КУБАЧАК МАЛІН

 

Цiха адчыняюцца дзверы на маю верандачку…

Некалi надумаў я прыбудаваць яе да бацькоўскай хаты: невялiчкую, з дашчанай падлогаю. I з таго часу звычайную вясковую хату людзi пачалi зваць дамком.

…Мне чуецца кволае шорганне па падлозе. Я ведаю, што гэта iдзе да мяне мацi.

— Прынесла табе малiнак, — быццам апраўдваючыся, гаворыць яна. — Мытыя.

У адной яе руцэ — блакiтны кубачак, да самых краёў напоўнены свежымi малiнамi; здалёк можна было б прыняць яго за букет. У другой — ядлоўцавая качарэжка, крывая i сукаватая, але, мабыць, вельмi спадручная матулi, бо нiякай iншай яна не бярэ.

Рука з кубачкам дрыжыць. Я ўстаю насустрач, каб узяць гэты духмяны падарунак i паставiць на мой пiсьмовы стол, але мацi папярэджвае:

— Ты пiшы, пiшы… Я сама пастаўлю.

Потым яна садзiцца непадалёку ад стала, качарэжку чапляе за падаконнiк.

— Ты пiшы, пiшы, — паўтарае спагадлiва i шчыра. — Я не буду замiнаць. Пасяджу трошкi каля цябе i пайду ў тую хату.

“Тая хата” — братава. Яна з вялiкай печчу ў першай палавiне. Там мацi начуе, але часам любiць паляжаць i ўдзень, нават i летам. А ў мяне печы цяпер няма, толькi грубка, заўсёды халодная. Сяджу тут, бо ўтульна, адзiнока, i вокны выходзяць на выган, за якiм бялеюць свежыя паверхi новага горада.

— Еш малiнку, — запрашае мацi. — Еш i пiшы. Можа, табе ясiк прынесцi?

Я гляджу на матулю крыху разгублена: прызабыў за многiя леты гарадскога жыцця, што такое “ясiк”, не магу ўцямiць, навошта ён мне.

— Падкладзеш пад спiну, — тлумачыць матуля. — Мякчэй табе будзе пiсаць…

Успомнiў: гэта маленькая падушачка. Не, яна не трэба мне. I без яе зручна i мякка: крэсла абабiтае штапелем. Дзякую матулi за кубачак малiн. Спачатку гляджу на яго, любуюся, а потым бяру адну ягадку, аж цемнаватую ад спеласцi, каштую.

— Гэта над сажалкаю ў нас, — удакладняе мацi. — Самыя вялiкiя i сочныя.

Сапраўды сочныя, растаюць у роце.

— Ты пiшы, — зноў паўтарае мацi. — Нават i не зважай, што я тут пры табе.

А не ведае матуля: таму i пiшу, што яна заўсёды пры мне.

А. Кулакоўскi

 

СЫН

 

У маленстве я чуў, як бацька, вярнуўшыся са Стоўбцаў, расказваў мацi адну гiсторыю.

На пероне невялiкай тады станцыi людзi чакалi цягнiка: адны сустракалi родных, знаёмых; другiя ехалi на Мiнск. Сярод iх быў мужчына з трошкi пасiвелай барадой, апрануты ў сялянскую свiтку i ў ботах з латкамi на насках.

Людзi тупалi, нецярплiва паглядаючы ў той бок, адкуль павiнен прыйсцi цягнiк.

Нарэшце пачуўся працяжны гудок, паказаўся з-за павароткi паравоз. Ён прымчаўся з грукатам, запыхцеў, засiпеў i спынiўся. Залязгалi буферы, адчынiлiся дзверы ў вагонах, i адзiн за адным пачалi выходзiць пасажыры.

Вагонаў цягнiк меў небагата, i мужчына ў сялянскай свiтцы адразу заўважыў, як наўскасяк ад яго ў дзвярах паказаўся стройны юнак у семiнарскай форме. Чалавек падбег да яго. Семiнарыст саскочыў з падножкi вагона, падаў куфэрак i сказаў:

— Нясiце, тата, на воз.

Бацька замiргаў вачыма, не разумеючы такой спешкi, i з месца не крануўся. Тады сын загадаў:

— Чуеце, iдзiце з чамаданам к возу.

Не кажучы нi слова, бацька пайшоў з паклажай, а сын падхапiў чамаданчык у такога ж, як сам, семiнарыста, толькi фальваркоўца, i панёс да запрэжанага ў пару коней фаэтона. Тут ён развiтаўся i пайшоў да свайго воза. Бацька стаяў, нахiлiўшыся над аглабiнай, i старанна абкладваў гарахавiнамi ў перадку сынаў куфэрак, каб той не абцёрся ў дарозе аб палукашак.

— Тата, мы з вамi не вiталiся яшчэ. Давайце пацалуемся, — сказаў семiнарыст.

—Абыдзецца… Калi не пацалавалiся адразу, то i цяпер не варта, — адказаў бацька, не паварочваючыся.

Сын стаяў прысаромлены, а бацька падабраў недаедзенае канём сена, сеў на воз i сказаў:

— Паедзем, мацi дома не счакаецца цябе.

А. Пальчэўскi

 

КАЗКА

 

Снег iшоў i iшоў, дзень, ноч, тыдзень. I было незразумела, адкуль ён толькi бярэцца i навошта яго столькi. Маленькi домiк стаў падобны на вялiкi снежны сумёт. Толькi да школы, што стаяла насупраць, Марк пракапаў глыбокую траншэю — адзiную сувязь з жыццём.

— Як на востраве жывём, — уздыхала Вера Маркаўна, з сiлай адчыняючы дзверы, занесеныя за ноч снегам. А снег блiшчаў на сонцы, ззяў, пералiваўся тысячамi сярэбраных агеньчыкаў, на якiя балюча было глядзець. Ад марозу трашчалi галiнкi ў садзе, на ляту замярзалi вераб’i.

За акном Рыма зрабiла кармушку для птушак. Аднойчы на кармушцы яна ўбачыла вераб’я, якi, ёй здавалася, сумна глядзеў у акно. Праз фортку яна ўзяда яго ў рукi. Верабейчык быў цвёрды, як кавалак лёду. Яна хукала на яго, саграваючы сваiм дыханнем. Але так i не вярнула да жыцця. У Рымы набеглi слёзы ад жалю.

Хутка ў доме з’явiлiся два новыя жыхары — два шэрыя яршыстыя вераб’i.

— Адкуль яны ўзялiся: — здзiвiлася Вера Маркаўна.

— Напэўна, праз фортку заляцелi, — адказала Рыма.

— Ну вось, цяпер я разумею, чаму не магу сагрэць кватэру. А я ўжо думала, што печы ад марозу сапсавалiся. Аказваецца, Рыма праз адчыненую фортку вераб’ёў грэе.

— Мама, але ж такiя маразы, птушкам холадна.

Вера Маркаўна прытулiла да грудзей галоўку дачкi.

— Дровы канчаюцца, самi хутка мерзнуць пачнём.

— Я прынясу з лесу.

— Што ты, па такiм снезе?

— На лыжах. Я на iх куды хочаш дабяруся.

Назаўтра Рыма ўзяла вяроўку, маленькую сякеру i пайшла на лыжах у лес.

Прыйшла i спынiлася, як зачараваная. Перад ёю адкрывалася нейкае дзiвоснае казачнае царства, дзе ўладар — снег.

Снег ляжаў на зямлi агромнiстай асляпляльнай коўдрай, вiсеў на галiнах тоўстымi глыбамi небывалай формы. Як ён толькi трымаўся! Вось на тонкай бярозавай галiнцы ўладкаваўся снежны ком. Ён нагадвае грыб-баравiк з вялiзнай шапкай. Галiнка апусцiлася аж да самага долу пад яго цяжарам, а грыб сядзiць сабе, не падае. А махнатая елка стала падобнай на святочнага Дзеда Мароза. Дзед расставiў свае рукi-лапы, быццам збiраецца абняць iмi ўвесь свет. Побач з дзедам дзiвосная пячора. Рыма ведае, дакранiся толькi да яе сякеркай, i пячора ператворыцца ў звычайны куст арэшнiку. Але Рыма не дакранаецца, няхай будзе пячора.

Паўдня хадзiла яна па лесе, ужо ногi змерзлi ў валёнках, а сякерка без справы вiсела за поясам. Так i вярнулася дадому без дроў: шкада было разбураць казку.

Паводле Г. Васiлеўскай

 

ОТ ЯК УСЁ СКЛАЛАСЯ…

 

Зосiм шчыраваў на радыёзаводзе — быў майстрам мантажнага цэха. Дэмабiлiзаваны салдат, ён нездарма паступiў туды: там працавала Зоська, былая аднакурснiца па тэхнiкуму.

Зiмой яны кружылiся ў парку на каньках, насiлiся, шчаслiвыя, на лыжах, летам — бегалi ў кiно, на танцпляцоўку, каталiся на лодцы. Але больш усяго яны любiлi асеннiя падарожжы за горад, птушыныя i грыбныя лясы. Танклявая, з някiдкiм для старонняга вока тварам, Зоська сцiшвалася ў немым захапленнi, калi заўважала пунсовагрудых птушак. Сярод жару рабiны птушкi выдавалi жывымi вогнiкамi-кветкамi…

— Гэта амялушкi. Рабiна, Зося, — найсалодшы iх ласунак, — цiха тлумачыў ён. — Слухай, як пяюць! Чыстыя жалейкi…

Ён з дзяцiнства любiў i ведаў амаль усiх птушак i ўпотай ганарыўся сваёй дасведчанасцю.

Колькi розных лясных таямнiц адкрываў ён тады сваёй Зосьцы!

Беглi днi…

I от аднае зiмы свет яму нiбы знарок пачала засцiць Манька-нармiроўшчыца. Выходзiла неяк так, што ў заводскай сталоўцы i па дарозе з работы Манька амаль заўжды аказвалася каля яго — задзiрлiва пакеплiвала з хлопца, жартавала, заразлiва смяялася. Яна была бойкая — не параўнаць з Зоськай — i вострая на язык. Цыганкаватая, фiгурыстая красуня з гуллiвым прыжмурам вачэй, ад якiх аж нямела падчас усё нутро. Зосiм правёў яе дамоў раз, другi… сёмы ды так от i не прыкмецiў, як закружыла яму галаву… I Зосiм стаў пазбягаць сустрэч з Зосяй. Але i шкада было яе, i штосьцi сцiскала душу, калi раптам лавiў на сабе яе пранiклiвы позiрк.

Неўзабаве Зосiм ажанiўся з Манькай i перайшоў на маторны завод. Ён рупна звiў сямейнае гняздо: за адзiн год зрубiў у вёсцы з бацькам неблагенькi дамок, з Маньчынай хацiны скiдаў варывеньку. Потым змураваў яшчэ скляпок, пакрыў асфальтам дарожкi на падворку, да старога саду пасадзiў новы. Гэтыя дамашнiя турботы былi яму спачатку на радасць.

У Яго падрастаў сын, i Зосiм, гледзячы на Мiхасiка, цешыўся з думкi, што скора прыйдзе дзень, калi яны разам паедуць на прыроду па грыбы i птушыныя песнi. Без лесу, рэчкi ён проста не мог жыць. Часам у загарадныя падарожжы пускалася i Манька. Але раз рашуча махнула рукой: маўляў, трэба глядзець хатнюю гаспадарку, дбаць пра жывую капейку, а не швэндацца пустымi сцежкамi. Ужо тады, у першыя гады сумеснага жыцця, у Маньцы прабудзiлася жвавая гаспадарнiца, гандлярка. Яна заняла агародам i кветнiкам палову прысядзiбнага пляца i штодзённа са старэйшай сястрой нагружала самаробную калымажку гароднiнай, кветкамi i выпраўлялася на базар.

Манька ўсё часцей i часцей нядобра выгаворвала Зосiму, што ён не турбуецца пра iх гаспадарку i лiшнi прыбытак. Ледзь не кожны выхадны прападае ў лесе цi на рацэ! Паглядзеў бы ён, валацуга, няшчасны, на Хрулiка, суседа. Той хаця i халасцяк, а заўсёды дома пры дзеле: то грады палiвае, то вуcеня ў садзе труцiць… У яго аж буяе ўсё ў гародзе, нiводзiн яблычак-гурочак не змарнуецца, усё ў грошык перакiнецца. Ведае чалавек, калi што прадаць, якую цану ўзяць.

Зосiм ва ўсе вочы глядзеў на жонку, быццам пытаўся: яна гэта цi не яна, яго Манька? Дзе падзелася ў ёй колiшняя яе весялосць, краса i вабнасць? Пахмурная, раздражнёная, раздабрэлая.

— Не мужчына ён. Ён жа з свiнушнiка не вылазiць, тлушчам да вачэй заплыў!

— А я ўсе рукi паабрывала, цягаючы каляскi з садавiнай на базар! — бурай узвiхралася Манька.

Зосiм тады разважлiва даводзiў: навошта ж усё дабро сплаўляць на базар? I якi сэнс напiхваць панчохi грашыма?

— Падумаць, што вярзе чалавек?! Якi сэнс з грошай… Ведай, пустадомак, грошы цяпер усё! З iмi i ў пекле не прападзеш!

Ад гэтых выгавораў, якiя хутка сталi штодзённымi, Зосiм пакрысе пусцеў i мярцвеў душой. Што гэта за жыццё, калi адгарадзiцца ад свету плотам i аднымi клопатамi пра капейку?!

От i надумаўся ён завесцi ў сябе лясных певуноў. За паўгода перасялiў з лесу ў сваю вальеру ў двары шмат птахаў. Паздаравеў душой, унутрана акрылiўся i вонкава паспраўнеў, пахарашэў. А Манька яшчэ больш пазмрачнела i распухла…

I от аднойчы, калi ён прыйшоў з лесу, на валiку канапы ён убачыў паперчыну, узяў яе. “Жывi са сваiмi пцiчкамi, свiшчы, весялiся з iмi, ёлуп няшчасны. Я з сынам пайду да другога…” — было накрэмзана алоўкам.

“Дык во яно што! — балесна паморшчыўся Зосiм. — Ачысцiла хату, пайшла да свайго Хрулiка… То няхай: я даўно быў гатовы да гэтага”.

Зосiм, як у забыццi, закурыў i на мiг убачыў сябе збоку, такога няшчаснага, зняважанага.

Паводле М. Вышынскага