейтинг. 8.Несиелеудің обьектісі бойынша: меншіктік айналым қ ұ ралдарының жетіспеушілігін толық тыру; материалдық қ орлардың жиынтығ ын; экспортты жә не импортты тауарларды ә келу жә не ішкі экономикалық іс-ә рекетінің шығ ындары, жеке ең бекпен айналысатын азаматтар тұ тынғ ан шикізат, материалдар, қ ұ ралдар жә не басқ а да мү ліктер, ломбардтың кепілді-несиелік операциялары, театрлардың табыстары мен шығ ыстарының арасындағ ы маусымдық ү зілістер; кү рделі салымдарды қ аржыландыруғ а; ең бекақ ы тө леуге; тиімділігі жоғ ары жә не қ айтымы тез шараларды несиелеу. Жалпы банктік несиелік операциялар екі ү лкен топқ а бө лінеді: активті – банк қ арыз бере отырып кредитор ретінде қ атысса; пассивті – тө лемділік, мерзімділік жә не қ айтарымдылық жағ дайында банкке клиенттерден жә не басқ а банктерден ақ ша қ аражатын тарта отырып, банк қ арыз алушы ретінде қ атысады. Несиелік операцияларды жү зеге асырудың екі негізгі нысаны ажыратылады: қ арыз жә не депозит. Тиісінше банктің активті жә не пассивті несиелік операциялары несиелік нысан ретінде де, депозиттік нысан ретінде де жү ргізіледі. Несие – банктің қ аражатын ұ йымдастыру кө зі жә не оларды салудың ә р тү рлі нысандарын ұ сынатын, несиелік қ атынастарды ұ йымдастырудың ә р тү рлі нысандарын қ арастыратын кең мағ ынадағ ы тү сінік. Қ арыз болса – нә тижесінде қ арыз шотын ашуғ а болатын, несиелік қ атынастарды ұ йымдастырудың бір ғ ана нысаны. Тікелей банктік несиелеу, яғ ни кә сіпорынның несиелік қ атынасы басында банкпен арақ атынасынан басталады, сонымен бірге жанама бантік несиелеу, яғ ни алдымен кә сіпорындар арасында несиелік қ атынас пайда болады, нә тижесінде олар банкке жедел тү рде вексель бойынша ақ ша алу ә дісін іздестіру ү шін жү гінеді. Ә рбір банк банктің ішкі несиелік саясаты туралы ережесін жасайды.Оның негізгі мақ саты жұ мысшылардың банк белгілеген талаптарын жә не несиелеу тә ртібін орындау арқ ылы несиелік операцияларды жү зеге асыру кезіндегі тә уекелді тө мендету болып табылады. Несиелер мыналар есебінен беріледі: жеке жә не заң ды тұ лғ алардың депозиттік жә не басқ а шоттарына тартылғ ан қ аражаттары жә не меншікті қ аражаттары қ осылатын банктің меншікті несиелік потенциалы; шетелдік несиелік желілерден, банкаралық несиелік нарық та алынатын несиелік қ арыз ресурстары. Несие мынадай несие қ абілеттіліктің негізгі критерийлеріне сай келетін қ арыз алушыларғ а ұ сынылады: рентабельділіктің жоғ арғ ы нормасымен сипатталатын қ аржылық тұ рақ тылық, барлық қ аражаттың 30% кө лемінде меншікті капиталмен қ амтамасыз етілген, айналымдағ ы дебиторлық қ арызы қ ысқ а мерзімді; қ арыз алушының беделі; шығ арылатын ө німінің бағ асы, оны сатып ө ткізуге тапсырыстың болуы, ұ сынылатын қ ызмет сипаты; экономикалық конъюнктурасы (бизнестің даму перспективасы, капитал салу кө здерінің, бизнес жоспарының болуы). Борышкерлердің несие қ абілеттілігін талдау. Қ арыз алушының несиеқ абілеттілігін талдау ө ткен кезең дегі статистикалық жә не бухгалтерлік есебі, несие пайдалану кезіндегі оның қ аржылық жағ дайына болжам туралы жиналғ ан мә ліметтер негізінде жү ргізіледі. Жоғ арыда кө рсетілгендей, қ арыз алушы несиені алу ү шін банкке негізделген жазбаша арызымен барады, онда мыналар қ ысқ аша жазылып кө рсетілген: несиенің мақ саттық бағ ыты, оның сомасы, пайдалану мерзімі, нақ ты ө теу мерзімі, сонымен қ атар несиеленетін шаралардың жә не оны жү зеге асырудың экономикалық тиімділіктерінің қ ысқ аша сипаттамасы. Қ азіргі кезде барлық банктерде арнайы уә кілетті орган қ ұ рылғ ан. Осы уә кілетті орган несиелерге байланысты кө п мә селе бойынша шешімдерді қ арастырады немесе қ абылдайды, тек ерекше жағ дайларда ғ ана басқ арманың қ арауына ұ сынылады. Несиеге қ абілеттілкті бағ алаудағ ы негізгі мезет – қ арыз алушының жағ дайына қ аржылық бағ а беру. Оның мақ саты – шаруашылық субьектінің қ аржылық жә не мү ліктік жағ дайына, оның қ ызметінің нә тижелеріне толық сипаттама беру: кә сіпорынның қ аржылық тұ рақ тылығ ын жә не ө тімділігін анық тау; меншік жә не тартылғ ан қ аржылық ресурстарды пайдаланудың тиімділігін зерделеу. Қ арыз алушының барлық айналым активтері ө тімділік дә режесіне қ арай екі класқ а бө лінеді: І класс – тез таратылатын активтер; ІІ класс - ө тімді активтер. Қ арыз алушының несиеқ абілеттілігін бағ алау кезінде мынадай ү ш негізгі кө рсеткіш есепке алынады: ө тімділік коэффициенті, жабу коэффициенті, меншікті айналым қ аражаттарымен қ амтамасыз етілу кө рсеткіші. Ө тімділік коэффициенті – қ арыз алушының ақ ша қ аражатын қ арызды ө теу ү шін шаруашылық айналымынан жедел босату қ абілеті. Қ арыз алушының несиеқ абілеттілігін бағ алаудың келесі негізгі кө рсеткіші – жабу коэффициенті – кә сіпорынның материалдық айналым қ аражатымен қ амтамасыз етілгенін кө рсете отырып, осы кә сіпорынның жалпы ө тімділігіне бағ а береді. Меншік айналым қ аражатын жоғ арылатудың негізгі жә не тұ рақ ты кө зі – пайда болып табылады. Айналым қ аражаты жә не меншік айналым қ аражаты тү сінігін бір-бірімен ауыстырмау керек.Бірінші кө рсеткіш кә сіпорын акивтерін білдіреді, екіншісі – қ аражат кө зі, негізінен кә сіпорынның меншік капиталының бө лігі, ол ағ ымдағ ы активтерді жабу кө зі ретінде қ арастырылғ ан. Бақ ылау сұ рақ тар:
Ә дебиеттер:
|
