Максім Багдановіч

“Канец, — паўтарыў ён і ўзняўся з месца. — развітаўся з маладосцю, з сяброўствам, Радзімай. Магу паміраць спакойна, як паміралі нашыя продкі. Шкада толькі, што не на бранным полі, а дзе-небудзь на шпітальным ложку. Не пужайся. Я паеду. Цяпер мне ўсё адно. І не трэба мне ехаць на поўдзень, лішнія турботы, але я паеду. А як бы хацелася дажыць да сапраўднага світання. Ды я, Максім Багдановіч, не дажыву. Канец”.

Гэтыя словы, сказаныя сябру Змітраку Бядулю пры развітанні ў апавяданні Барыса Мікуліча, сталі для беларускага паэта прароцкімі ў жыцці. У тым жа годзе дваццаціпяцігадовы Максім Багдановіч згарае ад сухотаў у Ялце, далёка ад Беларусі, зусім адзін. Паэт нібыта прадчуваў сваю блізкую смерць: “Я — бальны, бяскрыдлы паэт! Мо жыцця майго верш ужо спет…” Але паміраў гэтак жа высакародна і мужна, без скарг і нараканняў, без роспачы і страху. Моцны, горды птах — страцім-лебедзь. На яго стале застаўся неадасланы бацьку ліст: “Добры дзень, стары верабей. Маладому вераб’ю блага…” Не адаслаў, каб не турбаваць родных. Такі ён быў, Максім Багдановіч, сын Адама Ягоравіча і Марыі Апанасаўны. Ды перш за ўсё сын Беларусі, якую горача любіў усё жыццё, да якой звяртаўся у думках, кожны раз пераадольваючы сотні кіламетраў.

Беларусь Максім Багдановіч спазнаваў па казках, легендах, паданнях, і, як пісаў Рыгор Барадулін, “успыхнула роднае слова падлёткам з цёплых далоняў матчынай песні”. Успыхнула ў сэрцы, загучала мільёнамі рознакаляровых гукаў і адценняў у душы паэта. І толькі пасля музычная плынь апладнілася словам, думкі хваляй выліліся ў пяшчотныя, запаветныя радкі. Максім Багдановіч на паперу перанёс “Зачараванае царства”, у якім і адзінокі калматы лясун, “аброслы мохам, як пень”, і змяіны цар з залатой каронай на галаве, і “сівавусы, згорблены” дух-вадзянік. Максім Багдановіч не проста захапляўся гэтым царствам. Ён стаў яго часткай, чуйнай да ўсяго. Паэт быз сярод прыроды і ў саіой прыродзе. Нездарма ж яму ўдалося стварыць такі дзівосны акварэльны малюнак: ”Вечар на захадзе ў попеле тушыць кучы чырвоных кавалкаў вугля”.

На жаль, гармонія гукаў і вобразаў была нядоўгай. “Згукі Бацькаўшчыны”, “Думы”, а пасля і “Вольныя думы” вярнулі паэта з “зачараванага царства”. І ў радках загучаў непатольны. сум, што потым прарваўся крыкам сыноўняга болю: “Край мой родны! Як выкляты Богам…/ Столькі ты зносіш нядолі./ Хмары, балоты…Над збожжам убогім/ Вецер гуляе на волі.”

Максіма Багдановіча непакоіла думка пра становішча свайго народа, якім адвеку пагарджалі і “не пушчалі з ярма”, які быў вымушаны крычаць “дзякуй” там, дзе трэба было крычаць “ратуйце”. Але ў сэрцы паэта не згас “агонь гарачай веры”, гарэў “чырвоны жар” надзей. І таму з хворых ды збалелых грудзей вырваліся на свет агністыя, прамяніста-яркія радкі: “Беларусь, твой народ дачакаецца/ Залацістага, яснага дня./ Паглядзі, як усход разгараецца,/ Сколькі ў хмарках залётных агня”.

Дбаючы пра заўтрашні дзень, беларускі паэт не мог не азірнуцца ў мінулае, не мог не зведаць “аб прадзедах сваіх, — аб горы, радасцях і аб прыгодах іх”. І таму Максім Багдановіч вярнуў “Старую Беларусь”, дзе летапісец, “душой стаміўшыся ў жыццёвых цяжкіх бурах,/ Свой век канчае ў манастырскія мурах”, а перапісчык “на чыстым аркушы, прад вузенькім акном, прыгожа літары выводзіць”.

Новымі гукамі, адценнямі загучала нізка вершаў пра горад “Места”. Нездарма Багдановіч лічыцца пачынальнікам урбаністычный лініі ў беларускай паэзіі – першым, хто з прывольных палявых дарог пайшоў на брук маставых. Паэт любіў горад, ён прызнаваўся: “У грудзі кволыя запала, дачка каменняў, места мне”. Любіў нервовы рытм яго жыцця. Ды не ўсё было такім сонечным і бесклапотным. Скрозь бліскучае святло ліхтароў Максім Багдановіч здолеў убачыць “вочы змучаных людзей і выгнанае голадам на вуліцу дзіця”

“Ды Максім Багдановіч, — заўважае Ніл Гілевіч, — вялікі гуманіст і жыццялюб”. Яго душа напоўнена светлай верай у чалавека. Таму святло ліхтароў і вітрын паэт ператварае ў ззянне зорак, сузор’яў Кароны і Геркулеса, у цеплыню сонца, што сагравае душу. Памятаеце?

Навошта на зямлі

Сваркі і звадкі, боль і горыч,

Калі мы ўсе разам ляцім

Да зор?

З такога мільгання кавалкаў свету паэт сплятаў дзівосныя вобразы, рытмы, адліваў іх у санеты, рандо, трыялеты, бо, як адзначыў В. Жыдліцкі, “беларуская мова адчувае себе добра і ў метрах Петраркі і Верлена”.

З такога мільгання кавалкаў свету Максім Багдановіч марыў сплесці не толькі “Вянок”. Яму хацелася, каб зацвіла на Беларусі “Шыпшына” і на небе ўзышоў “Маладзік”. Але ж застаўся толькі “Вянок”. Міхась Стральцоў у аповесці “Загадка Багдановіча” раіць: “Не старайцеся ўплятаць туды новыя кветкі: тыя, што там, ніколі не завянуць. Сплятайце свае вянкі. Не старайцеся адшчыкнуць хоць адзін лісток ад тых лаўраў: тыя лаўры, перш чым стаць імі, былі цернямі. Паглядзіце лепш наўкол сябе: красуе жыта, і красуюць у ім васількі. Віруе жыццё, і нараджаецца ў ім прыгажосць. Жыве паэзія. І вечна вабіць сваёй загадкай.

…У далёкай Ялце на магіле Максіма Багдановіча цвітуць касачы васількова-сіняга колеру”.