Тапсырмалар. а) Төмендегі сөздедің аудармасымен танысу:
а) Төмендегі сөздедің аудармасымен танысу: Ағза - организм Тыныс - дыхание Қан айналымы - кровообращение Құрсақ қуысы - брюшная полость Зәр шығару жуйесі - мочевыделительная система Көбею - размножение Тірек-кимыл жуйесі - опорно- двигательная система Бұлщық ет – мышцы Беку – укрепиться Жұтқыншақ – глотка Өңеш – пищевод Бездер – железы Қорытылу – перевариваться Кеңірдек – трахея Сіңіру – впитывать, всасывать Несепағар – мочеточник Құық – мочевой пузырь Ішек-қарын жолы – желудочно-кишечный тракт ә) Төмендегі сөз тіркестері мен сөйлемдерді орыс тіліне аударыңыз. Ардақты ат. Кеуде қуысында өкпе, жүрек бар. Құрсақ қуысында бүйрек орналасқан. Ауыз қуысында тіс бар. Көз қайда орналасқан? Бауыр, көкбауыр қайда орналасқан? Қаңқа әр түрлі сүйектерден құралған. Адам жүреді. Адам жүгіреді. Адам жұмыс істейді. Ас жұтқыншаққа түседі. Ас асқазанға түседі. Мүшелерге қоректік заттар жеткізеді. Бронхтар тыныс алу жүйесіне жатады. Көмір қышқыл газын бөледі. Оттегін сіңіреді. Қуық зәр шығару жүйесіне жатады. Бүйректе несеп (зәр) түзіледі. б) Берілген мәтінді оқып шығып, орыс тіліне аударыңыз. Адам деген – ардақты ат, казақ халқы ежелден құрмет тұтып, оны ерекше «кім» деп сұрайды. Адамның денесіндегі әрбір мүше белгілі қызмет атқарады. Адамның кеуде қуысында тыныс алу мен қан айналымының ортақ мүшелері (өкпе, жүрек) орналасқан, ал құрсақ қуысында - ас қорыту, зәр шығару, көбею мүшелері бар. Бұлардан басқа адам ағзасында әр түрлі қызмет атқаратын: көз, құлақ, ауыз, бауыр, көк бауыр және т.б. мүшелер болады. Тірек - қимыл жүйесі қанқа мен бұлшық еттен тұрады. Қанқа дегеніміз – денедегі әр түрлі сүйектерден құралған мықты тірек. Сүйектерге бұлшық еттер бекиді. Адам бұлшық еттің көмегімен жүреді, жүгіреді, дене еңбегі мен басқа да әр түрлі қимылдар жасайды. Ас қорыту жүйесі ауыз қуысынан басталады. Ас жұтқыншақ арқылы өңешке, одан асқазанға түсіп, ас қорыту бездерінің әсерінен ішек қарын жолында қорытылады. Қан айналу жүйесі денедегі барлық мүшелерге оттегі мен коректік заттарды, жеткізіп отырады. Тыныс алу жүйесі мүшелеріне мұрын, көмей, кеңірдек, өкпе, бронхтар жатады. Ағзаның отегін сіңіріп және көмірқышқыл газын бөліп отыруы - тыныс алу жүйесіне өтеді. 1 – тапсырма. Берілген сөйлемдерді толықтырып, көшіріп жазыңыз. 1. Әрбір... белгілі қызмет атқарады. 2. Адамның кеуде... өкпе, жүрек орналасқан. 3.... қуысында зәр шығару, көбею мүшелері орналасқан. 4. Қаңқа әр түрлі сүйектерден құралған.... 5. Сүйектерге... бекиді. 6. Зәр шығару жүйесіне бүйрек, несепағар, жатады. 7. Жүйке жүйесі мүшелердің... реттейді. 8. Тыныс алу жүйесінде оттегінің сіңіру және көмірқышқыл газын бөлу процесі.... 9. Ас... арқылы өңешке, асқазанға барады. Керекті сөздер: жұтқыншақ, мүше, мықты тірек, жүреді, жұмысын, құрсақ, қуысында, қуық, бұлшық ет. 2 – тапсырма. Төмендегі сөздер мен сөз тіркестерін қатыстырып (7) жеті сөйлем құрастырыңыз. Кеуде қуысы, қан айналу жүйесі, сүйектер, оттегі, бүйрек, қамтамасыз ету, қимыл.
3 – тапсырма. Мәтін бойынша септелген сөздерді теріп жазып құрамын анықтаңыз. Мысалы, көмегімен: көмек – түбірі, -і – тәуелдік жалғау (ІІІ ж), -мен – көмектес септік жалғауы. 4 – тапсырма. Мәтіндегі сөйлемдердің көбі ауыспалы келекр шақ тұлғасында ерілген назар аударыңыз. Егер осы сөйлемдерді өткен шақ, осы шақ немесе келер шақтың басқа түрлерімен берсек сөйлем мағынасына қандай өзгеріс енеді? Мысалы: а) Ас қорыту жүйесі ауыз қуысынан басталады. ә) Ас қорыту жүйесі ауыз қуысынан басталды. б) Ас қорыту жүйесі ауыз қуысынан басталып тұр. в) Ас қорыту жүйесі ауыз қуысынан басталмақ;. 5–тапсырма. Төмендегі Абай өлеңінен үзінді берілегн өлең жолдарын қалай түсінетініңізді айтыңыз. Малда да бар жан мен тән Ақыл, сезім болмаса, Тіршіліктің несі сән, Тереңге бет қоймаса. Атымды адам қойған соң, Қайтіп надан болайын... 6 – тапсырма. Өзіңізді тексеріңіз. Қандай жаңа сөздерді меңгердіңіз? организм __________________ хание __________________ размножение __________________ мышцы __________________ глотка __________________ пищевод __________________ железы __________________ трахея __________________
|
