Сәулелену көздері

 

Жарық кө зі (оптикалық сә улелену) - басқ а тү рдегі энергиядан оптикалық сә улеленуге тү рлендіруге арналғ ан қ ұ рылғ ы.

Физикалық табиғ аты бойынша сә улелену келесі тү рге бө лінеді:

1. жылулық;

2. люминесценттік.

Жылулық сә уле дене қ ызғ ан кезде пайда болады. Ол қ атты денелерде ү здіксіз спектрлі болады, оның дене температурасынан жә не оның қ ұ рамынан тә уелді. Жылулық сә улелендірушілер – барлық кө здері жылумен сә улеленуге қ амтамасыздындырылғ ан электрлік ЛН, жә й бұ рышты доғ алар, барлығ ының жарық кө зі жалын болып табылады.

Люминесценция – бұ л спонтандық сә улелену, ол жылулық сә улеленуден алынғ ан жә не газ тә різді, сұ йық жә не қ атты денелерде бақ ыланады. Люминесценция спектрі жекеленген сызық тардан (жекеленген атомдар мен иондардың сә улеленуі), жолақ тан (молекула сә улеленуі) жә не ү здіксіз ауданнан (қ атты дене жә не сұ йық сә улеленуі) тұ руы мү мкін. Люминесценция қ ыздыруды қ ажет етпейді.

Сә улелену кө здерінің (шамдардың) кө рсеткіштері. Шамдардың сә улеленуі (жарық шашуы) ағ ынымен , сә улелену кү шімен (жарық кү ші ), энергетикалық (жарық тың қ анық тығ ымен ) жарқ ырағ ан дене бетінің таратылуымен жә не бағ ытымен, кө бірек тіркелген мө лшері спектрлі беріктігімен (сә улелену спектрі) кө рсетіледі. Шамның сә улелену тү сі жарық кө рсеткіштерімен: координаттарының тү сімен , температура тү сімен жә не тү стің берілу индексімен: жалпы - арнайы - сипатталады.

Электрлік режим шамдардың қ уаттылығ ымен сипатталады, яғ ни шамдағ ы жұ мыс кернеуімен , қ орек кө зі кернеуімен , тогымен І жә не токтың тууымен (тұ рақ ты, айнымалы жә не т.б.) сипатталады.

Шамдардың негізгі геометриялық кө рсеткіштеріне келесілер жатады: габариттік жә не қ осқ ыш пішімдері, жарық центрінің биіктігі, сә улелендіру денесінің пішімдері.

Конструкторлық ө лшемдеріне келесілер жатады: колбалардың формасы, оның оптикалық қ ұ рамының (тү ссіз, айналық жә не т.б.) формасы жә не қ ыздыратын дененің орналасуы, кірістік немесе соң ғ ы қ ұ рылымы, цоколдің типі, формалы жә не разрядты колбаның мө лшері, электродтар ө лшемі жә не олардың арақ ашық тығ ы жә не т.б.

Жылулық режимге қ ыздыратын дененің (колбалар, цокол, шығ у, электродтар жә не басқ а тү йіндер) температурасы, айрық ша шамның конструктивті тү йінінің максималды (max) жә не минималды (min) температуралары жатады.

Жылулық сә улелендіргіштің жіктелуі:

1. табиғ и (жарқ ырағ ан аспан денелері аспан жә не бұ лт, жер жә не су беті жә не т.б.).

2. жасанды (балауыз, керосин шамы, электрлік ЛН жә не ГЛ инфрақ ызыл сә улеленгіштер жә не т.б).

3. жылулық сә улеленгіштер, жарық тандыру ү шін келесі жарық кө здері (шамдар) қ олданылады:

а) бой инфрақ ызыл (ИК) сә улеленумен –ИК (сә улелендіргіштер, ИК сә улелендіргіштер) сә улелену кө здері.

б) бұ лың ғ ыр кө здері - кө рінетін сә улелену бө лімі пайыз бө лімінен асырмайтын жарық кө здері.

Люминесцентті кө здер. Люминесцентті шамдар (ЛШ) – разрядты жарық кө здерінің тө менгі қ ысымды, қ орғ асынды разряд ультракү лгінді сә улелену кө здері, жиі ұ зын толқ ынды сә улелену кө здері.

ЛШ ү лкен жарық беруімен жә не кө п уақ ыт қ ызмет етуімен, спектрлі сә улеленумен, жоғ ары сапалы жарық тандырумен қ амтамасыздандыратын тө менгі жарық тылық жә не шам бетінің температурасымен ерекшеленеді, сыртқ ы жарық тандыру ү шін кө п қ олданылмайды, мекемені жоғ ары сапалы жарық тандыру ү шін қ олданылады.

Разрядты сипаттамасы бойынша былай бө лінеді:

- ыстық катодтармен разрядты доғ асы бар ЛШ;

- салқ ын катодпен қ ызатын разрядты ЛШ.

Тұ тану ә дісі бойынша былай бө лінеді:

- стартерлі тұ тану;

- кенеттен тұ тану.

Газ разрядты кө здер. Газразрядты шам (ГШ)деп оптикалық сә улеленуі электрлік разрядтың ә серінен буда немесе олардың қ оспаларында пайда болуын айтамыз. ГШ жоғ ары сапалы жарық береді жә не ұ зақ уақ ыт қ ызмет етеді.

Жіктелуі:

Физикалық белгілері бойынша ГШ былай бө лінеді:

- газдағ ы разрядтарда;

- будағ ы металлдарда;

- будағ ы металлдарда жә не олардың қ оспаларындағ ы разрядтарда;

Жұ мыстық қ ысымы бойынша ГШ былай бө лінеді:

- 0, 1-ден 10⁴ Па дейінгі тө менгі қ ысымдағ ы шамдар;

- 3·10⁴ - 10⁶ Па дейінгі жоғ ары қ ысымды;

- 10⁶ Па жоғ ары қ ысымды.

Шамдардағ ы разрядтардың тү рлері бойынша былай бө лінеді:

- доғ алық разрядтар;

- импульсті разрядтар.

Суыту ә дісі бойынша былай бө лінеді: табиғ и жә не мә жбү рлік.

Импульстік кө здер. Импульстік шамдар (ИШ) кү шті импульсті электрлік разрядтарғ анегізделген, интенсивті оптикалық сә уле тасымалдаушы болып табылады.

Импульстік шамдар қ ұ рылымдық белгілері бойынша келесідей жіктеледі:

1) қ ұ бырлық ИШ - разряд кө лемі қ ұ быр қ абырғ асымен шектелген.

2) шартектес ИШ - кең істікте разряд шектелмеген.

Лазерлер. Лазер инфрақ ызыл жә не ультракү лгін диапазонда электр магнитті сә уле тү ріндегі атомды жә не молекуланы мә жбү рлеп сә улелендіруге негізделген.

Лазер – жарық кө зі. Басқ а жарық кө здерімен салыстырғ анда, лазер кө п қ асиеттерге ие. Лазер негізінен 3 тү йіннен тұ рады; сә улелендіруші; айдау жү йесі жә не қ орек кө зі, сонымен қ атар ол кө мекші қ ұ рылғ ымен, оның қ алыпты жұ мысымен жә не лазерлі сә улелендіруші басқ арумен қ амтамасыздандырылады.

Лазерлердің келесі тү рлерін ажыратады:

1) газдық;

2) сұ йық тық;

3) қ атты денелі;

4) жартылай ө ткізгіш.