П’есы К. Крапівы пра падзеі ВАВ: тэматыка, праблематыка, жанравыя адметнасці.

У час ВялікайАйчыннай вайны К. Крапіва напісаў некалькі драматургічных твораў. З чэрвеня1943 г. на сцэне БДТ-2, які знаходзіўся тады ва Уральску, адбылася прэм'ераспектакля «Проба агнём». У гэтай п'есе драматург адмовіўся ад простагасцэнічнага паказу гераізму савецкіх людзей, паставіўшы перад сабой задачураскрыць не батальны бок мужнасці барацьбітоў з фашысцкімі агрэсарамі, амаральную, духоўную прыроду іх подзвігу. Вайна ўнесла прынцыповыя карэктывы ўразуменне асабістых узаемаадносін паміж людзьмі. Дружба, каханне, рэўнасць.Спатрэбілася выпрабаванне агнём, каб героі драмы пераканаліся, колькі былонаноснага, неістотнага, нават дробязна-мяшчанскага ў іх штодзённым побыце.Сумленныя, чыстыя, светлыя, яны часам атручвалі жыццё сабе і іншым дробязныміпадазрэннямі, беспадстаўнай рэўнасцю. Ацверазенне прыходзіла пад грукатфрантавых гармат, і паказ гэтага працэсу выліўся ў хвалюючую драматычнуюгісторыю пра вернасць савецкіх людзей Радзіме, свайму каханню, грамадзянскамуабавязку.

Меншы творчыпоспех спаткаў драматурга пры напісанні аднаактовай драмы «Валодзеў гальштук»(1943), прысвечанай паказу барацьбы беларускіх падпольшчыкаў і партызан знямецкімі акупантамі.

Затое сатырычнаякамедыя «Мілы чалавек» (1945) стала выдатнай з'явай не толькі беларускай, але іўсёй савецкай камедыяграфіі. Выдатнай і нечаканай, калі ўлічыць, што менавітана сярэдзіну — канец 1945 г. прыладае новы ўсплёск параднай літаратуры.Арыгінальная, нязвыклая камедыя і па сваёй форме: сцэнічная ўмоўнасць даведзенадраматургам да самага высокага ўзроўню — гледачы прысутнічаюць пры непасрэднымстварэнні камедыі, калі аўтар вуснамі аднаго з галоўных герояў Язвы абмяркоўваез імі і персанажамі далейшае развіццё дзеі. I гэта яшчэ не ўсё. «Мілы чалавек»з'яўляецца рэдкім у мастацкай практыцы творам — апалогіяй жанру сатырычнай камедыі.Заявіўшы ў пралогу аб правамернасці, жыццяздольнасці і неабходнасці гэтагажанру, аўтар трыма актамі дзеі бліскуча даказаў свой тэзіс. Да мэты ж ягопрывяло майстэрскае, бязлітасна-вынаходлівае зрыванне маскі з мілага чалавека —Дзям'яна Дзям'янавіча Жлукты. Такіх людзей, якія, усякімі няпраўдамі ўхіліўшысяад фронту, вельмі камфортна — за чужы кошт — уладкоўваліся ў глыбокім тыле, К.Крапіва сустракаў нямала. Нават сярод сваіх знаёмых-землякоў. I яго да глыбінідушы абураў цынізм гэтых філосафаў жывата, якія раскашавалі-жыравалі ў час,калі іншыя пралівалі на франтах кроў. Адсюль аўтарская няшчаднасць сатырычнагавыкрыцця Жлукты, гнюснага дэзерціра, які ў лістападзе 1941 г. прыбыў у тылавыгорад Н., каб пераседзець ваенную навалу. Жаданне выжыць любой цаной,гатоўнасць адштурхнуць слабейшага, культ уласнага трыбуха — вось, па сутнасці,гэтым і вычэрпваецца яго жыццёвае крэда. Цікава, што ўсё гэта Жлукта называепрынцыпамі. Праўда, іх у яго толькі два: першы — я хачу жыць; другі — я хачужыць па-людску. Гэта значыць, жыць з шыкам. Дзеля дасягнення сваёй мэты ёнадкрывае ў горадзе блаткантору па аказанні паслуг, не прадугледжаных законам,паступова ўцягнуўшы ў махінатарскія цянёты вялізную колькасць «патрэбных»людзей — прадстаўнікоў улады, кіраўнікоў розных прадпрыемстваў. «Жлукта — гэтаж страшны тып. Гэта зяпа, міла ўсміхаючыся, злопае вас так, што вы і неагледзіцеся… У той час, калі людзі перажываюць вялікія цяжкасці, каліпраліваецца святая кроў нашага народа, гэты агідны клоп тлусцее на нашай бядзе»(Крапіва К. 3б. тв.: У 5 т. Т. 2. С. 351). Гэтыя словы належаць АнтонуМакаравічу Канягіну, намесніку старшыні гарсавета горада Н. Праўда, сказаны яныў заключнай сцэне камедыі, а да гэтага менавіта Канягін быў самым актыўнымпатуральнікам і заступнікам Жлукты. I не заўсёды бескарысным.

Менш плённыміаказаліся драматургічныя здзяйсненні К. Крапівы ў пасляваенны час. Прынамсі,сам пісьменнік да сваіх творчых няўдач адносіў драмы «З народам» (1948),«Зацікаўленая асоба» (1953), «Людзі і д'яблы» (1958). Сапраўды, ніводзін згэтых твораў не дасягнуў мастацкага ўзроўню сатырычнай камедыі «Хто смяеццаапошнім»: згубнае ўздзеянне тэорыі бесканфліктнасці адбілася на творчасці наваттакога выдатнага майстра, якім быў К. Крапіва. Магчыма, гэта ўздзеянне на яготатальным назваць нельга, паколькі пэўныя адзнакі майстэрства заўважаюцца і ўназваных п'есах. Крытыка, напрыклад, адзначала, што ў драмах «З народам» і«Людзі і д'яблы» падзеі Вялікай Айчыннай вайны асэнсоўваюцца на якасна новымвыяўленчым узроўні. У першай з іх драматург адлюстраванне барацьбы беларускаганарода з фашысцкімі акупантамі рэалізуе ў нязвыклым для тагачаснай творчайпрактыкі ключы, паслядоўна пазбягае батальных сцэн, засяроджваючы асноўную сваюўвагу на маральных калізіях. Няма ў п'есе лабавога супастаўлення «нашых» і«чужынцаў», затое ёсць небеспаспяховая спроба высвятлення маральных вытокаўгераізму і здрадніцтва. У заслугу аўтару п'есы можа быць пастаўлена і тое, штоўпершыню ў беларускай драматургіі была закранута тэма інтэлігенцыі на вайне. Нажаль, раскрыта яна без належнай глыбіні, паколькі аўтар пры адлюстраванніканфлікту двух кампазітараў — патрыёта Гудовіча і калабаранта Шкуранкова — незасцярогся ад схематызму.

Выклікамтагачаснай драматургічнай практыцы была расцэнена драма «Людзі і д'яблы». Яеаўтару давялося выслухаць нямала папрокаў за тое, што цэнтральнае месца ў п'есезаняла фігура здрадніка Скробата-Нёманскага. Але былі і іншыя меркаванні, тамудрама без асаблівых перашкод трапіла на сцэны тэатраў, заваяваўшы вялікуюпапулярнасць. I гэта было абсалютна справядліва, бо драматург у цэлымпераканаўча паказаў карціну ўсенароднага супраціўлення фашызму, раскрыў гераізмяго удзельнікаў без залішняй патэтыкі, з унутранай стрыманасцю і глыбінёй.