Этиологиясы. ҚД-1 тұқым қуалауға бейімділігі бар ауру, бірақ оның аурудың дамуына тигізетін үлесі үлкен емес

Қ Д-1 тұ қ ым қ уалауғ а бейімділігі бар ауру, бірақ оның аурудың дамуына тигізетін ү лесі ү лкен емес (шамамен 1/3). Біржұ мыртқ алы егіздерде Қ Д-1 конкорданттылығ ы 36%-ды қ ұ райды. Нә рестеде Қ Д-1-мен анасы ауырғ анда кө рініс беру жиілігі 1–2%, ә кесі ауырса — 3–6%, ал бауырларында болса— 6%. Ұ йқ ыбездің β -жасушаларының аутоиммунды зақ ымдалуын кө рсететін бір немесе бірнеше гуморальды маркерлер науқ астардың 85–90%-да анық талады. Оларғ а ұ йқ ыбез аралшық тарына қ арсыденелер, глутамат-декарбоксилазағ а (GAD65) қ арсы денелер, тирозин-фосфотазағ а (IA-2 и IA-2.) қ арсы денелер жатады. Дегенмен, β -жасушалардың бү лінуіне ә келетін басты себептер жасушалық иммунитет факторлары болып есептеледі. Қ Д-1 HLA, DQA жә не DQB секілді гаплотиптермен байланысты болады, бұ л кезде бір аллелдер HLA-DR/DQ сырқ аттың дамуына ық пал ететін болса, ал кейбіреулері протективті қ асиетке ие. Жоғ ары жиілікте Қ Д-1 басқ а аутоиммунды эндокринді (аутоиммунды тиреоидит, Аддисон ауруы) жә не алопеция, витилиго, Крон ауруы, ревматикалық аурулар секілді эндокринді емес аурулармен тіркесіп кө рініс береді (7.5 кесте).

Патогенезі

Қ Д-1 β -жасушалардың 80–90%-ы аутоиммунды ү рдіспен зақ ымданғ анда басталады. Аталғ ан ү рдістің жылдамдығ ы мен интенсивтілігі ауытқ ып отырады. Балалар мен жастарда сырқ аттың типті ағ ымында бұ л ү рдіс жоғ ары жылдамдық пен дамып, тез манифестацияғ а ауысады, нә тижесінде қ ант диабетінің алғ ашқ ы клиникалық кө ріністерінен кетоацидоздың дамуының арасында бірнеше апта ғ ана ө туі мү мкін (тіпті кетоацидозды комағ а дейін).

Кесте 7.5. Қ антты диабеттің 1 типі

Басқ а сирек жағ дайларда Қ Д-1-мен сырқ аттанғ ан 40 жастан асқ ан ересектерде ауру лантентті ө теді (ересектердегі латентті аутоиммунды диабет— LADA), бұ л кезде сырқ аттың дебютінде жиі мұ ндай науқ астарғ а Қ Д-2 диагнозы қ ойылады жә не Қ Д-нің компенсациясына бірнеше жылдар бойы сульфонилмочевина дә рілерін тағ айындау арқ ылы қ ол жеткізуге болады. Шамамен 3 жылдан кейін абсолютті инсулин тапшылығ ының белгілері дамиды (таблеткалы қ ант дең гейін тө мендететін дә рілерді қ абылдауғ а қ арамастан арық тау, кетонурия, айқ ын гипергликемия дамуы).

Қ Д-1 патогенезі негізінде инсулиннің абсолютті тапшылығ ы жатыр. Инсулин тә уелді тіндерге (май тіні жә не бұ лшық ет) глюкозаның ене алмауы энергия тапшылығ ына ә келіп, липолиз бен протеолизді кү шейтеді, нә тижесінде дене массасы тө мендейді. Гликемия дең гейінің жоғ арылауы гиперосмолярлық қ а ә келеді, ол ө з кезегінде осмостық диурезбен жә не айқ ын сусызданумен ұ штасады. Инсулин тапшылығ ы мен энергетикалық жеткіліксіздік жағ дайында контринсулярлы гормондардың ө ндірілуі тежелістен шығ ып (глюкагон, кортизол, ө су гормоны), нә тижесінде гликемияның жоғ ары болуына қ арамастан, глюконеогенезді белсендіреді. Май тіндерінде липолиздің кү шеюі бос май қ ышқ ылдарының артуына ә келеді. Инсулин тапшылығ ы кезінде бауырдың липосинтездік қ ызметі тежеліп, бос май қ ышқ ылдары кетогенезге қ атыса бастайды. Кетон денелерінің жиналуы алдымен диабеттік кетозғ а, кейін кетоацидоздың дамуына ә келеді. Сусызданудың ә рі қ арай ө ршуі мен ацидоз ә серінен коматозды жағ дайдың дамуына ә келеді, егер дер кезінде инсулиндік терапия жә не регидратация жү ргізілмесе ө ліммен аяқ талады (7.7.1 бө лімді қ араң ыз).