Беларусь Максіма Багдановіча

Максім Багдановіч нарадзіўся пад знакам Стральца. І радкі Паэта нагадваюць стрэлы: трапляюць у душу і назаўжды пакідаюць у ёй Пачуццё да краіны пад зоркай Венерай. Пакідаюць не толькі Любоў. Асабіста мяне яшчэ і апанавала неспатольная прага адкрыццяў пасля таго, як Паэт запэўніў: “Ты — царэвіч цудоўнае казкі”…

Беларусь Багдановіча — гэта і ёсць казка. Не, я маю на ўвазе не фантастычную гісторыю, у якой заўжды перамагае дабро. Мая краіна ў “Вянку” па-казачнаму незвычайная і прыцягальная. Бо Максім Багдановіч не проста апісвае, а стварае. Ён і Паэт, і Мастак, і Музыка, і Гісторык, і Астраном, і, безумоўна, Філосаф.

Найперш уразіла незвычайная палітра маёй краіны вачыма Багдановіча. Сінявокая і русакосая?.. Паэт-Мастак бачыць Беларусь нашмат больш рознабокава. Бо сінія тут не толькі азёры, але і валошкі, і зоркі, і ноч, і туман, і маладзік, і матылёк. І нават таямнічая даль вечнасці, куды спрабуе зазірнуць Эдуард Акунін: “Тое Слова было ў Максіма — / … Каб забылі пра звадкі-спрэчкі, / а пагляды зліліся ў сінь, / дзе Страцім вартавацьме вечнасць, — / покуль мы да яго ляцім…”

Акрамя сіняга, дамінуюць, як ні дзіўна, срэбраны і залаты. Напэўна, няшмат вершаў пра Беларусь асыпана срэбраным пылам зор. Адкрыццём стаўся і срэбраны, а не шэры туман, і хвалі ракі, і вада ў крыніцы, афарбаваныя ў “каштоўны” колер. Бачу надзвычайную карціну: у срэбранай вадзе адбіваецца залатое неба, сонца, месяц. А на беразе зіхацяць рожкі кароны Змяінага Цара…

Незабыўны і белы пух вішань, як і бялюткая пена снежнага віна. І па-над гэтай чысцінёй – чырвона-жоўты месяц, які, аказваецца, можа быць і зялёным. Здаецца, што свет перавярнуўся дагары нагамі: зеляніна не на зямлі, а ў нябёсах смарагдавага колеру. Такое адчуванне, што Паэт-Мастак гдядзіць на краіну праз рознакаляровыя шкельцы, бо ў наступным вершы неба ўжо бэзавае!..

Зрэшты, Максім Багдановіч не губляецца ў свеце вясёлкавых фарбаў, у свяце жыцця. Паэт бачыць і гора, і пакуты народа. Бачыць за тысячы кіламетраў? Так, бо глядзіць вачыма душы. Боль і няшчасці фарбуюць радкі ў цёмныя колеры. Але Багдановіч упэўнены: “Ты не згаснеш, ясная зорачка, / Ты яшчэ асвеціш родны край”. Радкі напаўняюць верай у “залацісты, ясны дзень” краіны-браначкі.

Беларусь Багдановіча ўражвае не толькі каляровасцю, шматфарбнасцю. Краіна ў вершах яшчэ і гучыць. Нездарма ж першы надрукаваны твор — “Музыка”. Як сцвярджае Барыс Мікуліч у аповесці “Развітанне”, Паэт “цалкам аддаваўся ўладзе музыкі, якая ўзнікла ў ім, ніколі не заціскаў яе, не стрымліваў, не абмяжоўваў”. Напэўна, чуйна ўслухоўваючыся ў мелодыю сваёй душы, Багдановіч лепш чуў наваколле.

Звіняць сосны, на якіх грае лясун, нешта шэпча вецер, смяецца русалка… У радках – нават “шорах ног павукоў”. Міжволі прыгадваю такія ж містычныя, а часам вусцішныя аповеды герояў Яна Баршчэўскага. Мая краіна гучыць зусім не так, як звычайна, і зачароўвае таямніцай. Вабіць і самім, на першы погляд, звычайным: спевам завеі, скрыпам снегу, гудам Падвея. Усёй душой услухоўваюся ў тое, як матылёк “дрыжачымі крыламі звоніць ледзьве чутна” ў струны сонца залатыя.

Музычнаю Беларусь паўстае не толькі ў “зачараваным царстве”. Наймацнейшае і найбольш разнастайнае гучанне — у нізцы “Места”: “вулкі Вільні гулка грымяць”, “трамваі трывожна звіняць”, сіпіць паравоз, стогне тэлеграфны слуп (“стоўп”), надрываецца шарманка…

У астатніх разделах — цішыня… Словы з коранем -ціх- (-ціш-) ствараюць яе ў дваццаці вершах “Вянка”. Толькі “сумная песня пяе”… Аднак паэт здольны пачуць будучыню, сугуччы якой дораць надзею: “лёд трэсне”, “верш, як звон, зазвініць”. Услухоўваецца і ў мінулае, з якога ляціць, разбіваючы часам абыякавую цішыню, звон і грукат срэбнай збруі вершнікаў Пагоні.

Паэт-Музыка далучае да Музыкі маёй краіны, а яшчэ раскрывае адну з Таямніц: на чужыне ў шэпце васілька можна пачуць голас Радзімы (верш “На чужыне”)… Толькі слухаць варта насамрэч улюбёным у яе сэрцам.

Як слухаў Максім Багдановіч.

Яго Беларусь унікальная. І ў той жа самы час з Купалавым адчуваннем яе лучыць агністасць, прамяністасць, касмічнасць радкоў Багдановіча. Як і Беларусь Караткевіча, яна нежывая без Гісторыі: без летапісца, перапісчыка, Скарыны, Пагоні. Нездарма кажа Рыгор Барадулін: “І крывічам пра іхні род усім / Напомніць Богам дадзены / Максім”. Дарэчы, для гэтага Паэта, як і для Багдановіча, Беларусь мае надзвычай музыкальную душу, што гучыць у кожным вершы. Агульнае знаходжу і з Алесем Разанавым: абодва Паэты здольныя растварыцца ў прыродзе і лепш зразумець сябе, а, значыць, і Краіну, што падарыла гэтае надзвычайнае адчуванне.

Краіна пад зоркай Венерай, пад сузор’ямі Геркулеса. Краіна, адухоўленая Страцімам-Лебедзем. Мая краіна. Прага адкрываць яе па-ранейшаму неспатольная. І я працягваю крочыць да Беларусі, кранаючы душой валошкавыя Словы…