Жорық кезінде ара қашықтықтарды өлшеу, бағдарлау әдістері

Табиғи көрсеткіштер арқылы, қадаммен өлшеу – қадамдар қосарланып саналады, саналған жүз қос қадамды дәптерге сызықшамен белгілейді. Қос қадамның ұзындығы орташа адамның көзге дейінгі бойына тең. Қадамның өлшемі жергілікті жердің жер бедері мен жүргіншінің жылдамдығына байланысты әр түрлі болады. Жорық кезінде қашықтықты қозғалыстың уақыты және жылдамдығы бойынша өлшеу.

Қашықтықты көзбен анықтау – жеке объектілердің көрінісі немесе өлшеніп жатқан қашықтықты алдыңғы кесіндімен салыстыру.

Заттың бұрыштық көлеміне қарай қашықтықты өлшеу көлемі белгілі затқа дейінгі қашықтықты анықтауда қолданылады.

Өзеннің енін өлшеу. Қашықтықты тікелей өлшеуге мүмкін болмаған жағдайда геометриялық құрал жолы арқылы анықтауға болады.

Көлеңкесінің ұзындығы бойынша заттың биіктігін анықтау – заттан көлеңке ұзындығын өлшейді және заттың анықталмаған биіктігінен көлеңке ұзындығын өлшейді.

Абсолютті биіктік анықтау – арнайы құралдарды немесе топографиялық карта арқылы жүзеге асырылады.

 

40.Табиғи қауіп-қатерлері:

жер сілкінісі, қар мен тас көшкіні, мұз бен қар кертпештердің құлауы, мұздағы жарықтар, сел, тау өзендері;

ауа райының қолайсыздығы – жел, найзағай, ауа температурасы мен ылғалдылығының шұғыл өзгерісі, жауын, қар, күн сәулелері, қараңғылық.

Қар көшкіні қауіпі бар жерден өту ережелері:

Мұндай жерде қалың қар түскеннен кейін, тұман мен жауыннан кейін жүруге болмайды. Қар түскеннен кейін 2-3 күн, ал құрғақ және аяз қыста – 6 күнге шейін күте тұру қажет.

Қауіпті жерден тәңертең не кешке, қар аязда қатып тұрғанда өткен дұрыс. Беткейдің төбе жағында, жартасқа жақындап жүру керек.

Қауіпті жер үлкен болса, екі-екіден, арқанды бар ұзындығына созып өту керек. Арқанды ілгек арқылы жартасқа бекітіп топ мүшелерін сақтандыру үшін арқанды асып қою керек. Қауіпті жерден жылдам, кең қадамдап, із арасындағы қарды бұзбай өту қажет.

Ұзындығы 25-35 метр, бір ұшы белге байланған қызыл қар көшкін бауларын қолдану керек: біреу көшкіннің астында қалса, оны қар үстінде қалатын бауға қарап табуға болады.

Тас көшкіні

Қар мен мұз жапқан жартастардың қауіпі төмен. Күн шыққаннан кейін жартастар жылынып, мұз болып жабысып тұрған тастар жібіп құлай бастайды. Тас құлауы таудың шығыс және оңтүстік беткейлерінен басталады. Тас түске таман ең көп құлайды. Түнге қарсы тастар тағы да қатып қалады да құлауын аяқтайды дерлік. Ең қауіпті жерлер – клуарлар, тар сайлар, басқа да арна тәрізді жерлер. Ең қауіпсіз жерлер – суайрықтар таудың жотасы, жоны. Тастар құлаған кезде қабырғаға сүйеніп, кертпеш немесе жартастың шығып тұрған жерінің астына тығылу керек. Таса жер болмаса, тастың құлауын байқап, тап жанына жақындағанда секіріп кету керек.

Сел және оның салдары

Селдің алдында су күрт көбейе бастайды, судың түсі топырақ түсімен теңдесіп кетеді.

Кун.

Күннің жарығынан күн ашық болса да, тұман, бұлт болса да, мұз бен қардың үстімен жүргенде күйіп кету қауіпі бар.

Жел.Жел тас пен қар көшкінінің басталуына үлес қосады. Жел температураны өзгертеді. Таудың жоғары тұсында, әсіресе шыңдарда, жондарда, асуларда жел ерекше қатты соғады. үшін желдің 1 м/с күшеюі ауаның 10 С төмендеуіне тең. Қатты жел адамды құлатып жіберуі мүмкін.

Тұман. Тұман болса жол мен бағдарларды табу қиын. Топ мүшелері бірін-бірі көре алмай қалады, және де тұман психикаға кері әсер тигізеді.

Қар

Киім су болып қатып қалса, дене суып кетеді. Жауын мен қар көктайғақ туғызады. Тас пен қар көшкінінің қауіпі шұғыл өседі. Нөсер жауын өзен суы деңгейін көтеріп өзеннен өтуді қиындатады. Турист, альпинист су өтпейтін киім алып жүру керек.