Билет 9Билет 9 1.Ауаның физ-қ қасиеттері: темп-сы ылғалдылығы, ауа жылд, қысымы. Атмосф-қ ауаның физ қасиеттері адамның денсаулығына және атмос ауаның өзін өзі таратуына өте улкен әсерін тигізеді. Ылғалдылық-ауанын су буымен канығуынын корсеткиши. Ауанын ылгалдылыгы ауадагы су буынын молшерине байл.ауа ылгалдылыгынын гигиеналык манызы бар. Ауа су буымен каныккан кезде олардын концентр п.б. Су буы шан боликтерне н\е баска каты болшектерге ягни аэрозольдерге тунып, туман п.б. Ауа жылд. белгили уакыт аралыгында ауа козгалысынын ара кашыктыгы, ауа жылд. жылуды конвекция жане булану арк жогарылатуды кобейтеди.Кататермометр,термоаненометрмен олшенеди.Су булары атмос. ауа курамында ар турли молшерде болуы мумкин,онын молшери жергиликти жердин жагдайына жане температурасына байл.темпер жогарылаган сайын су буларынын молшери де жогарылайды,сондыктан жазы уакытта кыска караганда ауада су буы кобирек болады.Коршаган ортада темп томендеуи немесе жогаоылауы адам агзасында жылу алмасудын бузылуын туындатады.Агзада жылу алмасудын реттелген 3 жолы жургизиледи.1)адам денесине жакын ауанын жылуы(конвекция)2)темп арасында айырмашылык болгандыктан (радиация) адам денси жылуынын оны коршаган заттарга отуи.3)адамнын териси арк жылу болуимен байл.Жылу болудин негизги жолы-радиациялы турде жылу беру,ягни жылуды коршаган заттарга беру ол болмеде жылу режими жаксы сакталганына байл емес,онын ишки кабыргаларына еденнин терезенин темп-на байл. 2.Орталыктандырылмаган-су тарату жуйеси болмайды,суды тикелей су козинен(кудык,суат,ашхталы жане кубырлы кудыктар, каптаждар) алады.О-маган сумен кам-з ету кезинде санитарлык техн-к талаптар сактау оте манызды.Кудыктар казу кезиндеги талаптар:кудыктар кабыргасы бетоны шенберлермен керамика,тас,агашпен капталуы тиис.Агаш кабыр. калындыгы 15см боренеден жасалуы керек.Биктиги жер бетинен кем дегенде 0,8 м болу керек.терендиги 2м,ени 1 м болу керек.Какпакпен жабылу керек. Каптаждарга уойылатын талап:су толтыратын каптаж-н туби мен кабырга-ы су откизбейтин, какпагы жабылтын жане жер асты кондыргылармен жабыкталгаг:жер бетинен 0,8м жогары болу керек. Дезинфекциялау ушин коптеген себептер: су сапасына,су алмасу каркындылыгына,препарат молшерине байл.Кудык суы коргалмаган сулы кабаттан алынган болса,су унеми хлорлы реагенттермен залалсыздандырылады.Суды заласыздандыру д\з артурли адистерди колданып судын кур/ғы микроорганизмдерди жою. 3 тури бар: хим-к,физ-к жане аралас. Химиялык адиске:хлорлау,озондау,ауыр металды иондармен ондеу. Физ-к: ультракулгин саулелендиру, иондаушы сауле, ультрадыбыс, термиялык ондеу жатады. 3.Ондиристик микроклимат- ондиристин технологиясына жане мерзимдик метеорологиялык жагдайына байл.Адам агзасына асер ететин микроклиматтык жагдайларды 4 топка болемиз.1.Ондирис технологиясы ыстык болип шыгаруына байл емес ондиристик болмелердин микроклиматы бул жерлерде жаздын каты ыстык кездеринле аздаган кызып кетуден жане кыста суык болуы мумкин.2)жылудын коп молшерин болип шыгаратын ондиристик болмелердин микроклиматы,ягни ыстык цехтар.3)Ауасы жасанды турде салкындатылатын ондиристик болме-н микроклиматы.Оларга муздаткыш камера мен коймалар жатады.4)Ашык атмос микроклиматы,ауа рай ыжане климаттык жагдайларга байл.Мысалы ауылшаруаш-к,курылыс жол жондеушилер жумыстары жатады.Сактандыру шаралары: ыстык болип шыгаратын орындарда ауа ылгалдылыгын 40-60% болу керек.Жазгы уакытта 28 градустан коп болмауы керек.Микроклиматты нормада устап туру ушин жылу откизбейтин материалдармен каптау керек.Жумысшыларды жылулык сауле агымынан коргау ушин жылуды озинин бойына синиретин баска жакка буратын жылу шагыстырылатын экрандар койылуы керек. Улкен емес цех-н ауасын кондиционер дейди.Гигиеналык нормалар цех-н темпер женил енбек туринде 20-23С,ауыр енбек туринде 26-28С,орташа енбекте 17-20С.Жазгы уакытта бул цех-н темпер даладагы темпер-дан 3С кем болмауы керек.
Билет 1. Инфрақызыл сәуле – көрінетін жарықтың қызыл бөлігі (0,74 мкм) мен қысқа толқынды радиосәуленің (1 – 2 мм) арасындағы спектр аймағына орналасқан электрмагниттік сәуле. Инфрақызыл сәуле қыздыру шамын, газразрядты шам шығаратын сәулелердің едәуір бөлігін құрайды. 2.Тагаммен улану д\з микроб-н белгили туримен ластанган олардын шыгындарымен токсидеримен ластанган н\е адам организмине улы асер етеин микробты емес заттармен ластанган тагамды жегеннен жедел п.б. аурулар.Олар 3 турге жиктеделди:микробты,микробты емес,этиологиясы белгисиз тури. Тагаммен уланудын микробты турин патогенетикалык турине байл былай боледи: токсикинфекциялар,токсикоздар, этиологиясы аралас тур. Токсикоздар 2 болинеди: бактерио жане микотоксиндер. Шыгу коздери бактериялар. Этиологиясы:энтеропатогенди ишекн кози таякшасыны болып ауру адам н\е бактерия тасымиалдаушы болып табылады.Токсикоинфекция тагам энтеропатогенди ишек таякшасымен ластаганла,тагамды дайындап жаткан кезде,сату кезинде санитарлык ережени сактау ережесинин бузылуынан п.б.Клиникасы: ауру аяк асты басталады,адам иши толгак сиякты ауырады,калтырайды,бас айналады,иш отеди, кусады, алсиз болады, темпер котериледи. Ауру кобинесе женил турде болады.1-2 кунде жазылады.Адын алу: тагамдык токсикоинфекциянын болмауы ушин алдымен тагам дайындайтын обьектиледи жумыс истейтин адамдар арасында ауыратын адамдарды нактылы аныктап емдеуди кам-з ету керек,санитарлык ереже-ди катан сактауга конил аударылады. Дайын тагамдар мен шики тагамдарды бир муздаткышта сактамау керек. Жеке бас гигиенасын сактау жане курал жабдыктарды катан танбалануын а байл колдану.Микробсыз тамактан улануга саныраукулактар,улы осимдиктер,жан жануарлардын онимдери,азык туликтердин курамындагы улы коспалар жатады.Саныраукулактын уланудын алдын алу ушин коктем, жаз,кеуз айларында халык арасында тусиниктеме жургизу.Базарларда саныр-к сатуга арнайы орын бөлу. Этиологиясы белгисиз тамактан улану ол кобинесе балыктардан жугады.Ауру кенеттен басталады, булшыкеттер катты ауырады, кимыл козгалысын толык жогалтады. Ауру негигинен канка еттерин закымдануына жатады, булш\де балауыз таризди дегенерация дамиды, бул ет улпаларынын ыдырауынан п.б. 3.Мектептин медицина кызметкердери балаларды енбекке баулу болмелеринде жумыс жагдайынын жалгандыгы кадагалау керек балалларга дагдай жасалмаган кеззе ол бала-н денсау\на жаракаттануларга ж\е бала-н физ-к жетилуине терис асерин тигизеди.Осыган байл педагогтар мен медицина кызметкерлери енбек гигиенасы мен ж\е мектеп шеберханаларында жумыс жагдайымен таныс болуы керек. Мектеп шеберханасы ондиристик болмелердин енбек гигиенасы талап\на сай болуы керек: ауа алмасу,жарыктану, микроклимат жаксы болу керек.Шыгатын шу класстарга естилмес ушин мектеп шеберханасы мектептин 1-ши кабатында н\е болек блогта орналасу керек.Курал жабдыктарды балаладын олшемине ж\е кушине карап тандайды.Балалар шеберханада халат н\е алжапкыш колдарына женсе кеип жумыс жасауы керек.Шеберханада миндетти турде дари кобдишасы болу керек. Жумысты бастар алдында техника кауипсиздиги мен жалпы ережелери мен аркайсысынын аткаратын жумыстарына байл кауипсиз жумыс адистеримен таныс-ды. Сонымен катар мундай жумсы жасап жаткан балалар денесин дурус устауына конил аудару керек.окушыларга ауыл шаруаш-гы жумыстары мен айналысу оте пайдалы.Ойткени барлык жумыстар таза ауада жургизиледи.Жасоспиримдер кунине каты ыстык кундери танертен саг 7ден 11ге деин,тусте 16-18деин жумыс истеуи керек.Ауыр жумыс\ды тек жогары класс окушылары истеуи керек.Ауыл шаруаш машиналарында 17 жаска толганнан кеин гана жумыс истеуге б\ды.Ойткени ол жерде бала агзасына шу,дирил,шан, ауа райы колайсыз жагдайлары асер етеди ж\е жаракаттану каупи бар. Жумыс куни узактыгы 3 сагаттан аспауы керек.
Билет 1. Ауа ортасынын электрлик жаглайын сипат-шы факторлар: иондау,жер атмосферасы-н электрлик аймагы,найзагай электри,табиги радиоактивтилик..Ауаны иондау д\з газдын молекуласы мен атомдарынын иондаушы заттар асеринен ыдырауы. Иондаушы зат\га топырак пен ауанын радиоактивти саулеленуи, куннин ультракулгин, тусти саулеленуи, гарыштык саулеленуи жатады.1мл ауанын уакыт бирлигинде куралган ионды ионнын интенсивтилиги д.а. Нейтральди атомнын иондауы кезинде электрон анык\ды, ол электрон баска нейтральди атоммен косылады да,терис ион тузиледи.Атомнын калган болиги он ионмкен зарядталады.Женел аэроион д\з жанадан п.б. иондарга газдак молекулалар косылып,теис ж\е он зарядтардан туратын берик иондарды айтады.Ауыр аэроион д\з жеил аэроионнын озине шан боликтеринин микробты денелеринин косылуынан б\ды.Женил иондардын санынын томенд ауа атмосф-н ластануына, ауадагы комикышкыл газынын кобеюи тур айтылады.женил иондер тыныс аоу кезинде,киим арк дененге енеди тусу.Дем шыгару арк ауыр иондар шыгарылады.Физиол механизми окпе тиндерине ж\е аэроиондардын титркенуи электроалмасумен ж\е тери рецепторларымен килегей кабыктарынын нейрорефлекторлык реакциясымен сипат\ды. Жер атмос-н электрлик аймактын кысымы 1 м биктиктеги вольтпен есеп\ди.Он иондар жер беткеине карай журеди,ал терис иондар оларды богейди. Сонын асеринен атмос\да жерге ток вертикальди багытта б\ды. Ол мезгилге байл озгереди, онын орташа колеми кыста жог б\ды. Жауын,кар туман атмос-н электрлик аймагына асер етеди. Сонын бири кун куркиреу кезинде кушейеди. Табиги радиоактивтилик элементтери биол обьектилерге асер етеди. Гарыштык саулеленеу мутациянын жииленуине ж\е клеткалардын болинеуине асер етеди. 2. Елди мекендерди жоспарлау- каланын бас жоспарында коммуналды гигиенанын барлык маселелерине байл малиметтер болган кезде гана,санитарлык кызмет жобанын сараптамасын сапылы жургизе алады. Калаларды салу кезинде табиги ресурстарды жане адам денсаулыгын коргау жонинде маселе биринши кезекте туруы тиис.Осындай шешимдердин бири елди мекенди гигиеналык тургыда жуйели жоспарлау б.т. Жоспарлау 3 сатыдан турады: 1)аудандык жоспарлаудын жобасы мен сызбасы негизинде каланын бас жоспары курылады.2)егжей тегжейли жоспарлау жобасы онделеди.3)накты жоспарлау жобасы негизинде курылыс жоспары курылады.Гигиеналык козкарас бойынша елди мекенди функциялык аймактарга болу,булл кезде келеси жагдайларды ескеу кажет:аудандарда ондиристик аудандарга катысты желге карсы орналастыру керек,бекеттердт орналастыруга арналган сырткы колик аймагы жане дем алуга арналган орындары бар кала сыртындагы аймактарга болуге болады.Курылыс салу жобасынын курамына киреди:жагдайлык жоспар;курылыс салудын бас жоспары;тик жоспардын сызбалары;аумакты коркейту жане когалдандыру сызбалары;тусиниктеме кагазы.Кала аумагы селитебти,ондиристик,ланшафты-рекреционды аумактарды боледи.Гигиеналык козкарас бойынша курылыс кезинде елди мекенди функциялык аймактарда бир-биринин дурыс байланыста орналасканы манызды.Каланын салынуына жане онын осуине асер ететин негизги фактор кала тузуши фактор болып табылады. Олар:касипорындар.гылыми мекемелер жане касипорындар. Елди мекеннин курылыс жуйеси жергиликти жердин табиги климаттык жагдайларына байл. жергиликти жерде жии жел болатын болса онда коргау максатында периметальды курылыс колд.периметральды курылс д\з гимараттарды коше бойымен кварталдын торт жагында туйык тик тортбурыш тизип орналастыру.Тизбекти курылыс гимараттар бир-бирине карама-карсы орналасады.Топтык курылыс-квартал немесе шагын аумактарда бирнеше топ уйлердин уйлесимдилиги. Еркин кур ылыс-шудан коргауды жане архитектуралык адемиликти ескере отырып гимараттар бос согылады.Ауылды елдимекендерде курылыс онын аукымына халыктын демокр корсеткишине эколог жане табиги факторларына байл.Селитебти аумагы магистральды автомобиль жолдары мал айдап отетин жолдарды кесип оту керек. 3.Ауыл шаруашылыгынын гигиенасы бул болими салалы ойткени барлык дала жумыстары тизбектелген механизация тизбегинде жургизиледи.Мыс,трокторшы мамндыгына ерекше конил боледи,Тракторда жумыс истегенде косымша ыстык пен суык жии байкалады.Сыртта ауа темп 23-30 болганда троктор кабинасы 37-38 дейн жетеди.мундай озгерис дене кызуынын 37,5 дейн пульсти 110 ретке кобейтеди. Трокторшынын енбек жагдайына гигиеналык миездеме берген кезде шан факторы улкен манызлы роын алады. Жанар май ретинл этиль бинзиннин колдану ерекше улануга акеледи. Трокторда жумыс жасаганда касиптик зияндылык\га шу мен дирил киреди.Шудын денгейи 106дб дейн жетеди.Трокторда енбек жагдайын багалаганда мех\к жаракат жане куйик кауиптилигин еске алу кажет.Куйик кобинесе кызып кеткен моторга су куйганда н\е картерден майды шыгарганда, ыстык суйыктыктардын буы бетке,колга тусуи мумкин. Механизаторлардын денсинин кызып кетуинин н\е суыктап калуынын алдын алу ушин ауа райына карап киину кажет. Машиналар уакытылы жонделип жумыс дурыс уйымдасуы кажет. Жумыс ауысыммен жане 7-8 сагатка уйымдастыру, узилис кезинде жуынып алуга, 3мезгил тамак ишу, кажет жагдайда механизатор\ды козидиркпен жане шан устайтын респиротор\мен кам-з ету кажет.
|
