Оқиға орнында көмек көрсету тәртібі

Бірінша тәртіп – мүмкіндігінше күйген жерді құрғақ таза жаймамен немесе жаялықпен тезірек жабу.

Терінің күйген бөлігін байлап тастауға немесе қатты түюге болмайды.

Екінші тәртіп – целлофан пакеттерін, пластикалық шөлмектерді қармен, мұзбен немесе суық сумен толтыру және оларды құрғақ жайма немесе жабық төселген күйген жердің үстіне қояды.

Үшінші тәртіп – зардап шегушіге 2-3 дәрі аналгин беру (оның есі болған жағдайда).

Төртінші тәртіп – зардап шегушіге жылы сусынды көп ішкізу және толық тыныштыққа қалдыру.

Үсік шалу суықтың жарақаттаушы күші температураның төмендеуінен қоршаған орта ылғалдылығының өсуіне сәйкес арта түседі.

Үсік шалу себептері: суықтың, желдің ұзақ ықпалы, жоғары ылғалдықтар, тар киім, тар немесе су аяқ киім, ұзақ уақыт қозғалмау, шаршау, зардап шегушінің жалпы күйі – сырқаттануы, мас болуы, канның кетуі және т.б.

Тіпті нөлден жоғары 3-7 температураның өзінде үсік шалуы мүмкін.

Үсікке аяқ қолдың, құлақтың, мұрынның үш жақтары жылдам ұшырайды.

Организм қатты суынған кезде (қан тамырлары) қан айналымы, айрбас процесстері бұзылады. Ұлпалардың өлуінің, тереңдігінің кеңдігі төменгі температураның созымдылығы мен төменгі ықпалының дәрежесіне байланысты. Зақымдалған ұлпаларда болатын орны толмайтын құбылыстардың негізгі себептері осы төңіректе қоректенетін қан тамырларының кең таралып, қатты тығындауы (тромбоз) жетілетін тромбоз болып табылады.

Үсік органдарда болып жатқан өзгерістер ауырлығы мен тереңдегі бойынша 4 дәрежеге бөлінеді:

I дәрежеде тері ағарып, сезгіштігін жоғалтады, бұдан кейін ісініп қызарады. Оның үстіңгі қабаты қотырланады аяқ қол мұздайды, негізгі тамырлар соғысы едәуір әлсірейді, зақымдалған ұлпалар домбығады, жалпы жағдай қанағаттандырарлық.

II дәрежеде теріде бозамық немесе қан тәріздес суық пайда болады. Сол жердегі негізгі тамырлар соқпайды зардап шешуге едәуір ауыртпалықты сезінеді.

Үсік шалудың осы дәрежесінде температураның көтерілуі есінеу, тәбеттің жоғалуы мен ұйқы басу сияқты қалпы құбылыстар байқалады.

III дәрежеде негізгі тамырлар соқпайды, зақымдану тереңдігі біртіндеп анықталады. Алғашқы күндері терінің домбығуы байқалады, көпіршік пайда болады, терінің жабылмаған бөлігінде ісіну пайда болады.

IV дәреже өте ауыр. Ұлпалардың барлық қабаттарының оның ішінде сүйектің жансыздануымен сипатталады.

Алғашқы медициналық көмек кезінде зардап шегушіні, әсіресе дененің үсінген бөлігін жедел жылыту болып табылады. Үсік шалған адамды мүмкіндігінше тезірек жылы жерге апару қажет. Ең алдымен дененің үсіген жерін жылытып ондағы қан айналымын қалпына келтіру керек. Дененің үсіген жерлерін спиртпен шайып, таза қолымен ысқылайды, кейде бұны ұзақ жасауға келеді. Ысқалауды дененің үсіген бөлігінде сезімталдық, қызару және ісіну пайда болған кезде ғана тоқтатуға болады.

Жылытуды жылы ваннаның көмегін жүргізуге болады. Судың температурасын 20-30 мин ішінде 20-40 градусқа дейін біртіндеп арттырған жөн.

Сырқатқа ыстық шай, кофе, сүт, жүрек тамыр препараттарын (корвалол, кардиамин, кофеин) береді.

Бірінші дәрежедегі ұсақ шалған және екінші дәрежедегі үсікке едәуір шалдыққан сырқаттарды емдеу (саусақ, қол, мұрын, құлақ) амбулаториялық тұрғыдан, яғни таза таңғыш қою, физиотерапия жүргізу жолымен жүргізіледі.

Аяқ-қол үшінші, төртінші дәрежедегі ауқымды үсікке шалдыққан кезде станционарлық ем қажет. Үсікте емдеу кезіндегі міндет ылғалы гангренаның дамуын ескерту болып табылады, ал пайда болған кезде ылғалы гангренаның құрғақ гангренаға ауысуы үшін барлық шараны жасау қажет.

Естен тану (французша «choc» итеріліс, соққы) – ағзаның бүкіл жүйесін бақылайтын, қан айналымын, дем алуды, зат алмасуды реттейтін жүйке орталықтарының езілу күйі.

Ауыр жарақаттар кезінде осы орталықтарының өте қатты тітіркенуіне жауап ретінде естен тану келеді.

Жарақаттық естен танудың негізінде- ағзаға өте күшті аурудың әсер етуі және өте үлкен қансырау. Ауру ағзаның өмір сүруінің жүйкелік реттелуін бұзады және бірінші кезекте қан айналымын, сондықтан, бүкіл мүшелерінің қоректенуін; осындай бұзылу бас миына өте зиянды; қансырау осы процессті қиындатады.

Осы өзгерулердің нәтежесінде артериялық қысым төмендейді қан айналымындағы қан мөлшері азаяды. Қансырауға төтеп ретінде бүкіл ағзаның әрбір бөлшегінің сұйығының сауыт арнасына өтуі басталады, осының нәтежесінде дененің әрбір бөлшегі сұйықсызданады. Жарақаттық естен танудың сыртқы белгілері бірегей емес. Ең бірінші қозу торпидалық фазасымен ауысады, ағзаның функциялары тоқтай бастағанда: есі сақталады, бірақ ауру адам қимылсыз қалыпта болады. Терісі ақ түсті және суық, артериялық қысымы төмен болады.

Талып қалу – аяқ астынан пайда болатын аз уақытты есін жоғалту, бас миының қансырауының нәтежесінде пайда болады. Естен тану – ағзаның ауыр жарақатқа деген жалпы жауабын білдіреді, көбінесе аурумен және қансыраумен қабаттаса өтеді.

Бастың жарақаттануы. Бас миының және бас сүйегінің жарақаттануы, ең ауыр механикалық жарақат түріне жатады. Бас сүйекті-мишықтық жарақаттар (БМЖ) ашық және жабық болып бөлінеді.

Ашық БМЖ кезін екіге бөлуге болады: жұмсақ кездемелердің жарақаты, өтпелі емес (мидың қатты қабықшасы жарақаттанған) жарақат.

Бас миының мінез затының жарақаты бойынша, оны мидың шайқалуы, соғып алынуы және қысымдау мидың соғып алынуы және онсыз кезінде өтуі мүмкін.

Мидың шайқалуы. Естің жоғалуы белгіленеді 1-2 мин. 20-30 мин. дейін және одан кейінгі өз-өзіне келуі байқалады.

Соғып алынудың жеңіл, орташа және жоғары ауырлықты түрлері бар.

Орташа ауырлықты соғып алынулар кезінде есі таза және ауруы солулы, бірақ қатынасқа түседі, брадикардия белгіленеді, дем алудың тездеуі, систоликалық қысымның көтерілуі немесе түсуі байқалады.

Кома кезінде – адам ессіз күйде болуы, сыртқы қатынасқа реакцияның болмауы, ауру қатынасқа түспейді.

Кома орталық мидың жүйесінің жұмыс істемеуінің нәтежесінде пайда болады.

Команың аяқ астынан пайда болуы инсульт ауруына тән, ал баяу өтетін кома мидың инфекциялық түрінде жұмыс істемеуден пайда болады.

Бәрінен де БМЖ-ның түрін және ауру адамның халін анықтау керек.

Бастың жұмсақ кездемелерінің жарақаттары. Бастың жұмсақ кездемелері жарақаттанған кезінде әрқашан қатты ауру мен ісіңкіреу байқалады. Бірінші медициналық көмек ретінде бұл жерді тарта байлап, суық затты пайдалану. Жұмсақ кездемелердің жарасы қан ағуымен ерекшеленеді. 1 мед. көмектен кейін ауру адамды ауруханаға апару керек.