Эпидемиологиясы. ЖА жиі солтүстік европалық мемлекеттерде көрініс береді, жылына жаңа жағдайлар жиілігі 100 мың халыққа 4ЖА жиі солтү стік европалық мемлекеттерде кө рініс береді, жылына жаң а жағ дайлар жиілігі 100 мың халық қ а 4 жағ дайды қ ұ райды. 16–18 жас аралығ ындағ ы жас қ ыздардың 1 %-да кө рініс береді; жасө сіпірім қ ыздар мен қ ыздардағ ы дене салмағ ын жоғ алтудың басты себебі. ХХ ғ асырдың 60-жылдарынан бастап ЖА ауруының даму жиілігі артты, бұ л сұ лулық қ ағ идаларының ө згеруімен тікелей байланысты болды. Зерттеу нә тижелері бойынша жоғ арғ ы сыныпта оқ итын қ ыздардың 40%-ы ө здерінде артық салмақ бар деп санайды, шынында артық дене салмағ ы сол қ ыздардың тек 4 %-да ғ ана болғ ан. Батыс мемлекеттерінде 15 жасар қ ыздардың 11%-ы дене массасын коррекциялау мақ сатында жасанды қ ұ су рефлексін шақ ыратын дә рілерді, 8% — анорексигенді дә рілерді, 7 % — іш айдайтын дә рілерді қ олданады.
Клиникалық кө ріністері Сырқ ат басым жағ дайда балет мектептерінде, спорт мектептерінде, жоғ ары оқ у орындарында оқ итын қ ыз балалар арасында кең інен таралады. Қ ауіп топтарына орташа артық дене массасы бар қ ыз балалар кіреді. ЖА диагнозы дене салмағ ының айқ ын тапшылығ ы кезінде кеш қ ойылады. Бұ л науқ астардың тағ ам қ абылдаудан бас тартуын жасыру ү шін қ ұ су рефлексін шақ ыратын дә рілік заттарды, зә р айдағ ыш дә рілерді қ абылдаумен тү сіндіріледі. 1. Бастапқ ы кезең. Дисфорфоманияның тү зілуі жү реді (сырт келбетіне кө ң ілі толмайды, дене бітіміндегі жеткіліксізділікті дұ рыстауғ а ұ мтылады). 2. Анорексиялық кезең бастапқ ы дене массасымен салыстырғ анда 25–50 %-ғ а жү деумен кө рінеді, айқ ын клиникалық симптоматика мен екіншілік соматикалық бұ зылыстар жарық қ а шығ ады. Науқ астар ү немі тә беттің жоқ тығ ына шағ ымданады, бірақ тамақ туралы кө п айтады жә не тамақ жасауды ұ натып, қ онақ тарғ а белсенді тү рде тағ амдар ұ сынады. Науқ астар тағ амды «жақ сы» яғ ни, жеміс-жидектер жә не «нашар» яғ ни, кө мірсулар мен майлар деп бө леді. Жиі аштық қ а шыдай алмай, кейін булимия ұ стамаларына байланысты жасанды тү рде қ ұ су рефлексін шақ ырады, кейін қ ұ су тұ рақ танады: қ ұ сып, асқ азаны тазарғ аннан кейін ө здерін жең іл сезініп, «тазарғ анына» рахаттанады. Жасанды тү рде қ ұ су рефлексін шақ ыратын науқ астарда жиі сұ қ саусағ ында терінің қ аттылануы (мозоль) байқ алады. Науқ астардың тіс эмалі бұ зылады. Кө бісі зә р жә не іш айдайтын дә рілерді қ абылдайды. Осы кезең де кө пшілігінде аменорея дамиды. Айналымдағ ы сұ йық тық кө лемінің азаюы мен электролитті бұ зылыстар брадикардия мен артериялық гипотензияғ а ә келеді. Науқ астардың тамақ танудан бас тартуына байланысты созылмалы гипогликемия байқ алады.Ү демелі жү деуге, трофикалық бұ зылыстардың белгілеріне қ арамастан, науқ астардың интеллектуальдік жә не қ имыл белсенділігі сақ талады. Бұ л дене массасының тө мендеуімен сипатталатын басқ а аурулардан ЖА басты ерекшелігі, яғ ни қ имыл белсенділігін сақ талуы. 3. Кахексиялық кезең де бастапқ ы дене массасымен салыстырғ анда науқ ас салмағ ы 50 %-дан артық тө мендейді. Науқ астардың ө з сырт ә лпетіне деген критикалық кө зқ арасы жоғ алады, тері асты шел май қ абаты болмайды, ақ уызсыз ісік, айқ ын электролитті бұ зылыстар дамиды. Бұ л жағ дай терапиялық кө мек болмаса ө лімге ә келеді (11.1сурет). ЖА науқ астарда ә лсіздіктің пайда болуы мен кү нделікті іс-ә рекеттерін тоқ тату ө мірге қ ауіпті электролиттік бұ зылыстар кө рінісі, сол себепті науқ асты госпитализациялау науқ ас ө мірін сақ тау ү шін ө те маң ызды.
11.1 сурет. Жү йкелік анорексиямен сырқ аттанғ ан науқ астың сырт келбеті
|
