Билет №20. 1. Компьютерның файдасы һәм зарары турында сөйлә

1. Компьютерның файдасы һәм зарары турында сөйлә.

Хәзер без тормышыбызны компьютердан башка күз алдына да китерә алмыйбыз. Компьютер кешеләр тормышында телевизор һәм телефон кебек үк гадәти әйбергә әйләнде. Бүген шәһәрләрдә генә түгел, кечкенә генә авылларда да компьютерсыз мәктәпләр юк. 21 гасырда һәр кеше компьютерда эшли белергә тиеш Ләкин шуны онытмаска кирәк, компьютер кешеләргә дус та, дошман да була ала.

Ә аның файдасы нәрсәдә? Компьютер ярдәмендә язу-сызу эшләрен башкарырга, төрле уеннар уйнарга була. Интернетка кереп яңа дуслар белән танышырга, электрон почта аша алар белән хат язышырга, үзеуә_кшәкле теләсә нинди мәгълүматны табарга, мөмкин. Өйдән чыкмыйча гына, теләсә нинди китапны табып уку, фильмны карау мөмкинлеге бар.

Санитария кагыйдәләрен һәм нормаларын төгәл үтәмәгәндә, компьютерда эшләү сәламәтлеккә тискәре йогынты ясарга да мөмкин. Компьютер, башка приборлардан аермалы буларак, эшләгәндә баш миенә һәм күзләргә бик якын тора. Аннан чыга торган электромагнит нурланышы, кешенең организмына үтеп кереп, сәламәтлеккә зур_зь!ян китерә. Бигрәк тә нерв, йөрәк-кан тамырларьГсистемасы зыян күрә, күз күрүе дә начарлана. Табиблар компьютердан даими файдаланучыларның иммунитетына куркыныч янавы турында кисәтә.

Сәламәтлеккә зарар килмәсен өчен, түбәндәге кагыйдәләрне үтәргә кирәк:

-эш урыны якты булсын, ләкин яктылык каршыдан төшмәсен;

-монитор белән күзләр арасы 45—70 см булсын;

^- компьютер каршысында көнгә 2 сәгатьтән артык утырырга ярамый;

-эш вакытында һәр 10—15 минут саен ял итәргә кирәк;

-компьютерда эшләгәндә, бер үк вакытта монитор экранына һәм клавиатурага, система блогының арткы панеленә кагылырга ярамый;

- кирәкле программалар белән генә эшләргә, эшне тәмамлагач, бүлмәне җилләтергә кирәк. Компьютерда эшләгәннән соң салкын су

белән бит-кулларны юу, саф һавада булу, хәрәкәтле уеннар уйнау, күз арыганда, махсус күнегүләр башкару тәкъдим ителә. ¹

Психик тотрыксызлык, ярсучанлык, депрессиягә бирелү, виртуаль тормыш белән мавыгу "чире", компьютердан башка яши алмау (гаджетомания) һ.б шундый тискәре факторлар да күзәтелә. Күп вакытны компьютер белән уздыру сәбәпле, дусларга һәм гаиләгә игътибар кимергә, укуда яки эштә проблемалар туарга мемки

Тема буенча сораулар:

• Бүген компьютер кешеләр тормышында нинди роль уйный?

• Компьютерда нишләргә була?

• Интернет кешеләргә нинди мөмкинлекләр бирә?

• Компьютерның сәламәтлек өчен нинди зарары бар?

• Сәламәтлеккә зарар килмәсен өчен, нинди кагыйдәләрне үтәргә кирәк?

• Кеше тормышына компьютер тагын нинди тискәре йогынты ясарга мөмкин?

• Син компьютерда эшли беләсеңме?

• Компьютер каршысында күпме вакыт үткәрәсең? Куркынычсызлык кагыйдәләрен үтисеңме?

2. Текстны сәнгатьле итеп укы һәм биремне үтә.

Җәйге бер көн

Җәйнең бер матур көнендә Азатлар авылына шәһәрдән ике малай кунакка кайтты. Берсенең исеме - Рөстәм, икенчесенеке - Илдус. Азат кунаклар кайтканны бик ярата. Ул көннәр буе яңа дуслары белән рәхәтләнеп уйнады.

Беркөнне Азат шәһәр малайларын бальж тотарга алып барды. Елга аларның бакча башыннан ерак түгел генә ага. Гадәттә, анда балык шәп эләгә. Ләкин бу юлы су буенда озак тора алмадылар. Кырмыскалар бүген әллә нишләгәннәр, тешлиләр дә тешлиләр Шундый авырттырып тешлиләр, һич түзәрлек түгел. Кармакларын җыеп, малайлар кайтырга җыендылар.

— Әни, кырмыска тешли, — диде Азат, капкадан керә-керә.

— Яңгыр була инде алайса, —диде әнисе.

Балыктан иртә кайтулары бик әйбәт булды Малайлар бер кош баласын үлемнән коткардылар. Ул оясыннан егылып төшкән мескен. Ярый әле песи тотып ашамаган. Аны ничек оясына куярга? Оя биек, буй җитәрлек тугел.

Азат ярдәмгә әнисен чакырды. Ярый әле чыпчык баласы имгәнмәгән иде. Азатның кошчыкны сыйпыйсы килгән иде дә, әнисе рөхсәт итмәде. «Кеше кагылганнан соң ана кош баласын яратмый башлый»,—диде ул Белми әйтмидер. Азатның әнисе хайваннарның

«телләрен» белә. Мәктәптә дә шул фәнне укыта. Әнисе кош баласын, яфраклар аша тотып, оясына куйды.

—Очарга өйрәнергә теләгән ул, — дип аңлатты ул малайларга. —Кошлар очарга егыла-егыла өйрәнәләр икән, —дип уйлап куйды Азат.

Көн шундый эссе. Эх, су коенып кайтырга! Дуслары Азатның шушы сүзләрне әйткәнен көтеп кенә торганнар диярсең. Алар шатланып риза булдылар. —Кая барабыз? — диде Илдус

—Әйдәгез, Якты күлгә алып барам, —диде әнисе. - Яңгыр башланганчы, кайтып өлгерергә кирәк.

Машина белән бик тиз барып җиттеләр Якты күлгә. Су шундый җылы, кергәч, чыгасы килми. Күктә кояш кыздыра. Ә яңгыр һаман яумады. Рәхәтләнеп су коенып кайттылар.

Өйгә кайтып җиткәннәр генә иде, тузанлы юлга яңгыр тамчылары тамды. Юл сипкеллегә әйләнде. Әнисенең әйткән сүзе дәрес булып чыкты. Ни өчен яңгыр яуганын Азат та белә хәзер. Ә кырмыскалар каян беләләр икән?

Җәйнең бер көне малайларны күп нәрсәләргә өйрәтте. Күпме дәрес бирде бит ул аларга.

(Й. Җамалетдиновадан)

3. Исемнәрнең килешен, санын, затын билгелә, нинди сорауга җавап биргәнен әйт, аффиксларын күрсәт.

мәктәбебезне _________________________________

дусларыгызга _________________________________

әбиеңнең _____________________________________

оныгына - ______________________________________

дәфтәрләремдә -_________________________________