АҚПАРАТТЫ - ДИДАКТИКАЛЫҚ БЛОК

Аталық без (ен) мен ұрық бауының қабына су жиналу (гидроцеле және фуникулоцеле)

 

Гидроцеле мен фуникулоцеле балаларда өте жиі кездесетін аурулар. Олар іш пердесінің вагиналды өсіндісінің бітелмей қалуына байланысты, ұмада серозды сұйықтықтың жинақталуымен жүреді. Вагиналды өсіндінің дисталды бөлігінде бітелу болмаса онда ен қабығының су ісігі түзіледі. Егер құрсақ қуысындағы сұйықтық ен қабығының ішіне еркін ағып келіп - кетіп тұрса, мұны аталық безбен ұрық қабықтарының құрсақ қуысымен байланысатын су ісігі дейді. Өсіндінің төменгі бөлігі бітеліп, ал жоғарғы бөлігі ашық қалып, құрсақ қуысымен байланысып тұратын болса, мұны ұрық бауының қабығымен байланысатын су ісік деп атайды. Вагиналды өсіндінің жоғарғы жағы мен төменгі жағы бітеліп, ортасы бітелмей сұйықтық жиналып қалатын болса, онда мұны ұрық бауының қабығымен байланыспайтын су ісік немесе ұрық бауының кистасы дейді.

Су ісіктің пайда болуы вагиналды өсіндінің қабырғаларының суды сіңіріп алу (абсорбция) қасиетінің төмендеуіне және шап аймағындағы лимфа тамырларының жетілмеуіне байланысты. Бала өсе келе су ісік біртіндеп азайып, кейде мүлдем жоғалып кетуі де мүмкін. Ересек балалар мен үлкен адамдарда гидроцеле мен фуникоцеленің пайда болуы жарақат пен қабынуға да байланысты. Шап аймағына тиген соққыдан ұрық бауы қабығының астына ұзақ уақыт сіңбейтін сұйықтық жиналады. Мұндай жағдайда ұрық бауының жедел басталған кистасы пайда болады.

Клиникалық көрінісі

Су ісік бір жақты болса, онда ұманың осы жақ бөлігі. Егер екі жақты болса, онда бүкіл ұма үлкейеді. Аталық без қабығының оқшауланған су ісігінде ұманың ісінуі дөңгелек пішінді, ал төменгі жағында ен анықталады. Еннің байланысатын су ісігі кезінде шап каналының сыртқы сақинасынан басталып, ұманың түбіне дейін созылып жататын сопақша пішінді, жұмсақ, серпімді түзіліс білінеді. Бала күшенген кезде ісік тәрізді түзіліс үлкейіп, тығызданады. Ісікті палпация жасағанда ауырмайды. Диафаноскопия өткізгенде су ісікке тән ашық көріну белгісі анықталады.

Ұрық бауы қабығының кистасы дөңгелек немесе сопақша пішінді, шеттері анық. Оның жоғарғы және төменгі полюстері айқын. Су ісікті жиі шап жарығынан ажыратуға тура келеді. Шап жарығы кезінде жарықтың құрамын құрсақ қуысына қайтадан енгізген кезде, жарыққа тән дыбыс естіледі. Шап аймағыдағы ісік жойылады. Енмен ұрық бауы қабықтарының құрсақ қуысымен байланыспайтын су ісік кезінде оның ішіндегі сұйықтықты құрсақ қуысына кіргізу мүмкін емес. Егер байланысатын су ісік болса, онда баланы шалқасынан жатқызған кезде, ісіктің көлемі біртіндеп кішірейеді. Бірақ шап жарығымен салыстырғанда су ісігіндегі сұйықтық құрсақ қуысына баяу қайтады және шап жарығына тән дыбыс естілмейді. Диафаноскопия жасаған кезде шап жарығында ұманың ішіндегі ішектердің кедергі жасауынан жарық күңгірттеніп көрінеді. Кенеттен басталған, қатты кернеген су ісігі мен қысылған шап жарығын бір-бірінен ажырату өте қиын. Мұндай жағдайда “шап жарығының қысылуы” деп алдын-ала қойған диагнозбен операция жасаған дұрыс.

Емдеу жолдары

Алғашқы 2-3 жылдың ішінде іш қуысының вагиналды өсіндісінің өздігінен бітеліп кетуі мүмкін. Су ісігінің өздігінен емделу мүмкіндігі болғандықтан операцияны 3 жастан бастап жасау қажет.

Су ісік кезінде көптеген хирургтер Винкельманның операция тәсілін орындайды: су ісіктің қабығын тіліп, оны аталық безбен мен оның қосалқыларының сыртына қарай айналдырып тігеді. Сонымен қатар құрсақ қуысы мен ен қабығының арасындағы байланысты үзіп, қабықтың қуысына сұйықтық жиналмайтындай етіп тесік жасау үшін Росса ұсынған операция қолданылады. Винкельман тәсіліне қарағанда бұл операция кезінде еннің жарақаттануы аз болады, қарапайым және нәтижесі жақсы.

Егер 2 жасқа дейінгі балалар ен қабықтарының кернеген су ісігі кезінде мазасызданатын болса, онда пункциялық тәсілмен емдеу қажет. Сулы сұйықтықты сорып алғаннан соң ұмаға суспензорий жасап қойылады. Сұйықтық тағы жиналатын болса, қайтадан пункция жасалынады. Енге түсетін қысым азаяды, байланыспайтын су ісік болса, бала толық жазылып кетеді.

Варикоцеле

Аталық безбен (ен) ұрық бауы веналарының кеңіп кетуі 10 жастан асқан балаларда және көбінесе сол жақты болады. Кездесу жиілігі 10-17 жастағы жасөспірімдерде 12 пайыз. Варикоцеле біріншілік және екіншілік болып бөлінеді. Екіншілік варикоцеле кезінде жұмыртқадан шығатын веналарды іш перде артында орналасқан ісікті түзілістер қысып қалады. Біріншілік варикоцеленің пайда болу себебі белгісіз болғандықтан оны идиопатиялық варикоцеле деп атайды.

Аталық безден шығатын қан үш вена арқылы ағады: кремастерлік, ұрық ағатын жылғаның венасы және еннің өз венасы. Веналар оң жағында төменгі қуыс венасына, ал сол жағында бүйрек венасына барып құяды. Варикоцеленің пайда болу себебі мен даму барысы төмендегідей: сол жақ еннен шығатын шырмауық венасының туғаннан әлсіз болуы, оның эмбриогенез кезінде күрделі дамудан өтетіндігіне байланысты және сол жақ еннен шығатын вена тамырының бүйрек венасына барып құюының бұзылу салдарынан (аорта мен жоғарғы шажырқай артериясынан құралған “қысқышпен” қысылуы) бүйрек венасындағы қысым көбейіп кетеді де, ен венасы арқылы қанның ағуы қиындайды. Қан іркіліп, ісінеді, веналары кеңейеді. Сонымен қатар еннен шыққан венаның ағуына сол жақтың жалпы мықын венасына барып құятын кремастер венасы мен ұрық ағатын жылғалық веналар да кедергі болады.

Клиникалық көрінісіне қарай варикоцеленің үш дәрежесі ажыратылады:

І – дәрежесінде кеңіп кеткен веналарды науқасты тұрғызып тексергенде және күшенген кезде ғана анықтауға болады.

ІІ – дәрежесінде кеңіген және ирелеңдеген веналар көзге көрініп тұрады, ен пішіні өзгермеген болады.

ІІІ – дәрежесінде қатты кеңіп, ирелеңдеп, айқын көрініп тұрған веналармен қатар еннің көлемі кішірейіп, паренхимасы болбырап тұрады. Қанға толып, кеңіп кеткен веналар еннің артынан оны алға қарай итеріп ұманың түбіне дейін түсіреді. Бірте-бірте ұманың сол жақ бөлігі салбырап, терісі жұқара бастайды, кремастерлік рефлекс әлсірейді. Бірақ науқастар ешқандай ауырсынуды сезбейді. Диагноз тек профилактикалық тексерулер кезінде ғана анықталып, қойылады. Вена тамырынан қанның ағуы нашарлаған енде морфологиялық өзгерістер пайда болып, гематотестикулярлы кедергілердің өткізгіштігі жоғарылайды. Соның салдарынан ұрық жасау (сперматогенез) бұзылады. Уақыт өте екінші еннің де қызметі бұзылады. Сөйтіп ұрығындағы аталық клеткалардың (сперматозоидтардың) саны азайып, олардың тез қозғалу қабілеттері төмендейді (олигоастеноспермияға ұшырайды). Ол бедеулікке әкеледі. Варикоцеле ауруы бар ер кісілердің 70-90 пайызында сперматогенез бұзылады.

Аталық безде тез дамитын трофикалық бұзылыстар болатындықтан және бедеулікке әкелу қаупінен, науқастарға варикоцеленің ІІ – дәрежесін анықтап, диагноз қойғаннан бастап операция жасалынуы керек.

Емдеу жолдары. Варикоцеле кезінде балаларға ең жиі Иванисевич және Полома операция тәсілдері қолданылады. Иванисевич тәсілінде еннен шығып, бүйрек венасына құятын ен венасын байлайды, ал Полома тәсілінде ен венасымен бірге, оның артериясын да бөлек байлайды.