Постаць Кастуся Каліноўскага

 

Яго позірк гарачы і глыбокі, прамяністы і светлы, адкрыты і мужны… Твар – сур’ёзны і ўстрывожаны. Адной рукой чалавек абапіраецца на стол, а другую хавае ў кішэнь. Левая нага падаецца толькі наперад, быцца ён робіць крок... Крок у бессмяротнасць…

Такім Ахілес Банольдзі, адзін з мастакоў, захаваў Кастуся Каліноўскага, мужнага і непахіснага, як і належыць апошняму ў пантэоне пакутнікаў зямлі беларускай змагарнага 19 стагоддзя.

Жыццё і змаганне, змаганне – жыццё.

Імгненна, як сполах маланкі прайшло.

Не канула імя яго ў небыццё,

А славу і веліч яно набыло.

Загінуў наш Яська, як мужны змагар,

Народу прынёсшы жыццё сваё ў дар,

А промні гарачага сэрца яго

Людзей саграваюць ад часу таго.

Імя К. Каліноўскага стала сімвалам нашай радзімы, а вобраз яго шырока ўвасобіўся ў творах мастакоў. На свае вочы я бачыла трыпціх “Кастусь Каліноўскі”, намаляваны сучасным мастаком Феліксам Янушкевічам. А ў Аляксея Марачкіна ёсць партрэт К. Каліноўскага, дзе герой у адной руцэ трымае шаблю, як напамін пра мужнасць і самаадданасць у барацьбе за шчасце. За спінай змагара – аблічча маці з дзіцем на руках, што ўспрымаецця як святы абраз, як Беларусь.

У 1968 годзе выйшла кніга УЛАДЗІМІРА Караткевіча “Каласы пад сярпом тваім”, у аснове сюжэта якой пакладзена трагічнае паўстанне 1863-1864 гг. Але асоба К. Каліноўскага прыцягнула не толькі пісьменніцкую ўвагу Караткевіча-празаіка. Як у А. Пушкіна на стале стаяла бронзавая фігурка Напалеона, так і на пісьменніцкім стале Караткевіча знайшлося месца для падсвечніка, дзе запальвалася свечка 26 сакавіка, у дзень смерці К. Каліноўскага.

Здаецца, што жыццё К. Каліноўскага – выдатнага лідара беларускага нацыянальна-вызваленчага руху 19 ст. цалкам было прысвечана барацьбе за волю, а месца для кахання ў сэрцы юнака не знайшлося:

Недзе поруч ляжалі дарогі,

Кліч кахання ляцеў ад ніў,

Але ён не кахаў нікога,

Бо занадта радзіму любіў.

Варты лепшага ў свеце кахання,

Рана скончыўшы мужны палёт,

Русы хлопец золкім світаннем

На высокі ўзышоў эшафот…

Але як ні дзіўна, у гэтым вершы Уладзімір Караткевіч памыляецца. Была дзяўчына, якой належала сэрца юнака. Імя яе – Марыя Ямант.

Калі адбылося іх першае знаёмства, дакладна невядома, але з упэўненасцю можна сказаць, што яно адбылося дзякуючы брату яе Юзафу.

Менавіта праз Юзафа і адбылося ў Вільні на пачатку 1861 года знаёмства Кастуся з Марыяй. Відаць, у гэты час паміж імі і нарадзілася каханне, якое асвятляла ўсё іх астатняе жыццё. Марыю і Кастуся аб’ядноўвалі ідэалы нацыянальна-вызваленчай барацьбы, мары пра народнае шчасце. Адзіны верш, што застаўся з літаратурнай спадчыны Кастуся Каліноўскага “Марыська чарнаброва, галубка мая…” і прысвечаны Марыі Ямант.

Пра К. Каліноўскага пісаў А. Куляшоў у паэме “Хамуціус”, А. Якімовіч – у аповесці, якая так і называецца “Кастусь Каліноўскі”, у Рыгора Семашкевіча ёсць таксама твор, прысвечаны нацыянальнаму змагару – “Апошняя ноч Каліноўскага”. Вельмі глыбока, па-філасофску, разважаў над значнасцю постаці Каліноўскага Сяргей Законнікаў:

З агаркам свечкі ў лабірынце лесвіц

Не быў ён схоплен, а сышоў уніз,

Дзе хмары на крыжы касцёлаў узлезлі,

Дзе Вільні разбягяліся агні.

Як факелы, яго гарэлі вочы,

Якім не тухнуць доўгія вякі,

І толькі вецер выдзімаў праз вокны

“Мужыцкай праўды” белыя лісткі.

Нібы зубамі ляскатаў затворам

Жандар збялелы змрочны на двары,

Русавалосы малады затворнік

І кулю ад сябе адгаварыў.

Кажуць, нібыта паслухаўшы аповесць пра жыццё Аляксандра Македонскага, малады Гай Юлі Цэзар усклікнуў: “23 гады і нічога не зроблена для бяссмерця!” Каліноўскаму за месяц да гібелі споўнілася 26. “За такі час большасць паспявала зрабіць мала. А гэты паспеў стварыць вольную беларускую прэсу, пасеяць насенне народнага гневу, узрасціць яго і зжаць пасеў”.

Каліноўскі зрабіў крок у бессмяротнасць, але коштам свайго жыцця. Яго постаць адна з самых велічных і трагічных у гісторыі беларускага народа. Веліч яго ў нескаронасці духу, у яго мужных учынках. Але паўстанне было патоплена ў моры крыві, а яго кіраўнік павешаны на Лукішскай плошчы ў Вільні… У гэтым яго трагічнасць.

А нам застаецца сцвярджаць адно тое, што і Уладзімір Някляеў: “Каб нас не забылі, пакінем нашчадкам імёны. Адно на мільён дастаткова, каб выспела ніва, дзе будзе пасеяна слова!”