Тақырыбы: Онкогенетика

2. Мақ саты: студенттерде қ атерлі ісік жасушаларының трансформациялануының себептері мен дамуының генетикалық механизмдері туралы заманауи білімдерін қ алыптастыру. Студенттерде адам ағ засының дә рілік заттарғ а жеке реакциясының генетикалық негіздері туралы білімдерін қ алыптастыру.

3. Дә ріс тезистері:

3.1. Канцерогенез, анық тамасы, ісік жасушаларының трансформациялану кезең дері. 2. Канцерогендік факторлар, жіктелуі, сипаттамасы.

3.2. Протоонкогендер, онкогендер, сипаттамасы, олардың канцерогенездегі рө лі.

3.3. Вирустық онкогенез.

3.4. Ісіктің супрессорлық гендері (ІСГ), сипаттамасы.

3.5. Қ атерлі ісікті жасушалардың қ асиеттері жә не биологиялық ерекшеліктері.

3.6. Фармакогенетиканың қ азіргі кездегі медицинадағ ы жә не фармациядағ ы

маң ызы.

3.7. Дә рілік препараттар метаболизмінің генетикалық бақ ылануы.

3.8. Дә рілік препараттарды қ абылдаудан кейін ү дейтін тұ қ ым қ уалайтын арулар

жә не жағ дайлары.

 

Канцерогенез - қ алыпты жасушаның қ атерлі жасушағ а айналуы, жасушаның бласттрансформация процессі.

Қ алыпты жасушаның трансформацияланғ ан жасушағ а ауысуы кө п сатылы процесс.

1. Инициация. Ә рбір ісік жеке жасушаның ДНҚ -ның бұ зылуынан басталады. Бұ л генетикалық дефектіні канцерогендер немесе онкогендік вирустар тудыруы мү мкін. Адам ағ засында тіршілік барысында адам ағ засындағ ы жасушаларының ДНҚ зақ ымдануы жү реді. Ісіктік инициациясына протоонкогендердің зақ ымдануының ө зі ғ ана жеткілікті. Осы зақ ымданудың ө зі-ақ сома жасушалардың ісік жасушаларына ауысуын анық тайтын ө те маң ызды фактордың бірі болып табылады. Ісіктік инициациясына антионкогеннің (онкосупрессор-гені) зақ ымдануы да алып келуі мү мкін.

2. Ісіктің промоциясы ісік-тудырушы факторлармен зақ ымданғ ан жасушалардың кө беюіне алып келеді. Бұ л процеесс кө п жылдарғ а созылуы мумкін.

3. Ісіктің прогрессиясы — бұ л ө згерген жасушалардың кө беюі, инвазиясы, метастаздар қ атерлі ісіктің пайда болуына ә келеді.

Ісік жасушаларынның трансформациялануына алып келетін ә р тү рлі орта факторларын канцерогендік факторлар, деп атайды.

Канцерогендік қ асиеттері бар физикалық факторлар (радиация), химиялық факторлар (ауыр металдардың тұ здары, қ ышқ ылдар), биологиялық факторлар (вирустар).

Жасушалардың бө лінуі мен ө суін реттейтін «қ алыпты» ген протоонкогендердің ісік жасушаларына ө туі, онкогенге айналуы ісік жасушаларының негізгі механизмдерінің бірі болып отыр.

Кейбір вирустардың геномында онкогендер болады. Ағ заның вирусты инфекцияны жұ қ тыруы жә не онкогенді тасамалдаушы вирус геномы жасушаның генетикалық материалына ісіктің трансформациялануын іске қ осатын кү рделі жә не ұ зақ процесс.

Қ атерлі ісік жасушаларының негізгі қ асиеттерінің бірі оның бақ ылаусыз бө лінуі, моноклондылығ ы жә не ісіктің ө суінің автономдылығ ы.

Фармакогенетика ағ заның дә ріге жеке реакциясының генетикалық факторларының рө лін зерттейді. Ағ заның реакциясы бір жұ п генмен (моногенді бақ ылану), кө птеген гендермен (полигенді бақ ылану) генетикалық бақ ыланады. Қ азіргі уақ ытта бес препараттың метаболизмі моногенді бақ ыланатындығ ы анық талынғ ан. Кө птеген дә рілік препараттардың метаболизмі бір генмен емес кө птеген гендермен бақ ыланады.

4. Кө рнекілік материал: мультимедиялық дә рістер № 5.

5. Ә дебиеттер:

Негізгі:

5.1.Генетика. Под ред. Иванова В.И. М., 2006.

5.2.Муминов Т.А., Куандыков Е.У. Основы молекулярной биологии (курс лекций). Алматы, 2007.

5.3.Мушкамбаров Н.Н., Кузнецов С.Л. Молекулярная биология. М., 2003.

5.4.Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. М., 2003.

5.5.Биология. Под ред. Ярыгина В.Н. М., 2001.

5.6.Бочков Н.П. Клиническая генетика. М., 2006.

5.7.Генетика. Под ред. Иванова В.И. М., 2006.

5.8.Муминов Т.А., Куандыков Е.У. Основы молекулярной биологии (курс лекций). Алматы, 2007.

5.9.Фогель Ф., Мотульски А. Генетика человека. М., 1990.

5.6.Аманжолова Л.Е. Жалпы жә не медициналық генетиканың биологиялық

негіздері. А., 2006.

Қ осымша:

5.10. Введение в молекулярную медицину. Под ред. Пальцева М.А. М., 2004.

5.11. 6.8. Медицинская генетика: учеб. пособие/ Роберт Л. Ньюссбаум, Родерик Р, Мак-Иннес, Хантингтон Ф. Виллард: пер. с англ. А. Ш. Латыпова; под ред. Н. П. Бочкова.- М.: ГЭОТАР-Медиа, 2010.

5.12. 6.9. Қ уандық ов Е.Ө., Нұ ралиева Ұ.Ә. Негізгі молекулалық -генетикалық терминдердің орысша-қ азақ ша сө здігі. Алматы, 2012.

 

 

6. Бақ ылау сұ рақ тары (кері байланыс):

6.1.Протоонкогендер деген не?

6.2.Қ андай жағ дайларда протоонкогендер онкогендерге айналады?

6.3.Канцерогенез кезінде жасушаның бө ліну ерекшелігі қ андай?

6.4.Контакталық тежелу деген не?

6.5.Вирусты онкогенездің механизмдері қ андай?

6.6.Дә рілік препараттар қ оздыратын тұ қ ым қ уалайтын аурулар.

6.7.Дә рілік препараттар метаболизмінің генетикалық бақ ылануы.