Талас ескерткіштері»жазылды-Дулат-үйсін тілінде
«Тарихи ақтаңдақтарды» әйгілеп, бұқаралық сананы көтеру мақсатында Республика Президентінің жарлығымен 1997 жыл:«Жалпыұлттық татулық және саяси қуғын сүргін құрбандарын еске алу жылы» «Тарихи ақтаңдақтарды» әйгілеп, бұқаралық сананы көтеру мақсатында Республика Президентінің жарлығымен 1998 жыл :«Халықтар тұтастығы мен ұлттық тарих жылы» «Тарих-и-Рашиди» еңбегінде «Жошыдан кейінгі ұлы хан» деп аталған тұлға: Қасым «Тат» сөзінің мағынасы Құл «Теле» сөзінен«түрік» атауы қалыптасқанытуралыайтылды: Қытай деректерінде «Теле» сөзінің мағынасы. Түрік(Қытай шежіресі) «Торғай облысы. Тарихи очерек» еңбегінің авторы - А.Доросмыслов «Тотемизм» дегеніміз- Шығу тегін жануарлармен байланыстыру. «Түземдік» халық арасынан Патшалық Ресейдің Думасына мүше болған қазақтар- Ш.Қосшығұлов, А.Бірімжанұлы, М.Тынышпайұлы «Түркеш қағанының теңгесі», «түріктің көк ханының теңгесі» деген соғды жазуымен жазылған теңгелер табылған қала- Тараз. «Түркістан Автономиясында» мемлекеттік деп танылған дін: Исләм. «Түркістан автономиясының» орталығы: Қоқан қаласы «Түркістан өлкесін басқару және онда жер, салық өзгерістерін енгізу туралы» Ереже бекітілді: 1886 жылы маусымда «Түркістан халқы қазақ саудагерлерімен ешқандай сауда келісімдерін жасамайтын болсын, олармен осы жерлердің тұрғындары арасында қарым-қатынас болмасын» деп жарлық шығарған хан: Мұхаммед Шайбани хан «Түрік қолөнерінің барлық түрін өзі істейді,қару, жебе, ер-тұрман, қорамсақ, найза жасайды»-деп жазған- Араб тарихшысы әл-Жахиз «Түрік тілдерінің сөздігі» еңбегінің авторы-Махмұд Қашғари «Түрік шежіресі» мен «Түркімен шежіресінің»- Әбілғазы Бахадүр «Түрік шежіресінің» авторы Әбілғазы Бахадүр осы ханның ұрпағы: Жошы ханның; «Түтін салығы-шаңырақ» «Уақытша ереже» бойынша ауыл старшындарын қызметке бекіткен: Уезд бастығы «Уақытша ереженің» талаптарына қарсы 1869 жылғы көтеріліске қатысқандар саны: 3000 «Үйсіндер егіншілікпен де, бау-бақша өсірумен де айналыспайды, тек оты мол, суы мол жерлерге мал жанымен бірге көшеді»- делінген дерек- Қытай жазбалары «Үлкен орда қонған», «Кіші Орда қонған», «Әбілқайыр сайы» атты жер аттары кездеседі- Қошқар ата мен Боралдай өзендерінің жоғарғы сағасында «Үш жүз» аңызы бойынша қазақ құрамына енген ру-тайпалар жартасқа өздерінің ен-таңбаларын салған жер: Таңбалы Нұра «Халықтардың ұлы қоныс аударуын бастаған Ғұндар «Хұдұд әл-Ғалам» кітабында (Хғ.) кімдердің еліндегі 25 қала мен мекендер туралы айтылған- Қарлұқтар «Хұсрау мен Шырын» еңбегінің авторы Кутбтың шыққан тегі: Қыпшақ; «Хұсрау мен Шырын» еңбегінің авторы Кутбтың шыққан тегі: Т.Рысқұлов «Черкасск қорғанысы» оқиғасы болған кезең: Азамат соғысында «Шариғат - ұлиман» кітабының мағынасы - Мұсылмандықтың ережелері «Шаруалар өз мырзаларының малын бақты, қысқа арнап олар(қимақтар) әрқайсысы шама-шарқына қарай қой, жылқы, сиыр етін сүрлеп алады»-деп жазған- Гардизи «Шаруалардың Жетісуға қоныс аударуы туралы уақытша ережені» қабылдауға ұсыныс жасады: Колпаковский «Шежірелер жинағы» жазылған жылдар: 1600-1602 жылы «Шыңғыснама» еңбегінің алғашқы тарауы құралған –Ел ауызынан таралған аңыз әңгімелерден «Шыңғыснама»жазылған уақыт -16ғ орта шені « Шыңғыснаманың » авторы:Өтеміс қажы «Ірі бай шаруашылықтарымен жартылайфеодалдарды тәркілеужәнежераударутуралы» декрет шықты: 1928 жылы 101 мың қазақстандықтар ГУЛАГ азабынан өтті, олардың ішінде атылғандары: 27 мыңнан астамы. 1060 ж Семейде құрылған жастар ұйымы: «Тайшұбар» 1125 ж Елюй Дашы бастаған қидандар қоныс аударған аймақ: Жетісу 1133 ж қыпшақтар жеңіліс тапқан Хорезм шахының мұрагері: Атсыз 1137 ж Ходжент жанында Қарахан әскерлеріне ойсырата соққыберген мемлекет: Қарақытай 1141 ж Қарақытайлар мен Қарахандар арасында ұрыс болған жер- Қатуан 1155 ж (1162) Кендітау аймағындағы Онон өзенінің жағасындағы Болдоң жерінде туған- Шыңғыс хан(Темүжін) 1155 ж Иле қайтыс болған соң таққа отырады - Елюй Дашидың қызы Бұсұған 1171-1172 жж Қарақытайлардың Хорезмге қайта шабуылдауының себебі- Шахтың салық төлеуден бас тартуы 1195 ж Сығанақты басқарып отырған қыпшақ ханы Қадыр Буке ханға қарсы жорыққа аттанған- Хорезм шахы Текеш 1195 ж Сығанақты басқарып отырған қыпшақ ханы- Қадыр Буке 1198-1204 жж Қарақытайлар соғыс жүргізді- Ауғанстандағы Гурид тайпаларымен 12 жануардың бейнесі салынған ортағасырлық түрік медальоны табылды- Созақ ауданы, Баба-ата қаласынан 12 томдық «Қазақ совет энциклопедиясын» шығару аяқталды- 1978ж 1201 ж аргун өзені бойында өзін гурхан деп жариялаған- Жамұқа 1201 жАргунөзенініңбойындаөткенқұрылтайдатаққаотырғанЖалайыр билеушісі өзін жариялаған :«гурхан» 1206 ж Онон мен Керулен өзенінің жағасында өткізілген құрылтайда хан болып сайланды- Темүжін(Шыңғыс хан) 1207-1209 жШыңғыс хан бағындарғанел: Таңғұттар 1207-1209 ж Шыңғыс хан жаулап алды: Тұрфан кінәздіктерін, ұйғырларды 1208 ж Қарақытайларды Шығыста жеңген Наймандар 1210 жҚарақытайларға қарсы шыққан – Хорезм шахы 1211-1213 ж Жетісудағы билік қай найман билеушісінің қолына өтті – Күшілік 1211-1215 ж Моғол армиясы Қытай жеріне баса көктеп кірді 1211-1215 ж Шыңғысхан Қытайға жорығында қолға түсірді – Соғыс техникасын 1217 ж Жетісудыбасыпалуғааттанғанмоңғолқолбасшысы: ЖебеНоян 1217-1218 жж Хорезм шахы Мұхамед Текеш қай қалада теңге соқтырды Отырар 1218 ж Шыңғысхан мен МұхамедХорезмшах арасында қандай келісім жасасты? сауда жөнінде 1219 ж Бұхара қаласынбасып алуғааттанғанмоңғол әскерініңқолбасшысы: Төле 1219 ж Шағатай мен Үгедей қоршауға алған қала - Отырар 1219 ж Шыңғысханның қолы Ертістен Сырдарияға қарай қаптайды- 150мың қолмен 1219 ж Шыңғысханның Мәуренахрға басып кіруін қандай жағдай тездетті? 1218ж. Отырардағы Шыңғысхан жіберген сауда керуенінің өлтірілуі 1223 ж Калка өзеніндегі шайқаста монғолдарға кімдердің біріккен күші қарсы тұрды? Орыстар мен қыпшақтар (половецтер). 1227-1255 жж Алтын Орданы билеген хан: Батый хан 1235 ж бүкіл моңғолдық құрылтайда қабылданған шешім: Батысқа жорық жасау 1262 ж Алтын Орда ханы Беркеге достық қарым-қатынас жасау үшін өз елшісін жіберді: Мәмлүк сұлтаны 1262 ж Алтын Орда ханы Беркемен өзара достық қарым-қатынас орнату үшін өз елшісін жіберген- Египет сұлтаны Бейбарыс 1266-1280 жж Беркеден кейін Алтын Орда тағына отырған- Меңгу Темір(1266-1280) 1269 ж құрылтайда қабылданған заңнан кейін тіршілігі жақсара бастағанқалалар- Иасы, Отырар, Құмкент, Созақ, Сығанақ; 1327-1328 жж өз атынан Сығанақ қаласында теңге соқтырған Ақ Орда ханы- Мүбәрәк 1348 ж Моғолстан ханыболыпсайланған Шағатай ұрпағы,Дува ханныңнемересі: Тоғылық-Темір 1354-1364 жж аралығында билік үшін тартыста қаза тапқан Ақ Орда хандарының саны- 12 1357-1380 жж тартыста Алтын Орда тағына отырған хандар саны- 20-дан астам 1360-1361 жж екі рет сәтті жорығының нәтижесінде Мәуреннахрдың тағына Тоғылық- Темір кімді отырғызды- Баласы Ілияс-Қожаны 1360-1361 жж Мауараннахрға екі рет сәтті жорық жасаған Моғолстан ханы: Тоғылық-Темір 1368-1369 жж Ұрыс хан өз атынан теңге соқтырған қала-Сығанақ 1371-1372 жж Моғолстандағы алғашқы жорығы кезінде Әмір Темір қай қаланың түбіне дейін жетті: Алмалық; 1371-1377 жж Әмір Темір Моғолстанға алғашқы жорықтары жүрді- Сайрам, Талас арқылы 1371-1390 жж Әмір Темір Моғолстанға жорық жасады- 10 шақты рет 1374-1375жжЕділ бойына жорық жасап, Алтын Орда астанасы Сарайды, Кама бұлғарларын бағындырған- Ұрыс хан(1376ж өлген) 1374-1375 жж жорық жасап, Қажы-Тарханды, Кама бұлғарларын бағындырған Ақ Орда ханы: Ұрұс 1374-1375 жж Кама бұлғарларын бағындырған Ақ Орда ханы: Ұрұс хан 1375-1377 жж Моғолстанға Әмір Темірдің 2-ші жорығы кезінде қай жерге дейін жетті: Шарын өзеніне дейін 1376 ж Әмір Темірдің Тоқтамысты таққа отырғызған жері- Сауран 1376 ж көктемде Әмір ТемірҚамар ад-Динге қарсы 30 мыңдық әскер аттандырды- Қыпшақ әмірі Сасы Бұға басшылығымен 1376 ж қайтыс болған Ақ Орда ханы: Ұрыс 1377 ж Бұғым шатқалында екі рет Әмір Темірден күйрей жеңілген Моғолстан әмірі- Қамар ад-Дин 1377-1378 жж Тоқтамыспен бірге Самарқанға Әмір Темірге қашып кеткен Ұрыс ханның әскер басыларының бірі: Ұрұқ Темір 1380 ж Әмір Теміргеқарсыодақ құруғакіріскен мемлекеттер: Ақ Орда және Моғолстан 1380 ж Мамай Ордасын басып алған :Тоқтамыс 1395 ж Әмір Темір Ақ Орданың тағына отырғызды: Қойыршақ оғланды 1395 ж Тоқтамысқа қарсы Әмір Темір Ақ Орда тағына отырғызды- Қойыршақ Оғланды 1420 ж Астраханьда Қызылжар деген жерде дүниеге келген жырау- Сүйініш ұлы Қазтуған 1428 ж 17 жасар Әбілқайырды хан сайлаған ақсүйек шонжарлар саны- 200-ден астам 1428 ж ДештіҚыпшақта биліккекелген: Әбілқайыр 1428 ж Моғолстанда билікке таласқан Уәйіс ханның балалары: Жүніс пен Есен-бұға 1428 ж Шығыс Дешті-Қыпшақтағы билік Жошының осы ұрпағына өтті- Әбілқайыр Шайбани 1428-1468 жж батысында Жайықтан шығысында Балқашқа дейінгі аумақта қай хан билік етті - Әбілқайыр 1437-1938 жж репрессияға ұшыраған көрнекті ғалым-жазушы: А.Байтұрсынов 1446 ж Атбасар маңындағы шайқастан кейін Әбілқайырға өткен қалалар- Сығанақ, Үзкент, Аркөк, Созақ, Аққорған 1446 ж Үзкент қаласына билік жүргізген: Уақас би 1462 ж Есен Бұғаның қаза болуына байланысты таққа отырған- Жүніс хан 1465-1466 жжболғантарихыоқиға: Қазақ хандығының; 1468 ж дүниеденөткенөзбекұлысыныңханы: Әбілхайыр 1470 ж Керейхан бастағанқолшабуыл жасағанқала :Түркістан 1470 ж Керей, Жәнібекхандаршабуыл жасағанқалалар: Түркістан, Созақ; 1470 ж Сауран түбінде қазақтардан жеңіліс тапқан Шайбани хан қашты: Бұқараға 1470 ж Созаққа шабуыл жасағанҚазақ ханы: Жәнібек 1470 ж Сыр бойындағықалаларғашабуыл жасағанқазаққолынабасшылықжасады: Керей, Жәнібек 1470 ж Шайбанидің Ноғай Ордасы Мырзаларымен одақтасып басып алған қалалары: Аркөк пен Сығанақ; 1481-1484 жж Орыс мемлекетіне екі рет елшілік жіберген Б.Сібір ханы- Ибақ; 1482-1485 жж Моғолстан ханы Жүнісхан Шайбани ханның қолдауымен басып алған қалалары: Ташкент, Сайрам 1490 ж Азов қаласында туылып 1523 жылы Астраханда қаза болған жырау: Доспамбет 1495 ж Ибақ ханды өлтіріп, Б.Сібірдің билеушісі болған- Мұхаммед хан 15 жастан 50 жасқа дейінгіжалпыға бірдей міндетті сауат ашу енгізілді :1931ж. 15 күндей монғолдарға қарсылық көрсеткен қала- Ашнас 1509 ж М.Шайбани күтпеген жерден Қараталға шабуыл жасап қай сұлтан қарамағындағы қазақтарды қырғынға ұшыратты: Жаныш сұлтан 1510 ж Шайбани хан Ұлытау маңындағы Қасымханның ордасын шабуды аттандырды: Темір сұлтанмен інісі Ұбайдуллахты 1511 ждейін Қазақ хандығын билеген Керейдің ұлы: Бұрындық; 1511 ж Қазақ хандығында билікті қолына алған хан:Қасым 1514 ж Қасымханның Жетісудағы билігінің нығаюының себебі: Моғол ханы Сайдтың Шығыс Түркістанға көшіп кетуі 1523 ж Астрахань түбіндегі шайқаста қаза тапқан жырау: Доспамбет жырау 1538-1580 жж билік құрған: Хақназар хан 1541-1546 ж Кашмирде парсы тілінде жазылған еңбек: Тарихи Рашиди 1550 жж ортасында Ресейгеқосылғанхандықтар: Қазан, Астрахан 1558-1560 жж Қазақстанда болған ағылшын көпесі- А.Дженкинсон 1569-1573 жж Қазақ хандығында болып қайтқан орыс елшілері- Семен Мальцев, Третяк Чебуков 1570 ж аяғында Хақназар билігінде болған Жетісудың бөлігі- Батысы мен Шу, Талас өңірі 1570 ж аяғында Хақназардың билігіндеболған өңір: Шу, Талас өңірі 1579 ж Абдаллах пен Баба сұлтан арасындағы тартысты пайдалануға тырысқан- Хақназар 1580 ж Сарайшық қаласының біржола қирау себебі: Дон, Еділ қазақтарының Жайық бойына шапқыншылық жасау салдарынан 1580 ж Сібір ханы Көшіммен болған соғыс кезінде қолға түскен қазақ сұлтаны- Ораз Мұхаммед 1580 ж Хақназархандыастыртын өлтіруге бұйрық берген: Баба сұлтан 1580-1582 жж Қазақ хандығын басқарған: Шығай хан 1582 ж Тәуекел сұлтанбастағанәскерлерБабасұлтанныңғәскерінжеңді: Түркістантүбінде 1583 ж «Ант беріскен шартты» бұзып, Тәуекел хан Өзбек ханынан қайтарып алған қалалар: Сауран, Түркістан, Отырар, Сайрам 1583 ж өзбекханыАбдаллахпен«ант беріскен шартты» бұзғанхан: Тәуекел 1583 ж Тәуекел қауіп төндірді- Ташкентке 1583 ж Тәуекел хан Өзбек хандығына жасасқан «ант беріскен шартты» бұзу себебі: Абдаллахтың қазақ сұлтандарын жазалауы 1584 ж Ермакты жеңген қазақ батыры- Сәтбек 1588 ж Ертіс өзенінің бойында орыс «керлері тұтқындап Мәскеуге алып кеткен қазақ грама ғалымы: Қадырғали Жалайри 1594 ж Мәскеуге Тәуекел ханның елшілігін басқарып келді-: Құл-Мұхаммед 1594 ж Тәуекел хан елшілігін аттандырған орыс патшасы- Федор 1597-1598 жж қысында Тәуекел хан Абдаллах ханның әскерін талқандаған жері: Ташкент қаласының түбінде 1598 ж Қазақхандығыныңбилігін қолынаалған Тәуекелханныңінісі: Есімхан 1598 ж Өзбек хандығымен шайқаста Тәуекел басып алған қалалар: Ташкент, Самарқан 1598 ж Тәуекел хан 70-80мың әскерімен қоршауға алған Өзбек хандығының астанасы: Бұхара 1598 ж Шайбани әулетінің орнына келді: Аштархани әулеті 1598 ж шайқаста екі жақтың билеушісі де қаза болып, екі хандық хансыз қалды, бұл хандықтар: Қазақ хандығы мен Өзбек хандығы
|