Жменя пшаніцы

Гутарка

І

Дзед Сцяпан быў войт спрадвеку,

Войт адзіны ў той старонцы,

І такім быў чалавекам,

Што не знойдзеце пад сонцам.

Кемны быў да кожнай справы

І да люду меў спагаду.

У цяжкіх прыгодах нават

Як найлепей мог даць рады.

І што ў свеце нечувана,

Хоць у войта з вёскай згода, –

Пан не даў яму заганы,

А драпежнага быў роду.

І няма ніякай звады,

Лічаць войта бацькам вёскі,

Але старасць-то не радасць:

Падыходзіць век дзядоўскі.

Ён без кія ўжо ні кроку,

Вока бляскам больш не грае,

За плячыма горб шырокі,

Барада зусім сівая.

На людзях бяды не тоіць:

– На спачын пара, суседзі.

Памяркуйце між сабою:

Войта трэба нам нагледзець!

Галава да трох не злічыць,

Я здароўя ўжо не маю…

Грамада крычыць там крычма,

Моцна долю праклінае.

– Што ты, вашаць, пане-браце?..

Выракаешся худобы,

Збрыдла нас апекаваці,

Наша згуба даспадобы?

Аж пакуль на белым свеце

Ходзіш, войце, з ласкі неба,

Як раней, твае мы дзеці,

Іншы войт нам без патрэбы.

 

Просяць, грозяць, ходзяць следам,

Вёска стогне, вёска ў скрусе…

Давялі нарэшце дзеду,

Што застацца войтам мусіць,

Але ж старасць вельмі валіць

Тых дзядоў, як з дрэў апады,

І Сцяпан дае параду,

Каб настаўніка абралі.

Потым спрэчак многа будзе,

Калатэча, злосць, нязгода,

Пакалечаць душы людзі

Нават лепшага заводу.

– Добра! – крыкнулі навокал. –

Праўду, кажаш ты, Сцяпане,

Ды нашто шукаць далёка,

Мы сыноў тваіх не ганім!

Трое хлопцаў…

Адным словам,

Кожны варт быць на пасадзе,

Не чужы ім люд вясковы, –

Хай адзін з іх войтам сядзе.

 

Вось і спрэчкі. А каторы ж?

Зноў у вёсцы тлумна стала:

Той хінецца да Рыгора,

Тым Васіль здаецца ўдалы,

А ўсе іншыя Сымона

Хочуць ставіць на законы.

Бацька чуе: запалае

Звада зараз у народзе,

Валасы згарнуў з чала ён

І сваё людзям даводзіць:

 

– Лепшых ёсць між вас нямала,

Але выбраць як – вось гора…

Калі вам на думку ўспала,

Што прыдасца сын каторы,

Ваша ласка, не пярэчу,

Ды людзям служыць – не жарты!

Перш чым ношка ўгнула плечы,

Хай пакажа, што ён варты.

Можам мы дазнацца скора,

Хто з іх здатны больш да чыну,

Пан вясной пашле Рыгора

У Кралевец на віціны.

А Васіль у Кракаў рыне,

Не абы-як, пане-браце.

Ну, Сымонка будзе ў хаце.

Вось яго паслаць вам раю

Соль купляць на Украіне,

Плацім дорага ў мястэчку.

Кожны ўправіцца павінен –

Не аб гэтым будзе спрэчка.

Але хто з чужога краю

Больш карысці прынясе нам,

Таго войтам выбіраем,

Бацькам вёскі, мне на змену,

Год мінецца ў спорнай працы,

Спраўдзім нашыя намеры,

І калі ўсіх трох праверым,

Будзем знаць, на кім спыняцца.

Словы дзедавы, як рочаць,

І ў душы надзеяй свецяць.

Ды не знаюць войта дзеці,

Як за імі вёска сочыць!

 

ІІ

 

Год мінуў ад той гаворкі,

Вось Кралевец шле барліны,

І старэйшы сын Рыгорка

Прыплывае ўжо з віціны.

Доўгіх год яму жадаюць,

Льюць у кубкі мёд ды піва,

І Рыгор апавядае

Пра ўсе цуды, пра ўсе дзівы.

– Надта ж мілы ў немцаў побыт,

Пыхі многа нечуванай,

Ды найболей даспадобы

Капялюшык і каптаны.

Што казаць аб світцы нашай! –

Крой дзівацкі, неўжываны,

І відно, што гарапашны.

Кройма світкі на каптаны!

Саламяны капялюшык –

Ад прыгону ўбор для хлопа!

Вось у немцаў, кажуць слушна,

Сапраўды значна Еўропа!

 

Бацька слухае ціхмана,

Жар варушыць на камінку,

Але ў думках у Сцяпана:

“Ой, не будзеш войтам, сынку!”

 

ІІІ

 

І Васіль сыскаўся хутка:

Размаўляе тонам зуха.

Хата войтава паўнютка,

Люду ўсё цікава слухаць:

– Што за мова ў палякаў,

Што за песні, проша пана!

Напяваюць кракавяка,

А мы так пяём пагана.

Мы спяваем так шчымліва,

Словы песні – боль, гаркота,

Смутак льецца з кожнай ноты,

Ажно рэха плача ў нівах.

Дам параду я, браты, вам –

Кіньма спеў стары, жабрачы,

Кракавяка лепш заскачам,

Павяду я рэй імкліва!

Бацька слухае ціхмана,

Жар варушыць на камінку,

Але ў думках у Сцяпана:

“Ой, не будзеш войтам, сынку!”

 

IV

 

І Сымона сустракаюць,

Што вярнуўся з Украіны:

Ён не строіць кплівай міны,

На свой край не наракае.

– Добра, – кажа, – ў старане той,

І сляпцу відаць далёка:

Стэп пакуль сягае вока,

Стэп, здаецца, на паўсвета.

А зірне ў сваю старонку –

І затужыць падарожнік

Па рацэ, па хвойцы гонкай,

Па узгорках каля пожні.

Хоць бы нават Украіна

Горы скарбаў абяцала,

А туга б дамоў пагнала,

У бацькоўскую хаціну.

Вось адно хіба – пшанічка!

Рэч зайздросная ў тым краі!

Кожны колас, быццам бічык,

Ніва з небам размаўляе!

Трохі плёнаў тых дзівосных

Я сабраў у торбу ўпотай.

Прычакаем – прыйдзе восень –

Украінскіх умалотаў.

Я па жменьцы ўсім адразу

Дам для добрага пачатку…

 

Бацька выслухаў нашчадка

І ўздыхнуў замест адказу.

Гэты ўздых яго без слова

Гордай думкі быў высновай.

Гонар бацькі знаць па твары:

Дбайны хлопец, спраўдзіць мары.

 

V

 

Войт гаворыць з хваляваннем:

– Ў дурня дрэнныя навіны!

Хто нямецкае убранне

Прапануе славяніну,

Той, каму чужое міла,

Хто аб шапцы з лямцу марыць,

Каму вочы засляпіла,

Лічыць брыль свой не да твару,

Хай страі чужыя носіць,

Хай здароў заплюшчыць вочы:

Летам пот яго заросіць,

А пад восень дождж прамочыць!

Тройчы дурань той зухвалец,

Хто хапае спеў няродны

З ніў чужых і потым хваліць

Дух тутэйшы ў песні зброднай.

Хто ганьбуе грунт бацькоўскі,

За чужой сягае зоркай,

Той ні дасць ані для вёскі,

Як Васіль і як Рыгорка.

Хто ж прывёз з другога краю

Зерне плённае радзіме

І зямлю абсемяняе,

Падзяліўшы між сваімі,

Хто аб свеце кажа скромна,

Бо свае мілей улонні,

Будзе вам служыць нястомна,

Войтам быць табе, Сымоне!

 

Грамада яго вітае

І заўзята б’е ў далоні,

Плён з пшаніцы прадчувае:

Войтам быць табе, Сымоне!

1856, Варшава