I. Экономикалық теория пәні және әдістері

 

 

АЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ

МАРАТ ОСПАНОВ АТЫНДАҒЫ БАТЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ» ШЖҚ РМК

Қазақстан тарихы және қоғамдық-гуманитарлық пәндер мен

психология және педагогика кафедраСЫ

 

Дәрістердің кешені

 

Пән: Экономикалық теория негіздері

 

Пәннің коды:ЕТN 1110

 

Мамандығы:(5В110400) «Жалпы медицина»

 

Оқу сағатының көлемі (кредиттің көлемі): 90 сағат

 

Курсы және оқу семестрі: 1 курс; 2 семестр

 

 

Ақтөбе 20___ ж

I. Экономикалық теория пәні және әдістері

Мақсаты: Жалпы экономика түсінігінің көп мағыналылығын игеру, экономика сөзімен өндірістік емес салалардың жиынтығын түсіндіру. Экономика сөзімен ғылым саласының экономикалық қатынастардағы қызметтік немесе салалық аспектілерін қарастыра білу.

Дәріс жоспары:

1. Экономикалық теория ғылымының даму тарихы.

2. Экономикалық теорияның қызметтері.

3. Экономикалық ғылымының методологиясы.

Дәріс тезистері:

1.Экономикалық ғылым – ең ертедегі ғылымдардың бірі. Алғашқы рет «Экономия» («ойкономия») термині біздің дәуірімізге дейін III ғасырда ертедегі грек ойшылдары Ксенофонт және Аристотель еңбектерінде пайда болды. «Ойкономия» сөзі ретінде (үй, шаруашылық) Аристотельқұл иеленушілік шаруашалықты жүргізуді ұйымдастыру туралы ұсыныстар жиынтығын түсінген.Экономикалық (тауарлы-ақша) байланыстардың дамуы феодалдық тұйықтылықты жоюға және мемлекеттің пайда болуына әсер етті. Мемлекеттік шаруашылықты жүргізудің жалпы ережесі «саяси экономия» деген атқа ие болды. Экономикалық теория ғылым ретінде XVI-XVII 5ғасырлар тоғысында пайда болды. Осы кезде тауарлы-ақша қатынастары кең дамыды. «Меркантелизм» (итальян.сөзі-саудагер, көпес) бірінші экономикалық ілім болып табылады. Меркантелистер байлықтың қайнар көзі мен қоғамның әл-ауқаттылығы, материалдық игіліктер өндірісінде емес, ол тауар мен ақша айналымы саласында болады деп есептеді. Меркантелистік саясат елге барынша көп мөлшерде алтын мен күмісті жинауды көздеді. Өкілдері – В.Стаффорд және Т.Мен. «Физиократтар»мектебінің (грек сөзі –табиғат, өкімет)өкілдері Ф.Кенэ, У.Пэтти ұлттық байлықтың қайнар көзі – ауыл шаруашылығындағы еңбек деп есептеді. «Классикалық» мектептің өкілдері А.Смит және Д.Рикардо ұлттық байлықтың қайнар көзі тек ауыл шаруашылығының еңбегі арқылы емес, барлық өндіріс саласындағы еңбектерде (ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп және құрылыс өндірісі) көрінетіндігін айғақ етті. «Марксизм» идеясының авторлары К.Маркс, Ф.Энгельс ашқан басты жаңалықтар: қоғамдық-экономикалық формация, капитализмнің даму заңдылықтары, социализмнің (коммунизм) жаңа жүйе ретінде пайда болуы, ұдайы өндіріс пен экономикалық дағдарыстар теориясы, тауарға сіңген еңбектің екі табиғаттылығы, қосымша құн туралы ілімдерді қалыптастырды, абсолюттік рентаның, жалдамалы еңбектің мәнін ашты. Экономикалық теория – бұл іргелі экономикалық ғылым, әлеуметтік-гуманитарлық және кәсіби экономикалық білімнің негізі, қоғамдық байлықты және экономикалық қатынастар мен экономикалық заңдарды зерттейтін ғылым ретінде анықтауға болады.

2. Кез-келген ғылым сияқты жалпы экономикалық теория бірқатар қызметтер атқарады: танып білу, методологиялық, сыншыл және практикалық. Танып-білу қызметін қоғамдық экономикалық процестер мен құбылыстарды терең әрі жан-жақты зерттеп білуі және түсіндіруі тиіс. Методологиялық қызмет барлық экономиканың ғылым жүйесі үшін негіз болып табылады. Оларға салалық экономика (өнеркәсіп экономикасы, ауыл шаруашылық экономикасы, құрылыс экономикасы, көлік экономикасы, қызмет көрсету саласының экономикасы), қызметтік ғылымдар (қаржы мен несие, ақша айналымы, бухгалтерлік есеп, еңбек экономикасы, статистика, әр түрлі білім салалары тоғысатын ғылымдар (экономикалық тарих, экономпикалық география, тұрғындар экономикасы) және қолданбалы ғылымдар (марктинг, жоспарлау, болжамдау) жатады. Сыншыл қызметінде – құбылыстарды сын тұрғысынан қарастырып, олардың жетістігі мен артықшылығын, күнделіті өмірде қолдану мақсатында және кемшілігін де көрсетеді. Практикалық қызметі – нақты принциптерді және шаруашлықтың тиімді әдістерін жасаумен, сондай-ақ мемлекеттің саясатын ғылыми дәлелдеуімен түсіндіреді. Жалпы экономикалық теорияның ерекше мән беретіні – адам, оның қажеттілігі мен мүддесі, қоғамдық, табиғаттық, материалдық объектілері мен субъектілері.

3. Кез-келген ғылыми зерттеудің методологиялық негізі – диалектикалық танып-білу әдісі болып табылады. Бұл әдістің ғылыми мәні мынада: барлық экономикалық құбылыстар мен процестерді олардың дамуы тұрғысынан – жай түрінен күрделісіне, төменгі сатыдан жоғарысына қарай қарастырылады. Экономикалық теорияның пайдаланатын зерттеу әдістерінің ең маңыздысы – ғылыми абстракция әдісі болып табылады. Ғылыми абстракция дегеніміз зерттеліп отырған құбылыстардың мардымсыз, өткінші жақтарын дерексіздендіру, олардағы тұрақты қасиеттерді тауып көрсету процесі. «Абстракция» термині жекеше тыс ойлау деген ұғымды білдіреді. Кез-келген процесті зерттеуде экономикалық теория тарихи және логикалық әдістердің бірлігін қолданады. Тарих көп жағдайда кездейсоқ факторлар, қым-қиғаш құбылыстар, кері шегіністер мен ілгері озып кетушіліктер іс-әрекетіне бой алдырады. Осы кезде экономикалық ғылымның логикасы көмекке келеді. Болмысты танып-білу процесі пратикамен аяқталады. Қоғамдық практика – экономикалық теория әдісінің ең маңызды буыны және оның ережесінің дұрыстығын растайтын өлшемі болып табылады. Экономикалық зерттеуде анализ (талдау) және синтез тәсілі де қолданылады. Зерттелетін құбылыс өзінің құрамдас бөліктері мен жақтарына жіктеледі. Осы бөліктер мен жақтардың әрқайсысын нақтылап, тұтас құбылыстың қажетті бір бөлігі ретінде қарастыруды анализ (талдау) дейміз. Алайда,құбылысты қарастыру тек талдаумен шектелмейді. Әрбір құрамдас бөліктерді зерттеп болған соң, осы элементтерді қайтадан тұтас етіп біріктіру қажет. Зерттелетін құбылыстардың бөліктерін жұптастыру және оларды тұтас құбылыс ретінде танып-білуді синтез дейміз. Кез-келген өмір мен табиғат сияқты экономикада кездейсоқтың тікелей ауыртпалығына құбылыстардың ретсіз бейнелеріне бағытталған белгілі заңдылықтарға жол салады. Қоғамдағы экономикалық процестерді басқару ондағы экономикалық заңдарға тән. Экономикалық заңдар өздігінен іс-әрекет жасайды. Адамдар өндіре, айырбастап және тұтына бастаған жағдайда ғана экономикалық заңдар пайда бола бастайды. Қандай да ғылымның басты міндеті – табиғатта немесе қоғамда қолданылатын заңдарды адам мүддесіне қолдану үшін танып білу болып табылады. Экономикалық заңдар объективті сипатта болады, яғни адамдардың еркі мен санасына бағынбайды.

Көрнекіліктер: Схема «Экономикалық теорияның қызметтері»

Әдебиеттер:

1. Әубакиров Я.А. Экономикалық теория негіздері. Алматы, 1998.

2. Әкімбеков С, Баймухаметова А.С., Жанайдаров У.А. Экономикалық теория. Астана, 2002. 46 бет.

3. Жүнісов Б.А., Комягин И., Байжомартов Ү.С., Мәмбетов Ұ. Жалпы экономикалық теория. Алматы, 1994.

4. Осипова Г. Экономикалық теория негіздері. Алматы, 2002.

5. Симкина А. Общая экономическая теория. П, 2002.

6. Мәуленова С.С., Бекмолдин С.Қ., Құдайбергенов Е.Қ. Экономикалық теория. Оқу құралы. 1-бөлім. Алматы, Экономика. 2004. 6 бет.

Бақылау сұрақтары:

1. Жалпы экономикалық теория нені зерттейді?

2. Жалпы экономикалық теорияны оқып-үйрену не үшін қажет?

3. Экономикалық теория қандай қызметтер атқарады?

4. Экономикалық теорияның қандай әдістерін білесіз?