Батыр Баян» дастанының авторы – М.Жұмабаев
«Батыр Баян» ертегісі «Қойлыбайдың қобызы» «Жүсіп хан» дастандарының авторы- М.Жұмабаев «Бек ұлдарың құл болды,Пәк қыздарың күн болды» деген сөздер – Күлтегін ескерткішінде «Берлин операциясының» басталған уақыты: 1945 ж. 1 сәуір «Биші бикеш» өлеңін шығарған- Қаңлылар «Бұқтырмада көп емдеп, көп көмектестім» деп жазған желтоқсаншы: Муравьев-Апостал «Бұл соғыстан жалпы жұртқа пайда жоқ. Нарлар алысар, ал шаруасын бұзып, қанын төгетін – сорлы халық болар. ХХғ. Европа патшалықтарының қылған ісі кімнің алдында ақталмақ?»- деп жазған Ә.Бөкейхановтың мақаласы- «Тағы соғыс» «Бұларды келістіріп жазалау керек» деген соғыс министрі Милютиннің сөзі аталған көтеріліске қатысты айтылды :Маңғыстау көтерілісі «Бұратана жұмысшы жасақтарын » Отанына қайтару туралы шешім қабылдаған- Уақытша үкімет «Бұрынғы ұрпақтар ескерткіші», «Асыл тастар» еңбектерінің авторы- Әбу Райхан әл-Бируни «Бүкіл қазақ даласы ән салып тұрғандай көрінеді»- деп жазған- Потанин «Біздің жүрегіміз темір емес, бірақ біздің кек отымыз қандай темірді болсада ерітіп, күйдіріп жібере алады, ол Отанға деген сүйіспеншілік» деп жазған – Б.Момышұлы «Біржан-Сара» операсынқойғансазгер: М.Төлебаев «Гун руң, хун ю» т.б. атаулармен берілген тайпааты :Ғұн «Гүлстан» повесінің авторы, ұйғыр жазушысы-Х.Абдуллин «Ғұндар жақсы шыныққан, олар отты да қажет етпейді», «Ертелі кеш ат үстінен түспейді» деп жазған Марцеллин «Ғүндар төзімді келеді, сауда-саттығын да ат үстінде жасайды...» деп сипаттаған Рим тарихшысы: А.Марцеллин «Дарабоз» атты әдеби шығарманың авторы: Қ.Жұмаділов «Дешті уалаяты Берке ханға бағынған кезде дінсіздердің көп бөлігін ислам дініне кіргізді»-деп жазған Өтеміс қажы кітабы: «Шыңғыснама» «Дін үшін соғыс» ұранымен араб қолбасшысы Насыр ибн Сейяр Қазақстанның Оңтүстігін басып алды: 737-748 ж.ж. «Егер жігіт қызға үйленгісі келсе, онымен әуелі күш сынасуы керек» деген дерек көзі қатысты сақтарға- Сақтарға «Егер олар бір-біріне жақын тұрса тебіседі, алыс тұрса кісінеседі»-деп айтқан Керей ханы- Құршақұз «Едіге жырын»(эпосын) шығарған- Маңғыт елі «Еділ» (Атилла)атымен аталатын өзен Волга «Ел айрылған» күйінің авторы – Асан Қайғы «Елім-ай» әнінің шығуына себеп болған шапқыншылық: Жоңғар шапқыншылығы «Ендігі жерде сіздердің діни сенімдеріңіз,әдет-ғұрыптарыңызға қол сұғылмайтын болады» делінген большевиктердің үндеуі- Ресей мен Шығыстың барлық еңбекші мұсылмандарына «Еңлік-Кебек» пьесасын жазған: М.Әуезов «Епті адам» табылған шатқал: Олдувай «Ер Көкше», «Базар батыр» поэмалары тарады: керейлер тілінде «Ер Қосай»тарихи батырлықжырыныңпайдаболғануақыты: Алтын Ордаыдырағанкезде «Ер тарғын», «Едіге» жырларында кездесетін жырау есімі: Сыпыра жырау «Ертіс бойындағы бекіністер шебінің міндеті оң жағалаудағы жерлерді жоңғарлардан, ал одан соң қырғыздардан (қазақтардан) қорғау еді» - деп жазған орыс ғалымы: Н. Коншин «Жалбырдың» авторы – Б.Майлин «Жапонияны жеңгені үшін» медалі иегер Қазақстандықтар саны- 234 «Жас арбакештер одағы» құрылды: Петропавлда «Жас қазақ» ұйымы құрылды: Ақмолада «Жас тұлпар» ұйымын құруға көмектескен тұлғалар: А.Қадыржанов, Б.Тайжанов «Жас тұлпар» ұлттық демократиялық бейресми ұйым құрылды: 1960ж. ішінде. «Жас тұлпар» ұлттық демократиялық бейресми ұйымының идеялық дем берушісі және басты ұйымдастырушысы: М.Әуезов «Жасақ» бойынша өкімет билігініңжоғарғы органы- Құрылтай «Жасақшы Савицкийді өлтірді» деп айып тағылған, жас демократ, жалынды ақын Қ.Рысқұлбеков «Жастығымда бейнет бер, Қартайғанда дәулет бер» деген қазақ мақал-мәтелі қай ғұламаның еңбегінде кездеседі Ж. Баласағұни «Жәнібек ханның ұлдарының арасында аса белгілі болғаны Қасым хан еді. Ұзақ уақыт бойы атасының ұлысына билік етті. Аймағындағы ұлыстарды өзіне қаратты. Ол туралы аңыздар көп тараған, көпке мәлім болған»- деп жазған – Қадырғали Жалайыри «Жезкиік», «Кертолғау» күйлерінің авторы, күйші: Ықылас «Жекті жарғы» заңдар жинағының негізі осы хандардыңзаңдар жобасынегізіндеалынды: Қасым, Жәңгір «Желдірме»,«қосалқа» күйлерінің авторы: Дәулеткерей «Желдірме»,«Тартыс» күйлерінің авторы: Дәулеткерей Шығайұлы «Жер дегеніміз - мемлекеттің негізі, оны қалай береміз» деген ғұн басшысы Мөде «Жерден шыққан Желім батыр» ауыз әдебиетінің осы жанрына жатады: Ертегі «Жерлері тегіс,шөптесін, жаңбырлы әрі суық келеді. Тауларында қылқан жапырақты ағаш өседі» делінген мәлімет қатысты- Үйсіндерге «Жетіжарғы» бойыешақылмыскердіөлтірунемесетіріқалдыруқұқыболғанлауазым иесі: Хан «Жеті жарғы» бойынша құрылтай кеңесіне қатысушыға қойылған талап:Қарумен келуі керек «Жеті жарғы» заңдар жинағы жасалды: Тәуке ханның кезінде «Жеті жарғы» заңдар жинағы осы хандар негізінде алынды: Қасым, Есім «Жеті жарғы» заңдар жинағын жасауға қатысқан билер: Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би «Жеті жарғы» заңдар жинағын жасауға қатысқан Кіші жүз биі: Әйтеке би «Жеті жарғы» заңдар жинағын жасауға қатысқан Ұлы жүз биі: Төле би «жетіжарғы» заңдар жинағыныңнегізі осы хандардың заңдаржобасы негізіндеалынды: Қасым, Есім «Жеті жарғы» заңдар жинағының негізі осы хандардың заңдар жобасы негзінде алынды: Қасым, Есім «Жеті жарғы» құқықтық заңында көрсетілгендей қылмыскерді өлтіру немесе тірі қалдыру құқығы кімнің қолында болды- Ханның; «Жұрт сендей соғылды, түнде, ұйқыдан, күндіз күлкіден айырылды» деп жазған: М.Дулатов «Жұрттың айтуына қарағанда, Қазақ сұлтандары мен хандарының бір де біреуі бұл халықты дәл Қасым хан сияқты бағындыра алмаған. Оның атты әскер саны 300 мыңға жуық еді»- деп жазған- Бабыр
|
