На Палессі

 

Сярод багнаў і бораў,

На пясочку на рыжым

Села вёска ў пакоры,

Як убогі пад крыжам.

 

Шумяць тонкія сосны,

Нуды ў шуме тым многа:

Выгляд вёскі нязносны,

Выглядае убога.

 

Людзі ў зрэбных сярмягах,

Лапці ногі ім вяжуць,

Уваччу голад, смага,

Б’е ад іх дым і сажа.

 

Тарчаць пуняў і хатаў

Ломам сцены-шкілеты,

Замест гонтаў на латах –

Лахманы з ачарэтаў.

 

Гняздо ж бусел бяспечна

На страсе пачаў класці –

Селянін верыць вечна,

Што яго ў гэтым шчасце.

 

Не пляці гэтых божбаў…

Жывуць буслы пустынна,

Калі ж слухаць варожбаў, –

Шчасна й ваша краіна.

 

О, жывём мы шчасліва!..

Трудна хлеба век меці,

Глядзіць пусткаю ніва,

Пустка ў пуні і клеці.

 

Думкі скрыты памрокай:

То прасветласць, то цьма там;

Уздыхаеш глыбока

Над сабою, над братам.

 

Нікне з сэрца надзея,

Праўдзе верыць марудзіш…

Надта ж гора дадзене –

На свет цэлы забудзеш.

 

Сцежкі росіш слязою,

Гіне труд без патолі,

Варажба варажбою,

А нядоля нядоляй.

 

Недзе ў далі палае

Наша сонца-багацце,

Бусел стуль вылятае

Бедакоў прывітаці.

 

Людзі бусла пусцілі

Чысціць свет з брыды ўсякай,

Ды ці ж птушчынай сіле

Усіх знішчыць вужакаў.

 

Зводзімся забабонам,

Як бяду напаткаем,

Няма долі даўно нам, –

Варажбой намагаем.

Чалавеку бясконца

Шчасце ў прышласці сніцца,

Покі ж выгляне сонца,

Грызе вочы расіца.

1850

 

 

Ратай да жаўранка

 

 

Я ару, а ты мне звоніш, жаўручок, з дасвецця.

І мы, людзі, і вы, птушкі, – божыя ўсе дзеці.

Чалавек у поце хлеб свой здабывае ў полі,

Птушцы ўзіску дробных зярнят быльнягу даволі.

Мне таварыш ты, зраўняцца нельга мне з табою:

Свет паднебны ты чаруеш песняю сваёю.

Ты шчаслівы і вясёлы. Што ні дзень, ты рана

Зноў ляціш спяваць з анёлам радасна: асанна!

Бог сам рады тваёй песні, цябе хваліць неба,

Што табе на белым свеце гэтак мала трэба,

Што ўслаўляеш гэтак Творцу, яго ўзгор’і, рэкі:

“Няхай будзе пахвалёны навекі, навекі!”

 

 

Я ару, а ты мне звоніш, жаўручок, таксама.

Табе лёгка – заляці, брат, да нябеснай брамы,

Раскажы там аб ратаях, долі невясёлай:

Люд вясне рад, бо ходзіць голад зноў па сёлах.

Чалавек прачнецца рана – рук крануць не ў сіле,

Песню спеў бы, толькі грудзі з голаду застылі.

Што нам кліч вясны-красуні, ранак той чароўны,

Плачуць дзеці, і бацькоў іх у бакі хістае:

Жаўруку вясна – раскоша, ды смерць – для ратая.

Раскажы ўсё Богу: можа, нам дадасць апекі –

І хай будзе пахвалёны навекі, навекі!

10 красавіка 1851 года

 

Прысвячэнне ліцвінам народных гутарак

 

Браткі мае, з-пад Вільні, з-пад Нёмна,

Калі вы рады гаворцы скромнай,

Я пагуду, а вы сядзьце ў кола,

У чаркі стукнем, каб стала вясёла,

А мо ж і выплыве праўда з донца

Ці ўкрадзем ад смутку часіну сонца.

 

Зляплю я вершык наспех часамі

І падзяліцца спяшаю з вамі,

Бо кожны шчыра так сустракае,

Гатовы слухаць мяне, пустабая.

Дык будзем рады гэтай прыгодзе,

А дзверы, пэўна, замкнуць не шкодзіць,

Каб панічок які ці падпанак

Не пасмяяўся з нашых спяванак.

Мы з вамі, праўда, майстры не надта,

Верш з-пад сякеры, яшчэ шурпаты,

Але слухач скажа ўдзячнае слова,

Сэрца адчуўшы у ім песнярова.

 

З вамі, браткі, у сярмязе і ў світцы,

Кнізе лягчэй на свет нарадзіцца;

Мужык невучоны хутчэй дазволіць

Прыйсці паслухаць, адкуль нядоля:

Ці Бог карае, ці сам вінаваты,

Ці зазірае радасць дахаты.

Твар то збялее, то ўспыхне агніста, –

У селяніна і ў персях празрыста,

Як на далоні, пачуцці адкрыты,

Лёгка схапіць, запісаць у сшытак.

І калі братняе кола збяру я,

Хто мне нязграбны верш не даруе?!

Хто ніцаваць спеў дзядоў захоча, –

З думкі да думкі, з радка ў радочак?

 

З панствам вяльможным рахуба не тая, –

Хто іх аблічча, сэрца ўгадае?

Як ім спяваць, заўжды надзіманым, –

Хочуць за грошы тавар без заганы.

Ёсць для іх кніжкі ў залочаных шатах,

Проста з Парыжа, з найлепшых варштатаў.

Дзе нам угнацца за той бягою –

Адно Парыж, а Літва другое.

Той, каго вабяць пахі з-за межаў,

Што яму водар лугоў нашых свежых?

Ён пасля опер грэбаваць стане

Жаўранка песняй у сонечным ранні!

 

Сэрца, жыццё я аддаць гатовы,

Пяю табе, мой народ шарачковы,

Толькі з табой спадзяванні злучаю,

Смутак і радасць, хвіліны адчаю.

Подых палёў тваіх лашчыць аблічча,

Песні я ў птаства твайго пазычу.

Моваю сэрца хай думы бруяцца.

Музыкай жніва, касцоваю працай.

Хай пад страхой жабрацкай хаціны

Верш прачытаюць браты-ліцвіны,

Калі адчуюць брата ў паэце,

Значыць, не марна жыў я на свеце.

1852, Залуча

 

Колас

 

Колас жытні, што з табою?

Пакідаеш поле?

Покуль жыцце знаў травою,

Рос раслінай маладою,

То была і воля.

 

Набірае колас моцы,

Падрастае гэтак

То ўсміхаецца ён сонцу,

То хінецца, абаронца,

Да красуняў кветак.

 

Дождж бадзёрыць, мые,

Вецер забаўляе,

Ну, а песні маладыя

Жаўранак спявае.

 

Ды не просіць час дазволу

Затрымацца ў маі –

Ад зярнят цяжэе колас,

Нібы з думак невясёлых

Галава сівая.

 

Засмуціўся ён на ветры,

Зжоўкнуў важкі колас:

Наступіла спеласць лета,

Думкі ціснуць непрыкметна,

Голаў хіляць долу.

 

У спякоце летняй млее,

Гнецца сумны колас

І ў вясёлай песні жнеяў

Чуе смерці голас.

 

Лепей сцяблом вясновым

Мыць сябе расіцай,

Чым стаць коласам жытнёвым

І пасля чалом васковым

Да зямлі хіліцца.

 

Лепей жарты маладыя,

Жарты і сваволя,

Чым ужо размовы тыя,

Што вядуць здаўна старыя

Пра жыццё і долю.

 

Заглушай жа, смех, сабою

Позніх думак прозу:

Лепей сэрца маладое,

Чым старэчы розум.

1852