Жарық техникалық қондырғылар

Жарық тандырушы қ ұ рылғ ылардың нормалануы. Жарық тандыру қ ондырғ ыларын (ЖҚ) нормалаудың негізгі мақ сатына кө з жұ мысының тиімді шартын жү зеге асырудың бірегей жолын жабдық тау жатады.

Жасанды, не табиғ и жарық тандыруды нормалау – бұ л қ ондырғ ылардың сандық жә не сапалық кө рсеткіштерін эксплуатациялау барысында қ ажетінше қ амтамасыздандыратын жарық тандырғ ыш қ ондырғ ылардың жұ мысына қ ажет шектер мен ережелерді орнату нормалаудың мақ саты мен міндеті электр энергия жә не т.б. материалды ресурстар кө зін, ең бек шығ ындарын мейлінше аз жұ мсай отырып, ең бек орнының тазалығ ын, қ ауіпсіздік ережесін кө з физиологиясына зиян тигізбейтін орта тудыру болып саналады.

Ө ндіріс орындарында ә сіресе кө зге кө п ә сер ететін жұ мыс орындарында жұ мыс ө німділігін арттыруда нормалаудың атқ аратын жұ мысы зор. Қ алалардың сыртқ ы жарық тандырылуы (СЖ) кө лік жү ргізушілердің кө ру қ абілеті мен олардың апатқ а ұ шырау дең гейіне байланысты бағ аланады. ЖҚ тиімділік кө рсеткішінің нормативті қ ұ жаттардағ ы регламенті тура нормалау ә дісі деп аталады жә не нормамен регламенттелетін параметрлерді орнатудың ә лдеқ айда тиімді ә дісі болып саналады. Бірақ ЖҚ есебі мен жобасы тек фотоө лшемдік шамағ а байланысты орындалады (жарық тылық, тү стің ашық тығ ы, жарық ағ ыны жә не т.б.). Қ олдағ ы мә ліметтерге сү йене отырып, ЖҚ тиімділігінің ә р тү рлі кө рсеткіштері мен фотоө лшемді шамасы арасындағ ы байланысты анық тай алмаймыз. Сондық тан ЖҚ кө рсеткіштері ток критерийі есебінде қ олданылады, ал жарық тандырудың регламентті сипаттамасы есебінде жарық тылық, цилиндрлік жарық тылық, табиғ и жарық тандыру коэффициенті (ТЖК) жә не т.б. жатады. ЖҚ регламенттелетін шамаларын бекітудің мұ ндай ә дісі нормалаудың жанама ә дісі деп аталады.

Тә жірибеде сандық шамалармен бірге жарық тандыру дең гейімен қ осылып кө здің кө руін анық тайтын сапалық кө рсеткіштерді де регламенттеуде қ арастырылады.

Ә ркелкілік коэффициентімен N бағ аланатын жарық танатын аймақ тағ ы жарық тың біркелкі таралмауы контрастық сезінуді тө мендетеді жә не кө здің кө руіне кері ә серін тигізеді:

 

,

 

мұ ндағ ы - кө ру ө рісіндегі жарық тың тең бө лінбеген кезіндегі жарық тың сатылы ө згерісі; - алдың ғ ыдай тең бө лінбеген кездегі кө ру аймағ ының орталығ ындағ ы жарық тануғ а тең ә р тү рлі жарық тану.

 

Жоғ арғ ы жарық тандырғ ыш қ асиеті бар заттар (жарық тандырғ ыш, шағ ылыстырғ ыш тө бе ә йнек) кө зге кері ә сер етеді жә не ың ғ айсыздық туғ ызады жә не кө здің кө рудің контрастасын жә не т.б. қ асиеттерін жояды. Бұ л сапалық кө рсеткіш немесе жайсыздық кө рсеткіші (М) деп аталады.

Жарық ағ ынының уақ ыт бойынша ө згерісі, сонымен бірге ГШ тудыратын шектік жиіліктен артық ауытқ у кө здің кө руінің тө мендеуіне жә не оның шаршауына ә келіп соғ ады. Осы шаманы бағ алауғ а жарық талудың жиіліктік коэффициенті қ олданылады.

Нормалаудың қ ай ә дісі болмасын (тура жә не жанама) нормативті қ ұ жаттау мақ сатына максималды жұ мыс ө німділігіне дұ рыс жарық талғ ан, денсаулық қ а зиянын тигізетін факторларды мейлінше азайту арқ ылы қ ол жеткізу жатады.

Ө ндірістік жарық тандырушы қ ондырғ ылар ү шін жарық танудың нормалаушы критерийлерін таң дау. Нормалау тә жірибесінде ә р жағ дайғ а байланысты ә р тү рлі нормалау критерийлері қ олданылады, кө бінде келесі критерийлер қ олданылады: қ атыстық кө ру жә не техника-экономикалық кө рсеткіштері.

Ө ндірістік жарық тандыру қ ондырғ ыларында таң далғ ан нормалау критерийінен тә уелсіз жұ мыс дең гейінде жарық тандыру регламенттеледі, яғ ни кө з жазығ ында кө ру объектілер орналасқ ан (жарық шақ, штрихжарақ ат т.б.) жазық тар жатады.

Нормаланғ ан жарық дең гейі кө ретін жұ мыс дә лдігімен, яғ ни бақ ыланатын нысананың бұ рыштық ө лшемімен жә не оның орналасқ ан жеріндегі фоны бар контрастымен анық талады.

Қ оғ амдық мекемелердің жарық тандырушы қ ондырғ ыларының нормалану критерийлерін таң дау. Қ оғ амдық жә не ө ндірістік ғ имараттарды кө ру жұ мыстарына сай 4 топқ а бө лінеді:

- бірінші топ - бұ л ғ имараттарда жұ мыс кезінде жұ мысшылардың кө ру бағ ыты фиксацияланады;

- екінші топ - бұ л топта қ оршағ ан кең істікке кө ру жазығ ы функцияланбағ ан тү зумен нысаналарды анық тайды;

- ү шінші топ - бұ л топта қ оршағ ан ортаның кө ру дең гейі ғ имараттарғ а қ ысқ а мерзімде, эпизод кү йінде жетеді;

- тө ртінші топ – интерьер кең істігінде жалпы бақ ылау жү ретін ғ имараттар.

Қ оғ амдық ғ имараттарда жарық тандырудың сапасыздығ ынан кө ру ә лсіздігі пайда болады. Бұ л критерий есептеуге келмейді, себебі біріншіден, кө ру ә лсіздігі ә р тү рлі ә діспен анық талады, екіншіден барлық ө лшенген шамалар абсолютті емес, салыстырмалы ө лшемдермен алынады. Осылайша жарық тандырудың нормалануы критерий есебінде (ә лсіздік бойынша жарық тандыру) жарық тандыру шарттарын субъективті бағ алау ә дісін қ олданады.

Белгілі кө ру жұ мыстары жоқ, кө ру бағ ыты еркін 3-топтағ ы ғ имараттарды жарық тандыру дең гейі қ оршағ ан кең істік жарық тылығ ына байланысты анық талады.

Жарық тандыру шарттарының ең маң ызды сапалық сипаттамаларының бірі болып жарық тандыру қ ондырғ ыларының кө зге шағ ылысуы жатады. Кө зге ә сер ететін заң дылық тардың сандық сипаттамасы – кө ру ө рісінде жарық тың дұ рыс таралмауынан пайда болатын қ олайсыздық тарды сипаттайтын ЖҚ шағ ылыстыру ә серін бағ алаудың ә дісін туындатуғ а ә кеп соқ тырады, осы кө рсеткіштер ү шін қ олайсыздық кө рсеткіші ғ имараттарда орын алады.

Сыртқ ы жарық тандыру қ ондырғ ысын нормалау критерийлерін таң дау. Кө ше, жол, трассаларды тұ рақ ты жарық тандыру қ ондырғ ыларының кедергілерін анық тау ү шін жаяу жә не кө лік жургізушілерінің кө ру аппараттарына қ олайлы жағ дай туғ ызады.

Кө лік жургізушілерінің жұ мыстарын қ иындататын барлық факторларды ескеру ү шін жиектік контраст тү сінігі енгізіледі. Ол жү ргізуші мен кедергінің шекарасын анық тайды. Шектік контраст тү сті ажырату жә не жарық тандыру объектілерінің бұ рыштық ө лшемдеріне тә уелді (ық тималдығ ы ).

Осылайша ЖҚ ү шін сандық жә не сапалық нормаланудың негізгі критерийі болып кө рушілік табылады. Осы кө рсеткіштің нормасындағ ы тә уелсіз регламентіндегі осы есептің қ иындығ ынан тә уелді. Сондық тан шектік кө рудің дең гейін анық тайтын нормалық параметрі болып жол бетінің жарық тылығ ы табылады.

Табиғ и жарық тандырудың нормалану критерийі. Табиғ и жарық тандырудың тұ рақ сыздығ ы жә не жыл бойы сандық бағ алануы қ атыстық шама - табиғ и жарық тандыру коэффицентімен (ТЖҚ) анық талады. Ал бір нү ктеге тү скен жарық пен сырттағ ы толық жарық тандыруы тудыратын табиғ и жарық тандырулардың қ атынастарына тең. ТЖҚ пайызбен ө лшенеді.

Табиғ и жарық тандырудың нормалану критерийі кө рінушілікке байланысты. ЖҚ ү шін ол жасанды жарық тандыру дең гейіне сә йкес қ абылданады.

ТЖҚ нормаланғ ан мә ндері жобаланатын ғ имараттармен қ ондырғ ылардың орналасқ ан жерінің жарық тық климатынан тә уелді:

1. эксплуатация басынан немесе толық бө лшекті жұ мысқ а бейімділігінен бастап шамдардың жану ұ зақ тығ ы - толық қ ызмет мерзіміне байланысты.

2. тиімді қ ызмет мерзімі - берілген типтегі шамды қ олданудың тиімділігін анық тайтын параметрлердің белгіленген шегін кету моментіне дейінгі зерттеу немесе эксплуатация басынан шамның жану ұ зақ тығ ы.

Шағ ылу кө здерінің негізгі тү рлері: ГШ-газразрядты шамдар; ГШН- галогенді қ ыздыру шамдары; ГШВД- жоғ ары қ ысымды газ разрядты шамдар; ГЛНД - тө менгі қ ысымдағ ы газ разрядты шамдар; ДКСТ - доғ алық ксенонды қ ұ быр шамдар; ДРЛ - доғ алық сынапты люминесцентті шамдар; ИЛ - импульсті шамдар; ЛШ -люминесцентті шамдар; ЛН - қ ыл шамдар; НЛВД - жоғ ары қ ысымды натрийлі шамдар; НЛНД - тө менгі қ ысымды натрийлі шамдар; ГЛВД - жоғ ары қ ысымды сынапты шамдар; РЛНД - тө менгі қ ысымды сынапты шамдар.

Сә улеленудің жылулық кө здері. Жылулық сә улеленудің негізгі заң дары қ ара дене, толық шағ ылыстырушы немесе планк сә улеленуі деп аталады. Идеалды денелерге арналғ ан.

Қ ара дене – бұ л сә уленің ұ зындығ ы, бағ ыты, поляризациясы жағ дайына тә уелсіз барлық ө зіне тү сетін сә улелену жұ тып алатын (жұ ту коэффициенті ) дене.

Жарық шағ ылысу заң дары:

Кирхгоф заң ы:

Кез келген температурада жә не сә уле ұ зындығ ында жылулық сә уле шағ ылыстырғ ыштың бетіндегі кез келген нү ктеде кері бағ ыттағ ы поляризацияланбағ ан сә улені жұ ту коэффициенті спектрлі коэффициентінің берілген бағ ытын энергетиткалық жарық тың спектрлі тығ ыздығ ына қ атынасы шағ ылыстырушы кө зден тә уелді емес жә не сол температурада жә не толқ ын ұ зындығ ындағ ы қ ара дененің энергетикалық жарық тылығ ының спектрлі тығ ыздығ ына тең.

 

,

 

мұ ндағ ы tе(, т) - дененің энергетикалық жарық тылығ ының спектрлі тығ ыздығ ы; tеs(, т) - қ ара дене ү шін дененің энергетикалық жарық тылығ ының спектрлі тығ ыздығ ы; Т температурадағ ы дененің спектрлі жылу коэффициенті.

 

Стефан-Больцман заң ы – қ ара дененің температурасы мен энергетикалық шағ ылысуы арасындағ ы қ атынасы болып табылады.